We wszystkich państwach objętych raportem WHO (28 państwach członkowskich UE oraz Norwegii i Szwajcarii) istnieją wytyczne dotyczące żywności w szkołach, jednak standardy żywieniowe przyjmują różną formę. W zależności od kraju polityka żywieniowa w szkołach obejmuje m.in. dbałość o jakość posiłków serwowanych dzieciom podczas pobytu w szkole, wygląd stołówki, a także produkty dostępne w sklepikach szkolnych, automatach z żywnością i napojami, czy elementy edukacji żywieniowej wprowadzane do szkół oraz szkolenia personelu. W wielu krajach funkcjonują wytyczne dotyczące dostępności napojów. W większości promowany jest darmowy dostęp do wody pitnej przy jednoczesnym ograniczeniu dostępności lub zakazie napojów słodzonych cukrem.
Organizacja żywienia zbiorowego w szkołach w Europie
W Wielkiej Brytanii kładzie się duży nacisk na prawidłowo zbilansowane pod względem wartości odżywczej i estetycznie podane posiłki. Posiłki w szkolnych stołówkach muszą spełniać wymagania dla 14 różnych składników odżywczych. W ciągu dnia musi być serwowana uczniom przynajmniej jedna porcja warzyw i jedna porcja owoców, a tłuste ryby, takie jak łosoś czy makrela muszą być zapewnione co
Nie tylko wartość odżywcza…
Zalecenia szkolnej polityki żywieniowej dotyczą nie tylko wartości odżywczej i zalecanych grup produktów żywnościowych, ale również prezentacji serwowanych posiłków. W Finlandii szczególną uwagę przywiązuje się do smaku, temperatury i prezencji serwowanych potraw.
Wytyczne dotyczące samej stołówki posiadają m.in. Niemcy, gdzie zaleca się jasne kolory, odpowiednie światło, atrakcyjne wykończenie (rośliny, zdjęcia, dekoracja stołu), łatwe do czyszczenia podłogi i meble oraz przestrzeń równą 1,4 – 1,7 m2 na osobę. Podobnie na Malcie zaleca się jasne murale o tematyce żywnościowej, nowe stoły i krzesła oraz muzykę w tle. W finlandzkich szkołach zaleca się, by stołówka zapewniała przyjemne, spokojne otoczenie pozwalające uczniom odprężyć się, zrozumieć rolę posiłku oraz spędzić czas wspólnie z rówieśnikami. Mówi się o miejscach w miłej lokalizacji, czystych, dobrze oświetlonych, z małymi stołami.
W niektórych krajach za ważny element szkolnej polityki żywieniowej uznaje się szkolenia personelu w zakresie prawidłowego żywienia. Większość krajów Europy, z wyjątkiem Cypru, Czech, Irlandii, Litwy, Holandii, Norwegii, Portugalii i Anglii, posiada wymagania dotyczące szkoleń pracowników gastronomii w szkołach.
Sposoby i czas podawania posiłków
W Austrii, gdzie zajęcia trwają cały dzień, dzielą się one na nauczanie i zajęcia pozalekcyjne, posiłki podawane są w przerwie zajęć. W Portugalii, gdy zajęcia odbywają się popołudniu oprócz obiadów wydawane są też kolacje. W Niemczech posiłki są podawane pomiędzy 12:30 lub 13:00 do 14:00 a czas na spożycie wynosi 60 minut. Minimalny czas trwania przerwy na obiad to 60 minut, lecz może ona trwać nawet 90 minut. W Anglii posiłek jest zapewniony w klubach śniadaniowych lub w czasie zajęć pozalekcyjnych lub wydawany jako przekąska podczas długiej przerwy. Na Litwie obiad jest podawany podczas długiej przerwy. Na Słowacji stołówek i podają posiłki od 11:30 do 14:30 (w przypadku szkół średnich nawet do 15:00). Na Cyprze przekąski są zapewniane podczas przerw. W Hiszpanii stołówka serwuje posiłek od 12:00 do 13:00 i przeznacza się na niego od 30 minut do 1 godziny. We Francji przerwa na obiad musi trwać przynajmniej 30 minut.
