Według Polskiego Towarzystwa Diabetologii i  U.S. National Institutes of Health (NIH) hipoglikemia to reakcja polegająca na obniżeniu poziomu cukru we krwi poniżej 70 mg/dl,  niezależnie od występowania objawów. U części osób, zwłaszcza z zaburzeniami gospodarki glukozy, objawy mogą pojawić się dopiero przy znacznie niższych wartościach cukru.

Epizody hipoglikemii najczęściej występują u osób chorych na cukrzycę typu I, ze źle dobranymi dawkami leków, u osób nadużywających alkoholu oraz przy wzmożonej aktywności fizycznej.

U pacjentów zdrowych można spotkać się z tzw. hipoglikemią reaktywną, czyli reakcją polegającą na spadku poziomu cukru we krwi występującym najczęściej około 2-5 h po posiłku bez konkretnej przyczyny. Nie jest do końca wyjaśnione, czemu tak się dzieje. Sądzi się, że głównym powodem występowania zaburzenia jest zbyt duży wyrzut insuliny po posiłku bogatym w węglowodany proste, który może sugerować obecność hiperinsulinemii, zwiększoną wrażliwość tkanek na insulinę lub nieprawidłowe działanie hormonów przeciwstawnych np. glukagonu.

Z problemami związanymi z utrzymaniem  glukozy na prawidłowym poziomie borykają się też osoby po operacjach bariatrycznych. Zaburzenia gospodarki węglowodanowej u tych pacjentów, związane są  z szybszym przechodzeniem pokarmu z żołądka do jelit, co często definiuje się jako późny zespół poposiłkowy (dumping syndrome). 

Należy pamiętać, że hipoglikemia reaktywna nie występuje na czczo, w nocy czy po aktywności fizycznej.

Jakie są objawy hipoglikemii?

Hipoglikemia manifestuje się na wiele różnych sposobów. Wśród najczęstszych objawów możemy wymienić wzmożone uczucie głodu, osłabienie, senność, problemy z koncentracją, lęk, drżenie lub drętwienie kończyn, zimne poty, rozszerzenie źrenic, zaburzenia widzenia i tachykardię.

Hipoglikemia może w znaczący sposób wpływać na stan zdrowia i jakość życia pacjenta. Do jej skutków należą zaburzenia funkcji poznawczych, koordynacji ruchowej, powstawanie stanu zapalnego i rozwoju niektórych chorób sercowo-naczyniowych. Długofalowo, u chorego może nastąpić  zwiększenie masy ciała przez częstsze spożywanie zbyt obfitych posiłków i związane z tym nadmierne wydzielanie insuliny.

Diagnostyka

W Polsce nie ma określonych standardów diagnostyki hipoglikemii reaktywnej.  Najpopularniejszą metodą  jest tzw. test obciążenia glukozą (OGTT). Badanie polega na podaniu roztworu 75 g czystej glukozy i zbadaniu  poziomu cukru na czczo,  po 1 h i 2 h od spożycia płynu. W sytuacji podejrzenia hipoglikemii reaktywnej warto taką diagnostykę pogłębić i dokonać pomiaru jeszcze po 3 h i po 4 h. Przy okazji wykonywania testu obciążenia glukozą powinno się również wykonać oznaczenie stężenia insuliny, gdyż w przypadku hipoglikemii reaktywnej charakterystyczny jest nadmierny wzrost jej poziomu, który pojawia się z pewnym opóźnieniem w stosunku do najwyższego poziomu glukozy.

Za granicą, równie często spotykaną metodą jest Test Mieszanego Posiłku (mixed meal tolerance test – MMTT). Badanie polega na podaniu specjalnego płynu zawierającego białko, tłuszcz i węglowodany. Napój podnosi poziom glukozy we krwi, powodując, że organizm wytwarza więcej insuliny. Następnie poziom cukru we krwi jest sprawdzany kilka razy w ciągu następnych pięciu godzin. OGTT i MMTT wykonuje się  po całonocnym poście. Badań nie powinno się wykonywać  po forsownym wysiłku fizycznym, po spożyciu alkoholu, kofeiny i paleniu tytoniu, gdyż te czynniki mogą wpływać na zaburzenie otrzymanych wyników.

