Historyczne tło kultury diet

Współczesna kultura diet niewątpliwie ma swoje korzenie w przemianach społecznych i estetycznych, które miały miejsce na przestrzeni ostatnich kilku wieków. Bazując na danych historycznych oraz estetyce rzeźb, które przetrwały do dziś, w starożytnej Grecji i Rzymie idealne ciało było umięśnione i zdrowe, co było symbolem statusu i przychylności bogów. Ciało nie musiało jednak być szczupłe, by zasługiwało na podziw innych. Dopiero z biegiem czasu pojawiły się idee łączące szczupłość z moralnością i, co za tym idzie, poczuciem własnej wartości.

Zmiany społeczne i technologiczne, takie jak chociażby rewolucja przemysłowa, doprowadziły do pojawienia się nowych zjawisk, w tym także norm estetycznych. Rozwój prasy oraz fotografii sprawiły, że osoby będące po dwóch różnych stronach globu mogły obserwować promowanie identycznych sylwetek. Szczególną rolę odegrały normy promowane w czasach wiktoriańskich, które stawiały na piedestale bardzo szczupłe sylwetki kobiet, zwłaszcza w wyższych klasach społecznych. Było to spójne z ich poglądem dotyczącym kontroli własnego ciała, która miała być cnotą samą w sobie.

Pod koniec XIX i na początku XX wieku dążenie do idealnej – a więc szczupłej – sylwetki stawało się coraz bardziej powiązane ze społecznym statusem. Szczególnie w Stanach Zjednoczonych idea kontroli masy ciała zaczęła symbolizować samokontrolę, dyscyplinę oraz etykę pracy, co odzwierciedlało wartości tego młodego, ale prężnie rozwijającego się społeczeństwa.

Komercjalizacja diet w XX wieku

Poprzedni wiek przyniósł dalszy rozwój kultury diet, szczególnie po II wojnie światowej. Było to związane z okresem, kiedy to gospodarka zaczęła stawiać na masową produkcję i konsumpcję. Reklama i media, zwłaszcza w latach 50. i 60., promowały obrazy szczupłych, zgrabnych ciał jako symbolów sukcesu. To właśnie w tym momencie zaistniała znana nam do dziś dieta w rozumieniu komercyjnym, która jest niczym innym jak produktem, który ma się sprzedać. Na skutek komercjalizacji diet powstały liczne diety-cud, suplementy oraz napisano niezliczoną ilość książek, które miały być rewolucyjne, a były jedynie chwilową modą. Masa ciała przestała być indywidualną sprawą każdego człowieka, a stała się przedmiotem działań marketingowych.

Współczesne środki masowego przekazu, takie jak telewizja, magazyny modowe i Internet pogłębiły presję społeczną związaną z wizerunkiem ciała. W latach 80. i 90. XX wieku narodził się przemysł fitness, który łączył estetykę ciała z dążeniem do zdrowia. Jednocześnie w latach 90. media celebrowały zjawisko heroin chic, które promowało niezdrowo wychudzony wygląd. Zjawisko to przyczyniło się do wzrostu popularności zaburzeń odżywiania, takich jak anoreksja i bulimia, a co gorsza – zaczęło promować te zaburzenia jako rozwiązanie problemu nadmiernej masy ciała i niezadowolenia ze swojego wyglądu. Na początku obecnego wieku masa ciała podlegała surowej ocenie, miała być jak najniższa. Gazety prześcigały się w promowaniu diet 1000 kcal czy opisywaniu „okropnego” wyglądu kobiety, która dopiero co urodziła dziecko i jeszcze nie ma płaskiego brzucha. Około dziesięć lat temu popularne stały się sylwetki, w których istotne były wydatne pośladki. Masa ciała stała się nieco mniej kluczowa, ważny za to stał się jego kształt. Aktualnie niestety obserwuje się powrót do mody na niską masę ciała, co jest powiązane z trendami w ubiorze i medycynie.

Jak można zauważyć, na poziomie socjologicznym kultura diet wynika z wielu złożonych mechanizmów, które mają korzenie w normach społecznych, mediach oraz ideałach piękna. W dzisiejszym społeczeństwie szczupłość jest postrzegana jako synonim zdrowia, sukcesu i wartości jednostki, a kultura diet stawia na piedestale te cechy, które teoretycznie mają prowadzić do osiągnięcia tego ideału.

