Najlepszą metodą oceny rozwoju fizycznego i stanu odżywienia dzieci są siatki centylowe, które powinni znać wszyscy rodzice. Są to dane w formie wykresu, który pozwala na sprawdzenie, czy nasze dziecko rozwija się prawidłowo na tle grupy zdrowych rówieśników.

Dzieci z tego samego rocznika mogą znacznie różnić się między sobą pod względem wymiarów, kształtu, proporcji. Różnice te są odbiciem wielu czynników dziedzicznych i środowiskowych, które oddziałują na wzrastające dziecko. Rozwój każdego dziecka przebiega w sposób indywidualny.

Co to są siatki centylowe i do czego służą?

Siatki centylowe znajdują się na końcu książeczki zdrowia dziecka, są również ogólnie dostępne na stronach internetowych. Tworzone są osobno dla chłopców i dziewcząt. Osobne siatki zostały stworzone również dla dzieci z różnymi chorobami genetycznymi, np. z zespołem Downa.

W każdym kraju dzieci rozwijają się inaczej, dlatego tworzy się siatki na podstawie lokalnych statystyk, które są regularnie uaktualniane. Warto więc sprawdzić, czy znaleziona przez nas w Internecie siatka dotyczy polskich dzieci, a nie np. amerykańskich.

Różnice występują również w różnych miastach. W naszym kraju stosuje się siatki centylowe dzieci warszawskich opracowane przez Iwonę Palczewską i Zofię Niedźwiecką w Instytucie Matki i Dziecka. Zostały one uznane za standard i to z nich powinniśmy korzystać.

Utworzono również tzw. mini-siatki centylowe dla niemowląt. Wiek podawany w nich jest w miesiącach, a wysokość ciała zmieniono na długość, ponieważ małych dzieci nie można zmierzyć tak samo jak dzieci starsze. Jeżeli nasze dziecko urodziło się jako wcześniak, to powinniśmy korzystać z jeszcze innych wykresów, które uwzględniają różnice w rozwoju w porównaniu z dziećmi urodzonymi w terminie.

Jak wyglądają siatki centylowe?

Na linii poziomej znajduje się wiek dziecka, zaś na linii pionowej parametr, który sprawdzamy. Najczęściej diagnozujemy wysokość ciała (bądź długość), masę ciała oraz wskaźnik względnej masy ciała wobec wysokości (BMI – Body Mass Index). Aby obliczyć ten wskaźnik masę ciała w kilogramach dzielimy przez kwadrat wysokości ciała podanej w metrach (masa [kg]/wysokość [m]²). Dodatkowo na wykresie zaznaczone są linie krzywe, centyle – 3%, 10%, 25%, 50%, 75%, 97%. Linie te pokazują nam, jaki procent dzieci (chłopców lub dziewczynek) w całej zbadanej populacji w określonym wieku osiąga taką samą lub mniejszą/większą wartość np. masy ciała, wysokości ciała, wskaźnika BMI. Obszary pomiędzy krzywymi nazywają się kanałami centylowymi.

Jak korzystać z siatek centylowych?

Aby samodzielnie skorzystać z odpowiedniej siatki centylowej musimy znać masę i wysokość ciała dziecka, odszukać odpowiednią siatkę dla chłopca lub dziewczynki i nanieść te dane na wykres. Na linii poziomej znajdujemy wiek naszego dziecka, natomiast na linii pionowej z lewej strony wartość parametru, który sprawdzamy. Następnie wyznaczamy punkt, w miejscu przecięcia dwóch linii.

Indywidualna krzywa rozwoju fizycznego powstaje przez połączenie naniesionych na siatkę wyników kolejnych pomiarów. Najlepiej nanosić je w odstępach półrocznych na te same wykresy, przez zobrazujemy linię rozwojową wybranej cechy naszego dziecka.