Dieta w hipoglikemii

Do tej pory nie opracowano żadnych wytycznych i rekomendacji dotyczących diety w hipoglikemii reaktywnej. Zakłada się, że najbardziej optymalnym sposobem żywienia jest stosowanie diety o niskim indeksie glikemicznym (IG).  Dieta powinna opierać się na węglowodanach złożonych o indeksie niższym lub równym 55, głównie  na produktach zbożowych pełnoziarnistych, ciemnych makaronach, brązowym lub dzikim ryżu, gruboziarnistych kaszach. W diecie powinna również występować odpowiednia ilość świeżych warzywach, które są cennym źródłem błonnika pokarmowego, spowalniającego uwalnianie cukru do krwi.

Indeks glikemiczny to wartość zmienna na którą wpływa wiele czynników tj.:

• stopień rozdrobnienia produktu,
• stopień przetworzenia,
• rodzaj obecnych węglowodanów,
• stopień dojrzałości owoców i warzyw,
• zawartość błonnika pokarmowego,
• obecność białka i tłuszczu w produkcie/posiłku.

Przy ustalaniu diety dla osób z zaburzeniami gospodarki węglowodanowej, oprócz indeksu glikemicznego, ważnym parametrem jest ładunek glikemiczny posiłków. Z definicji to iloczyn IG oraz zawartości węglowodanów przyswajalnych w porcji (g) na 100 g produktu. W praktyce oznacza to, że produkty o wysokim indeksie glikemicznym niekoniecznie muszą powodować duży wyrzut insuliny po zjedzeniu posiłku.

Oprócz zaleceń związanych z niskim poziomem indeksu i ładunku glikemicznego należy regularnie spożywać posiłki w równych odstępach czasu co zapobiega wahaniom poziomu glukozy we krwi i zmniejsza ryzyko występowania hipoglikemii. Warto wyeliminować spożywanie słodyczy, słodkich napojów, pieczywa cukierniczego, dosładzanych produktów mlecznych oraz alkoholu – zwłaszcza  na czczo. Wykazano, że napoje alkoholowe przy zjedzeniu niewielkich ilości pożywienia powodują zaburzenia procesu glukoneogenezy, przez co spadek cukru we krwi może być znaczący.

Codzienne posiłki powinny być bogate w pełnowartościowe białko w postaci chudego mięsa (indyk, kurczak), ryb, jaj, chudego nabiału, nasion roślin strączkowych oraz w tłuszcze bogate w kwasy omega-3, które znajdują się w olejach roślinnych, orzechach, nasionach, pestkach czy awokado. 

Najważniejsze zasady diety w hipoglikemii:

1.  Dieta powinna opierać się na węglowodanach złożonych o indeksie niższym lub równym 55, głównie  na produktach zbożowych pełnoziarnistych, ciemnych makaronach, brązowym lub dzikim ryżu, gruboziarnistych kaszach.

2. Należy regularnie spożywać posiłki w równych odstępach czasu co zapobiegnie wahaniom poziomu glukozy we krwi.

3.  Dieta powinna być bogata w świeże warzywa, które są cennym źródłem błonnika pokarmowego.

4. Warto wyeliminować spożywanie słodyczy, słodkich napojów, pieczywa cukierniczego, dosładzanych produktów mlecznych oraz alkoholu – zwłaszcza  na czczo.

5. Posiłki powinny być bogate w pełnowartościowe białko w postaci chudego mięsa (indyk, kurczak), ryb, jaj, chudego nabiału, nasion roślin strączkowych.

6. W posiłkach powinny być obecne tłuszcze bogate w kwasy omega-3, które znajdują się w olejach roślinnych, orzechach, nasionach, pestkach czy awokado.

7. Wskazanymi technikami kulinarnymi są: gotowanie, gotowanie na parze, duszenie bez obsmażania, pieczenie w folii lub rękawie termicznym.

Podsumowanie

Hipoglikemia reaktywna nie została jeszcze dokładnie poznana, nadal jest niewiele badań mówiących o tym schorzeniu. Częstość występowania hipoglikemii  jest trudna do ustalenia, gdyż nie ma formalnych kryteriów jej diagnostyki. W ostatnich czasach problem występowania hipoglikemii narasta, dlatego też wymaga to prowadzenia dalszych badań i edukacji żywieniowej społeczeństwa.

Czytaj więcej:

Indeks glikemiczny produktów 

Insulinoopoorność i zespół metaboliczny – jaka dieta?