Czym obecnie jest kultura diet?

Kultura diet jest nieodzownie i ściśle związana z procesem komercjalizacji zdrowia. Rynek diet, produktów zdrowotnych, suplementów, a także różnego rodzaju usług związanych z odchudzaniem generuje niewyobrażalne wręcz zyski. Media i przemysł reklamowy napędzają ten rynek, promując nierealistyczne ideały ciała i tworząc sztuczną potrzebę dążenia do określonej sylwetki, często z założenia nieosiągalnej.

Psychologicznie mechanizm ten działa na zasadzie wzbudzania poczucia braku – jednostki, które nie wpisują się w propagowany ideał, są skłaniane do nabywania produktów i korzystania z usług, aby osiągnąć oczekiwany standard. Ta nieustanna presja prowadzi do powstawania obsesji na punkcie wyglądu i masy ciała.

Social media a kultura diet

Kultura diet funkcjonuje także w ramach norm społecznych, które niezwykle surowo definiują „pożądane” i „niepożądane”  – a więc takie, które należy piętnować i odrzucać – ciała. Normy te są kreowane i wzmacniane przez media, które promują obrazy nierealistycznie szczupłych i wysportowanych ciał – niekiedy ciała pokazywane w social mediach nie mogłyby zaistnieć w naturze bez pomocy skalpela i/lub rozmaitych filtrów, które obecnie potrafią modyfikować nawet obrazy video w czasie rzeczywistym.

Kultura diet a dzieci i młodzież

Dla młodych ludzi media społecznościowe stały się źródłem pozyskiwania informacji, co sprawia, że to co oglądają w Internecie jest przez nich uznawane za fakt, nie opinię czy chwyt marketingowy. W związku z tym, nierealne ciała pokazywane w social mediach są dla nich zupełnie prawdziwe i próbują do nich dążyć za wszelką cenę. Tymczasem prawidłowe nawyki żywieniowe, które mogłyby im pomóc w osiągnięciu lepszej sylwetki są nieatrakcyjne, bo nie są rozwiązaniem gwarantującym błyskawiczne efekty. Młodzież, mając tego świadomość, może próbować bardziej radykalnych rozwiązań. Presja związana z wyglądem i kontrolowaniem masy ciała może prowadzić do zaburzeń odżywiania, problemów psychicznych oraz popsucia relacji z jedzeniem. Dzieci i młodzież, które są pod wpływem kultury diet, często doświadczają niskiej samooceny, lęków oraz depresji. Obsesja na punkcie kontroli masy ciała, liczenia kalorii czy unikania określonych produktów może prowadzić do rozwoju zaburzeń odżywiania, takich jak anoreksja, bulimia czy ortoreksja.

Podsumowanie

Kultura diet, choć często przedstawiana jako dążenie do zdrowego stylu życia, ma swoje korzenie w normach społecznych i mediach. Jej skutki są dalekosiężne, zwłaszcza dla dzieci i młodzieży, które znajdują się pod silną presją, by spełniać nierealistyczne standardy ciała. Warto zwrócić uwagę na szkodliwe konsekwencje tego zjawiska i reagować, jeśli zauważamy, że nasi najbliżsi dążą do niebezpiecznych ideałów.

Piśmiennictwo:

1. Cohen, D.A., Fairley, T.A. (2008) Eating as an Automatic Behaviour. Preveting Chronic Disease, 5(1), A23.
2. Gawlińska, A. (2018) Zaburzenia odżywiania u dzieci i młodzieży. Jak rozpoznać, zapobiegać i leczyć. Wydawnictwo Difin.
3. Germov, J., Williams, L. (2008) A Sociology of Food and Nutrition: The Social Appetite. Oxford University Press.
4. Kucharska, A. (2014) Obraz ciała a zaburzenia odżywiania. Wydawnictwo UJ.
5. Orbach, S. (2014) O jedzeniu. Refleksje nad kulturą ciała. Wydawnictwo Znak.