Wyniki, które znajdą się pomiędzy 3 a 97 centylem mieszczą się w zakresie tzw. szerokiej normy. Jeżeli nasze dziecko znajduje się na 50 centylu, oznacza to, że jego cecha jest taka, jak średnia jej wartość w populacji. Wyniki, które są wyższe (powyżej 97), bądź niższe (poniżej 3 centyla) wymagają konsultacji z lekarzem.

Konsultacji wymaga również sytuacja, gdy istnieje rozbieżność w usytuowaniu punktu przecięcia o dwa kanały wyżej lub niżej między dwoma cechami.

Jak interpretować wyniki z siatki centylowej?

Jeżeli wysokość ciała mieści się poniżej 10 centyla, dziecko może okazać się niskorosłe. Wpływ na taki stan może mieć wolniejsze tempo wzrastania – późniejsze dojrzewanie, zaburzenia hormonalne (niedobory hormonu wzrostu), przewlekła choroba bądź niedobory żywieniowe (nieodpowiednia ilość i jakość pokarmu). Gdy wzrost naszego dziecka mieści się powyżej 97 centyla, problem może leżeć w wysokorosłości. Może to być spowodowane występowaniem pewnych zaburzeń genetycznych, zaburzeń metabolicznych, zaburzeń hormonalnych lub może wynikać z prostego faktu, iż dziecko ma bardzo wysokich rodziców.

W przypadku niedowagi dziecka, jego wskaźnik BMI znajduje się poniżej 3 centyla dla danej płci i wieku. Nadmierną masę ciała stwierdza się wtedy, gdy BMI dziecka znajduje się na równi lub powyżej 90 centyla, a poniżej 97. Natomiast otyłość – gdy dziecko plasuje się na 97 centylu lub powyżej niego. 

Niedowaga lub nadmierna masa ciała w stosunku do wieku, może skutkować ryzykiem wystąpienia zaburzeń odżywienia.

Bardzo ważne jest wczesne wykrywanie przez rodziców zaburzeń odżywiania. Pozwala to uniknąć wielu niepożądanych skutków, takich jak choroby przewlekłe, nadciśnienie tętnicze, zaburzenia psychospołeczne czy poczucie niskiej wartości.

Nie należy się niepokoić, jeżeli krzywa rozwoju dziecka przebiega poniżej bądź powyżej średniej wartości na wykresie. Ważne, aby przyrosty wartości danej cechy przebiegały harmonijnie.

Siatki centylowe – wyznacznik stanu zdrowia dziecka

Ocena dynamiki rozwoju dziecka jest czułym wyznacznikiem jego stanu zdrowia. Daje rodzicom możliwość sprawdzenia i wykrycia odchyleń od normy, co ma znaczenie w zapobieganiu i leczeniu licznych stanów chorobowych dziecka.

Siatki centylowe są narzędziem diagnostycznym, które pozwala na długookresową ocenę zmian określonych parametrów naszego dziecka. Aby wiedzieć, czy nasze dziecko rozwija się harmonijnie, trzeba sprawdzać w określonych odstępach czasowych, czy jest w tym samym lub sąsiednim kanale centylowym co przy poprzednim badaniu.

Konsultacja z pediatrą jest wskazana, jeżeli masa ciała „przeskakuje” kilka centyli w górę lub w dół lub gdy masa ciała i wysokość znajdują się na przeciwnych końcach wykresu (np. wysokość w okolicy 97 centyla, a masa wokół 3 centyla). Lekarz zleci odpowiednie badania w celu sprawdzenia, czy taki stan nie jest związany z zaburzeniami hormonalnymi lub z chorobą, która ma na to wpływ.

Jeżeli krzywa rozwoju indywidualnego dziecka wznosi się systematycznie, świadczy to o proporcjonalnym i harmonijnym rozwoju – przyroście wysokości i masy ciała – i odpowiednim żywieniu – dostarczaniu odpowiedniej dawki energii (kalorii).