Rekomendacje dotyczące sprzedaży żywności w sklepikach i automatach w krajach Europy
Żywienie w szkole dotyczy nie tylko posiłków serwowanych na stołówce. Dużą rolę odgrywają również sklepiki oraz automaty z żywnością i napojami. Jest to częste źródło drugiego śniadania oraz przekąsek dla uczniów. Niektóre kraje wprowadzają zalecenia i standardy dotyczące dostępnych w tych miejscach produktów. Na Łotwie wydano zakaz sprzedawania w szkołach i przedszkolach żywności zawierającej: sztuczne barwniki, słodziki i kofeinę. We Flandrii, natomiast, kładzie się szczególny nacisk na to, żeby wybór napojów i żywności w automatach był bardziej prozdrowotny. Dostępne powinny być: woda, mleko, soki oraz owoce, wysokobłonnikowe ciastka, produkty mleczne. Dodatkowo zaleca się, by te produkty, żywieniowo korzystniejsze, były promowane poprzez niższą cenę i większą dostępność. Natomiast w szkołach na Węgrzech i w Rumunii zabrania się dystrybucji słodzonych gazowanych napojów. Zalecane i dozwolone są: woda, niesłodzona herbata, mleko o niskiej zawartości tłuszczu i soki owocowe. Dodatkowo na Węgrzech, ale również np. w szkołach w Austrii, Belgii, Czechach i na Łotwie w określonych grupach wiekowych zabrania się lub ogranicza spożycie napojów z kofeiną i/lub alkoholem. Natomiast zalecenia polityki żywieniowej w szkołach m.in. w Norwegii i Hiszpanii mówią o wyeliminowaniu słodyczy (czekolady, ciastek, ciast itp.) z oferty sklepików szkolnych. Dalej posuwa się Grecja i Cypr, gdzie stworzono ściśle określony wykaz dozwolonych słodyczy, które mogą być sprzedawane.
W Szwecji polityka żywieniowa w szkołach zakazuje całkowicie dystrybucji słodyczy, chipsów i słonych przekąsek. Podobnie jest w Anglii. Od 2005 roku zakazano sprzedaży w automatach z przekąskami: napojów, batoników czekoladowych i chipsów. Przekąski typu: orzechy i nasiona mogą być sprzedawane w angielskich szkołach, pod warunkiem, że nie zawierają dodatku soli ani cukru. W szkołach we Francji, również od 2005, istnieje zakaz sprzedaży w automatach napojów oraz batoników czekoladowych. W Hiszpanii zastosowano ciekawe rozwiązanie, zalecając maksymalną wartość kaloryczną dla oferowanych produktów w automacie z przekąskami równą 200 kcal. Natomiast w Portugalii zaleca się, o ile to możliwe, by automaty funkcjonowały poza godzinami serwowania w szkole posiłku.
W Polsce obecnie obowiązuje Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 26 lipca 2016 r. w sprawie grup środków spożywczych przeznaczonych do sprzedaży dzieciom i młodzieży w jednostkach systemu oświaty oraz wymagań, jakie muszą spełniać środki spożywcze stosowane w ramach żywienia zbiorowego dzieci i młodzieży w tych jednostkach, (Dz. U. z 2015 r. poz. 1256). Określono w nim grupy środków spożywczych przeznaczonych do sprzedaży dzieciom i młodzieży w jednostkach systemu oświaty oraz wymagania co do zawartości w nich cukru, tłuszczu i sodu.
Piśmiennictwo:
1. Storcksdieck S. genannt Bonsmann, Kardakis T., Wollgast J., Nelson M., Caldeira S. : Mapping of National School Food Policies across the EU28 plus Norway and Switzerland JRC Science And Policy Reports 2014.-
2. Departmental advice for governing Dobies. School food in England. Revised July 214 https://www.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/344684/School_food_in_England-_June_2014-_revised_August_14.pdf.-
3. Arrêté du 30 septembre 2011 relatif à la qualité nutritionnelle des repas servis dans le cadre de la restauration scolaire JORF n°0229 du 2 octobre 2011:16575: http://www.legifrance.gouv.fr/affichTexte.do?cidTexte=JORFTEXT000024614763 .-
4. Finnish National Board of Education (2008). School meals in Finland: http://www.oph.fi/download/47657_school_meals_in_finland.pdf .-
5. Posiłki w szkołach w Europie Polskie Biuro Eurydice. Raport. www.eurydice.org.pl
6. Nutrition in schools across Europe: A summary report of a meeting of European Nutrition Foundations, Madrid, April 2010, March 2011, Nutrition Bulletin 36(1)
