Z danych prezentowanych w raporcie Krajowe badanie sposobu żywienia i stanu odżywienia populacji polskiej (Stoś K. i wsp., 2021) wynika, że kaszki i kleiki spożywało 77,3% dzieci w wieku 1 – 2 lata, z częstością przynajmniej raz dziennie lub 4 – 5 razy w tygodniu.

Należy podkreślić, że źródłem izomerów trans kwasów tłuszczowych (ang. trans fatty acids, TFA, tzw. tłuszcze trans) w kaszkach mleczno-zbożowych dla niemowląt i małych dzieci jest dodatek mleka modyfikowanego. W tłuszczu mlecznym występują bowiem TFA, które tworzą się w sposób naturalny w żwaczu zwierząt przeżuwających. Warto przy tym zaznaczyć, że zgodnie z raportem Europejskiego Urzędu ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA) „dostępne dowody są niewystarczające, aby ustalić, czy istnieje różnica pomiędzy wpływem na profil ​​lipidowy krwi i/lub ryzyko niedokrwiennej choroby serca,  TFA pochodzących od przeżuwaczy a TFA otrzymywanych przemysłowo, spożywanych w odpowiadających sobie ilościach” (EFSA, 2018).

Mając na uwadze powyższe, w ramach realizacji Narodowego Programu Zdrowia, zostały wykonane oznaczenia zawartości izomerów trans kwasów tłuszczowych w różnych rodzajach kaszek mleczno-zbożowych. Jest to kolejna grupa żywności, dla której w e-Bazie zawartości izomerów trans kwasów tłuszczowych (https://izomery.pzh.gov.pl/) zaktualizowano dane nt. zawartości TFA. Należy podkreślić, że tłuszcze trans są uznanym czynnikiem ryzyka wielu chorób i zaburzeń stanu zdrowia, w tym chorób sercowo-naczyniowych, nowotworowych czy alergicznych.

Do badań zawartości TFA wytypowano następujące rodzaje kaszek mleczno-zbożowych: kaszka mleczna ryżowa / ryżowo-zbożowa, kaszka mleczna jaglana / jaglano-zbożowa, kaszka mleczna owsiana / owsiano-zbożowa, kaszka mleczna manna, kaszka mleczna wielozbożowa. Badane próbki zakupiono w 2022 roku w losowo dobranych sklepach na terenie Warszawy oraz w sprzedaży internetowej. Łącznie przebadano 31 próbek kaszek mleczno-zbożowych, pochodzących od 8 producentów. Jedną próbkę stanowiły cztery produkty (opakowania handlowe) o tej samej nazwie tego samego producenta pochodzące z dwóch różnych partii produkcyjnych.

Przeciętna zawartość izomerów trans kwasów tłuszczowych w przebadanych próbkach kaszek była stosunkowo mała i wynosiła 0,06% wszystkich kwasów tłuszczowych (wt/wt), wahając się w pojedynczych próbkach produktów w zakresie od 0,02% wt/wt do 1,36% wt/wt.

Szczegółowa analiza informacji zamieszczonych na opakowaniu badanych produktów wykazała, że zakupione do badań kaszki nie zawierały w swoim składzie tłuszczów częściowo utwardzonych, które są podstawowym źródłem TFA pochodzenia przemysłowego. Jedynym źródłem TFA w badanych produktach było mleko modyfikowane. Zróżnicowanie w zawartości izomerów trans kwasów tłuszczowych w kaszkach mleczno-zbożowych wynikało zarówno z rodzaju mleka modyfikowanego, jak i z jego procentowego udziału w produkcie. Jednocześnie należy zaznaczyć, że maksymalna zawartość TFA w mleku modyfikowanym dla niemowląt jest od wielu lat regulowana prawnie i nie może przekraczać 3% całkowitej zawartości tłuszczu (Rozporządzenie Delegowane Komisji (UE) 2016/127).

W przeliczeniu na 100 g produktu (100 g proszku) zawartość TFA wynosiła przeciętnie 0,01 g (ryc. 1) i w pojedynczych próbkach wahała się w zakresie od 0,002 g do 0,15 g. W przeliczeniu na porcję produktu (porcja proszku do przygotowania 1 posiłku) zawartość izomerów trans kwasów tłuszczowych we wszystkich przebadanych kaszkach była poniżej 0,05 g i wahała się w zakresie od 0,001 g do 0,045 g. Najwyższą zawartością TFA charakteryzowała się kaszka mleczna ryżowa / ryżowo-zbożowa.

