Gatunki

Wyróżnia się dwa gatunki aronii: Aronia melanocarpa  zwaną też aronią czarną oraz mniej znana Aronia arbutifolia  (aronia czerwona), natomiast trzecia odmiana powstała w wyniku skrzyżowania obu wymienionych gatunków i nazywa się Aronia prunifolia, czyli aronia purpurowa inaczej śliwolistna.

Pochodzenie i uprawa

Aronia czarna (Aronia melanocarpa) jest wieloletnim krzewem z rodziny różowatych. Pochodzi z wschodniej części Ameryki Północnej, a do Europy została sprowadzona na początku XX wieku. Warto wspomnieć, że Polska jest największym na świecie producentem aronii, odpowiadając za 90% jej światowej produkcji. Ze względu na dużą odporność na zimno, roślina ta może być uprawiana nie tylko w łagodniejszych warunkach klimatycznych, lecz również w temperaturach nawet poniżej −35 °C. Z tego powodu z jej uprawy słyną kraje północnej Europy takie jak np.: Dania, Szwecja, Łotwa czy Estonia. Owoce aronii osiągają dojrzałość pod koniec sierpnia i we wrześniu.

Jak wykorzystywana jest aronia?

Owoce aronii wykorzystywane są w przemyśle spożywczym do produkcji soków, syropów, konfitur, dżemów, herbat owocowych oraz suplementów diety. Świeże, nieprzetworzone owoce rzadko są spożywane ze względu na ich kwaśno-gorzki smak, który wynika z dużej zawartości polifenoli. Antocyjany znajdujące się w aronii mogą być wykorzystywane jako naturalne barwniki i dodawane do żywności. 

Szczególne właściwości antyoksydacyjne

Ze względu na wysoką zawartość składników bioaktywnych takich jak witaminy, składniki mineralne oraz polifenole, owoce aronii wykazują pozytywny wpływ na zdrowie. Aronia ma w swoim składzie błonnik pokarmowy, którego ponad połowę stanowią frakcje nierozpuszczane. Owoce zawierają witaminę C, witaminy z grupy B oraz karotenoidy, a także składniki mineralne takie jak np.: potas, cynk, magnez i wapń.

Jednak najistotniejsze w aronii są zawarte w niej polifenole. Badania pokazały, że owoce aronii czarnej oraz jej przetwory należą do najbogatszych źródeł polifenoli, do których zalicza się antocyjany, flawonole, flawanole, proantocyjanidyny i kwasy fenolowe. Są one najobficiej występującymi i najważniejszymi przeciwutleniaczami w diecie człowieka. Wysoki potencjał antyoksydacyjny owoców został potwierdzony w różnych specjalistycznych badaniach. Badacze ocenili potencjał antyoksydacyjny owoców aronii za pomocą skali ORAC (Oxygen Radical Absorbance Capacity) oceniając zdolność pochłaniania reaktywnych form tlenu przez przeciwutleniacze, czyli inaczej pojemność antyutleniającą lub pojemność antyoksydacyjną. W badaniu udowodniono, że owoce aronii posiadają najwyższą pojemność antyoksydacyjną wśród owoców jagodowych oraz innych owoców zbadanych do tej pory za pomocą ORAC. Przy użyciu tej samej metody zbadano też sok oraz koncentrat z aronii, które również uzyskały wysoki potencjał antyoksydacyjny na tle innych przetworów owocowych. Ciemnoniebieski kolor owoców aronii wynika z wysokiego stężenia antocyjanów, które stanowią około 25% wszystkich polifenoli w tych owocach. Flawonole w aronii są zróżnicowaną grupą związków, która składa się głównie z pochodnych kwercetyny. Flawonole stanowią niską zawartość, ponieważ tylko około 1,3% wszystkich polifenoli. Aronia zwiera także kwasy fenolowe stanowiące 7,5% wszystkich polifenoli, wśród których najwięcej jest kwasu chlorogenowego oraz neochlorogenowego. Ze względu na wysoką zawartość polifenoli w owocach aronii, posiada ona wszechstronne pozytywne działanie na nasz organizm.

Właściwości antyoksydacyjne aronii były też badane pod kątem możliwości ich wykorzystania w żywieniu sportowców. W jednym z badań zaobserwowano, że oksydacyjne uszkodzenia czerwonych krwinek wywołane ćwiczeniami u wioślarzy były zmniejszone, kiedy sportowcy przyjmowali preparat z aronii. Przebywali oni na miesięcznym obozie treningowym, na którym wykonywali intensywne ćwiczenia fizyczne. Takie efekty wywołał sok spożywany codziennie w ilości 150 ml. 

