Konopie (Cannabis)

Konopie należą do jednych z najdawniej uprawianych roślin, które znalazły zastosowanie w produkcji włókna i oleju. Znane są również jako środek psychoaktywny ze względu na wspomnianą wyżej zawartość THC, który jest związkiem o działaniu psychotropowym, a także przeciwzapalnym i przeciwbólowym. Rodzaj Cannabis (konopie) obejmuje trzy główne gatunki C. sativa, C. indica i C. ruderalis. W konopiach stwierdzono obecność ponad 520 związków należących do różnych grup, w tym różne związki  kannabinoidowe. Najlepiej poznanym związkiem z tej grupy jest delta 9-tetrahydrokannabinol (THC), ponieważ wywołuje efekt psychoaktywny. W konopiach indyjskich (Cannabis indica L.) zawartość THC może wynosić nawet 25 do 30% suchej masy.

Odmiana konopi siewnych (włóknistych) (C. sativa L. var. sativa), z nasion której pozyskiwany jest olej konopny,  charakteryzuje się niskim poziomem THC i obecnością kannabidiolu (CBD), który wykazuje właściwości przeciwstawne do THC. W licznych badaniach wykazano, że CBD ma właściwości przeciwpsychotyczne, wpływa korzystnie na stany lękowe i depresję. Wykazuje również działanie uspokajające i przeciwdrgawkowe. Możliwość wykorzystania CBD w leczeniu i profilaktyce wymaga dalszych badań.    

W Polsce uprawa konopi włóknistych regulowana jest cytowaną wyżej ustawą o przeciwdziałaniu narkomanii, zgodnie z którą zezwala się na uprawianie konopi włóknistych wyłącznie na potrzeby przemysłu włókienniczego, chemicznego, celulozowo-papierniczego, spożywczego, kosmetycznego, farmaceutycznego, materiałów budowlanych oraz nasiennictwa. Legalna plantacja konopi włóknistych może być prowadzona na ściśle określonej powierzchni i w wyznaczonych rejonach na podstawie zezwolenia na uprawę. 

W Krajowym Rejestrze Centralnego Ośrodka Badania Odmian Roślin Uprawnych i we wspólnotowym Katalogu Odmian znajduje się 7 odmian konopi włóknistych wyhodowanych w Instytucie Włókien Naturalnych i Roślin Zielarskich w Poznaniu, które są dostosowane do rodzimych warunków klimatyczno-glebowych.

Skład oleju konopnego – kwasy tłuszczowe

Dominującym składnikiem nasion konopi siewnych jest tłuszcz, a jego zawartość  może wynosić nawet do 35%. Olej konopny pozyskiwany z nasion tej rośliny charakteryzuje się bardzo korzystnym składem kwasów tłuszczowych (tabela 1). Niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe (NNKT) stanowią łącznie od około 75 do ponad 80% wszystkich kwasów tłuszczowych. W największej ilości, stanowiącej ok. 60% wszystkich kwasów tłuszczowych występuje kwas linolowy (18:2 n-6) a w następnej kolejności (ok. 19%) kwas α-linolenowy (18:3 n-3). Należy podkreślić, że olej konopny charakteryzuje się bardzo korzystnym stosunkiem kwasów n-6 (omega-6) do n-3 (omega-3), jak około 3,3:1. Podobnie korzystny stosunek kwasów z tych rodzin występuje jedynie w oleju rzepakowym (około 2,2:1) i oleju z orzechów włoskich (około 4,8:1). Warto zwrócić również uwagę na obecność w oleju konopnym kwasu γ-linolenowego (18:3 n-6, GLA) i kwasu stearydynowego (18:4 n-3, SDA), które występują stosunkowo rzadko w innych olejach roślinnych. Należy zaznaczyć, że skład kwasów tłuszczowych w oleju konopnym wykazuje pewne wahania, związane m.in. z warunkami klimatycznymi i glebowymi upraw oraz sposobem ekstrakcji oleju z nasion.

Przeciwutleniacze w oleju konopnym

Inne korzystne dla zdrowia składniki, przede wszystkim o działaniu przeciwutleniającym,  obecne w oleju konopnym to tokoferole, karotenoidy, sterole i polifenole. Tokoferole α, β, γ i δ określane są wspólną nazwą witaminy E. Ogólna zawartość tokoferoli w oleju konopnym waha się w zakresie od 60 do 110 mg/100 ml, przy czym dominuje γ-tokoferol, który wykazuje najwyższą aktywność antyoksydacyjną wśród tokoferoli. Z kolei zawartość karotenoidów waha się w zależności od metody ekstrakcji oleju konopnego i może wynosić od 3,1 mg/100 g oleju przy zastosowaniu tłoczenia na zimno do 12,5 mg/100 g w przypadku ekstrakcji nadkrytycznej. Podobnie jak we wszystkich olejach roślinnych, również w oleju konopnym występują sterole roślinne (fitosterole). Całkowita ich zawartość waha się, w zależności od odmiany C. sativa L., w zakresie od 390 do 670 mg/ 100 g oleju i jest zbliżona do zawartości fitosteroli w oleju słonecznikowym i sojowym, a nieco niższa niż w oleju rzepakowym. Około 70% wszystkich steroli w oleju konopnym stanowi β-sitosterol, który jest sterolem dominującym również w innych olejach roślinnych. Z pozostałych steroli najwięcej w oleju konopnym jest kampesterolu i Δ⁵– avenasterolu. Wspólną nazwą polifenoli  określana jest liczna grupa związków o właściwościach antyoksydacyjnych, których obecność w olejach roślinnych wpływa, podobnie jak obecność tokoferoli, na wydłużenie okresu trwałości olejów. Stwierdzana zawartość związków polifenolowych, wyrażona jako ekwiwalent kwasu galusowego, była w oleju konopnym wyższa niż w oleju lnianym i rzepakowym.

Właściwości i zastosowanie

Obecność w oleju konopnym niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych i aktywnych przeciwutleniaczy wiąże się z przypisywanymi mu właściwościami przeciwzapalnymi, przeciwzakrzepowymi i przeciwnowotworowymi. Obserwowano również wpływ oleju konopnego na poprawę metabolizmu i obniżenie poziomu cholesterolu w surowicy krwi oraz działanie hepatoprotekcyjne (ochronne w stosunku do wątroby).

Olej konopny, jako dodatek do potraw, może być korzystnym składnikiem diety. Jeśli nie ma przeciwwskazań można przyjmować 1 łyżkę oleju konopnego 1 – 2 razy dziennie. Przeciwwskazania dotyczą osób z dolegliwościami żołądkowymi, niewydolnością śledziony oraz cierpiącymi na biegunkę. Spożycie oleju konopnego w zbyt dużych ilościach wiąże się bowiem z wystąpieniem zaburzeń żołądkowo-jelitowych. 

Czytaj także:

Czy olej lniany jest zdrowy dla serca?

Olej palmowy w produktach żywnościowych – polecany czy niewskazany?

Olej kokosowy – szkodzi czy pomaga?