Należy podkreślić, że stwierdzone zawartości TFA w przebadanych kaszkach dla niemowląt i małych dzieci nie stanowią ryzyka dla ich zdrowia.

Porównując przeciętną zawartość TFA w produktach mleczno-zbożowych przeznaczonych dla niemowląt i małych dzieci (kaszki/ kleiki), przebadanych w ramach ogólnopolskich badań monitoringowych w roku 2017 i aktualnie w ramach zadania NPZ, nie stwierdzono istotnych różnic (ryc.1). Wskazuje to na jednorodność surowców wykorzystywanych do wytworzenia tych produktów, w tym stałej (w określonych granicach) zawartości TFA w mleku krowim, które jest surowcem do produkcji mleka modyfikowanego. Należy jednak podkreślić, że zawartość izomerów trans kwasów tłuszczowych powinna być stale monitorowana w polskiej żywności, szczególnie w produktach przeznaczonych dla grup wrażliwych.

Rycina nr 1. Przeciętna zawartość izomerów trans kwasów tłuszczowych w gramach (g) w 100 g produktu (100 g proszku) w różnych rodzajach kaszek mleczno-zbożowych przebadanych w 2022 roku wraz z porównaniem do wyników uzyskanych w 2017 roku dla tego asortymentu produktów.

Aktualne dane nt. zawartości izomerów trans kwasów tłuszczowych w g/100 g, w g/porcję i w g/cały produkt w wybranych produktach z danej kategorii żywności, można sprawdzić na stronie internetowej e-Bazy izomerów trans kwasów tłuszczowych w środkach spożywczych (https://izomery.pzh.gov.pl/). W przypadku omawianej grupy produktów wystarczy z listy wybrać odpowiednią kategorię produktów spożywczych: Żywność dla szczególnych grup ludności, następnie podkategorię Produkty zbożowe przetworzone dla niemowląt i małych dzieci a na koniec Kaszki zbożowe dla niemowląt i małych dzieci.

Podsumowując należy podkreślić, że prowadzone w ramach zadania Narodowego Programu Zdrowia badania nad zawartością TFA w żywności dostarczają aktualne dane
nt. obecności tych związków w kolejnych grupach produktów spożywczych (e-Baza TFA). Biorąc pod uwagę szeroki asortyment środków spożywczych oraz fakt, że producenci wprowadzają na rynek nowe i/lub reformułowane produkty, ważny jest regularny monitoring produktów, które mogą być źródłem TFA w codziennej diecie. 

Piśmiennictwo:

1. Szajewska H. i wsp. Zasady żywienia zdrowych niemowląt. Stanowisko Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci. Medycyna Praktyczna – Pediatria 1/2021
2. Stoś K. i wsp. Krajowe badanie sposobu żywienia i stanu odżywienia populacji polskiej. Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego PZH – Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa 2021, ISBN 978-83-65870-41-4
3. EFSA 2018: Scientific and technical assistance on trans fatty acids. doi:10.2903/sp.efsa.2018.EN-1433
4. e-Baza zawartości izomerów trans kwasów tłuszczowych w środkach spożywczych (e-Baza TFA, https://izomery.pzh.gov.pl/
5. Rozporządzenie Delegowane Komisji (UE) 2016/127 z dnia 25 stycznia 2016 r. uzupełniające rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 609/2013 w odniesieniu do szczegółowych wymogów dotyczących składu preparatów do początkowego żywienia niemowląt i preparatów do dalszego żywienia niemowląt oraz informacji na ich temat, a także w odniesieniu do informacji dotyczących żywienia niemowląt i małych dzieci
6. Rozporządzenie Komisji (UE) 2019/649 z dnia 24 kwietnia 2019 r. zmieniające załącznik III do rozporządzenia (WE) nr 1925/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady w odniesieniu do izomerów trans kwasów tłuszczowych, innych niż izomery trans kwasów tłuszczowych naturalnie występujące w tłuszczu pochodzenia zwierzęcego

Artykuł opracowany w ramach realizacji Narodowego Programu Zdrowia na lata 2021-2025; Cel Operacyjny: Profilaktyka nadwagi i otyłości; Zadanie: Prowadzenie e-Bazy izomerów trans kwasów tłuszczowych oraz jej aktualizacja na podstawie badań zawartości tych związków w żywności.