Aronia a choroby

Przeciwzapalne właściwości aronii wiążą się między innymi z zapobieganiem rozwoju chorób przewlekłych. Badania wykazały, że aronia posiada właściwości przyczyniające się do zmniejszenia stanu zapalnego, zmniejszenia ryzyka rozwoju nowotworów, rozwoju cukrzycy, miażdżycy, chorób neurodegeneracyjnych, takich jak choroba Alzheimera, a także właściwości hipotensyjne (obniżające ciśnienie tętnicze krwi).

Insulinooporność i cukrzyca

Aronia może przyczyniać się do poprawy metabolizmu glukozy i zapobiegać rozwojowi cukrzycy. Polifenole aronii wpływają na zmniejszenie glikemii i insulinooporności.

Choroby układu krążenia

Polifenole mają zdolność do zmniejszenia stresu oksydacyjnego naczyń krwionośnych, dlatego mogą przyczyniać się do zmniejszenia ryzyka rozwoju chorób układu krążenia, w tym nadciśnienia tętniczego. Badania potwierdzają, że regularne spożycie soków z aronii wpływa na obniżenie stężenia cholesterolu całkowitego, cholesterolu LDL oraz trójglicerydów, a także spadek skurczowego i rozkurczowego ciśnienia krwi u mężczyzn z łagodną hipercholesteloremią. Badania wykazują, że związki fenolowe mają pozytywny wpływ na ochronę oraz odbudowę komórek śródbłonka naczyń.

Nowotwory

Antocyjany obecne w dużej ilości w owocach aronii mają działanie przeciwnowotworowe. W badaniach udowodniono, że przyczyniają się do niszczenia komórek raka skóry i raka piersi. Aronia posiada też ochronny wpływ na innego rodzaju nowotwory takie jak: wątroby, okrężnicy, szyjki macicy, płuc czy białaczka. Właściwości przeciwnowotworowe aronii związane są przede wszystkim z zawartością kwasu chlorogenowego, glikozydów cyjanidyny oraz pochodnymi kwercetyny.

Infekcje

Badania dowodzą, że sok z aronii przyczynia się do hamowania rozmnażania wirusa grypy w początkowych stadiach. Prawdopodobnie właściwości przeciwwirusowe aronii zawdzięcza się kwasowi elagowemu oraz mirycetynie. Natomiast kwas elagowy i kwercetyna w połączeniu z białkami wirusa wykazują potencjalną aktywność przeciwwirusową przeciwko SARS-CoV-2-koronowirusa, który wywołuje COVID-19.

Jak wprowadzić aronię do diety?

Aronię, tak jak inne owoce, można wykorzystać między innymi jako dodatek do owsianek, koktajli, galaretek czy deserów. Owoce można przetworzyć na dżemy, soki lub syropy. Mogą służyć jako dodatek do dań wytrawnych w formie sałatek albo dodatek do mięs czy serów.

Podsumowanie

Aronia ze względu na szczególnie dużą zawartość polifenoli i jej pozytywny wpływ na różne obszary zdrowia, powinna mieć swój udział w prawidłowym sposobie żywienia. Warto pamiętać, że aronia nie ma właściwości leczniczych i może być jedynie częścią diety jako element profilaktyki.

Piśmiennictwo:

1. Ćujić, N.; Kardum, N.; Šavikin, K.; Zdunić, G.; Janković, T.; Menković, N. Potential of Chokeberry (Aronia Melanocarpa L.) as a Therapeutic Food. In Handbook of Food Bioengieneering; Holban, A.M., Grumezescu, A.M., Eds.; Andre Gerhard Wolff: London, UK, 2018; Volume 8, pp. 209–237.
2. Jurendić, T.; Ščetar, M. Aronia melanocarpa Products and By-Products for Health and Nutrition: A Review. Antioxidants 2021, 10, 1052.
3. Kulling SE, Rawel HM. Chokeberry (Aronia melanocarpa) – A review on the characteristic components and potential health effects. Planta Med. 2008 Oct;74(13):1625-34.
4. Oszmiański J, Lachowicz S. Effect of the Production of Dried Fruits and Juice from Chokeberry (Aronia melanocarpa L.) on the Content and Antioxidative Activity of Bioactive Compounds. 2016 Aug 22;21(8):1098.
5. Sidor A, Gramza-Michałowska A. Black Chokeberry Aronia Melanocarpa—A Qualitative Composition, Phenolic Profile and Antioxidant Potential. Molecules. 2019; 24(20):3710.
6. Sidor A, Drożdżyńska A, Gramza-Michałowska A. Black chokeberry (Aronia melanocarpa) and its products as potential health-promoting factors – An overview. Trends in Food Science & Technology.Volume 89, July 2019, Pages 45-60.
7. Lewandowska A. Aronia. Uzdrawiająca moc. Wydawnictwo RM, Warszawa, 2024.