Nowotwory – jak powstają

Nowotworem nazywana jest nieprawidłowa tkanka, powstała początkowo z jednej uszkodzonej komórki organizmu, której udało się wymknąć spod kontroli mechanizmów regulujących jej funkcje i rozwój. Komórki nowotworowe, w odróżnieniu od zdrowych, charakteryzują się nadmiernym i niekontrolowanym wzrostem, a także mają zdolność tworzenia przerzutów do odległych miejsc w organizmie.

U 5-10% osób chorujących na nowotwory, powstały one dziedzicznie, u pozostałych natomiast rozwinęły się pod wpływem działania wielu czynników zewnętrznych, do których zalicza się m.in.:

• nadwagę i otyłość,
• nieprawidłową dietę (wysokie spożycie tłuszczu i cukru, niskie warzyw i owoców),
• niską aktywność fizyczną,
• palenie tytoniu,
• nadmierne spożycie alkoholu,
• promieniowanie,
• zakażenia wirusami,
• zanieczyszczenia chemiczne.

Nowotwory mogą dotyczyć wszystkich komórek, tkanek i narządów w organizmie (m.in. komórek krwi, kości, tkanki tłuszczowej, mięśniowej lub nerwowej, żołądka, nerek, jajników, macicy, piersi, płuc, przełyku, trzustki czy wątroby). Od momentu powstania pierwszej zmutowanej komórki do wystąpienia objawów klinicznych może upłynąć sporo czasu, od kilku do nawet kilkudziesięciu lat.

Warto pamiętać, że nie każdy rodzaj nowotworu daje objawy (np. ból, gorączkę, utratę wagi, osłabienie, zmiany skórne, krwawienie czy odchylenia w badaniach), mogą się one pojawić dopiero wtedy, gdy choroba jest w średnim lub zaawansowanym stadium.

Leczenie nowotworów

W zależności od rodzaju, lokalizacji i zaawansowania nowotworu podejmuje się leczenie chirurgiczne (usunięcie guza), radioterapię (naświetlanie miejsca objętego chorobą), chemioterapię, hormonoterapię bądź leczenie biologiczne (podawanie leków, które niszczą komórki nowotworowe, hamują ich rozwój lub oddziałują na układ odpornościowy). Niekiedy metody te stosowane są w skojarzeniu – po usunięciu guza następuje radioterapia i chemioterapia.

Leczenie nowotworów jest długotrwałe i obciążające dla organizmu, dlatego właściwe żywienie jest ważnym elementem wspomagającym ten proces. Jego rolą jest powstrzymanie przed utratą masy ciała, odciążenie chorego narządu, łagodzenie skutków ubocznych leczenia oraz pobudzanie układu odpornościowego do walki z chorobą. Również po zakończeniu leczenia dieta odgrywa ogromną rolę w procesie zdrowienia.

Należy podkreślić, że zgodnie z obecnym stanem wiedzy nowotworu nie można wyleczyć żadną dietą.

Dieta w chorobach nowotworowych

Nie istnieje jedna uniwersalna dieta, odpowiednia dla każdej osoby dotkniętej chorobą nowotworową. Jej rodzaj oraz udział węglowodanów, białka, tłuszczu, witamin, minerałów i błonnika zależy od umiejscowienia nowotworu, stopnia zaawansowania choroby, sposobu leczenia, występujących objawów niepożądanych związanych z terapią i tego, czy pacjent jest dobrze odżywiony, czy ma niedobory. Jednak pomimo dużej różnorodności nowotworów można przyjąć pewne wspólne zalecenia żywieniowe dla wszystkich chorych.

Zapotrzebowanie organizmu na energię i niektóre składniki odżywcze w czasie leczenia nowotworu może zwiększyć się nawet o 20% w stosunku do potrzeb sprzed choroby. Podstawowym źródłem energii powinny być produkty zbożowe (pieczywo, płatki zbożowe, kasze, ryż, makarony), różnokolorowe warzywa i owoce. Ze względu na większą mobilizację układu odpornościowego oraz konieczność odbudowy uszkodzonych podczas leczenia komórek zwiększa się w tym okresie zapotrzebowanie na pełnowartościowe białko, którego źródłem są: mięso, ryby, jaja, produkty mleczne. Dietę należy uzupełniać także w zdrowe tłuszcze, których dostarczą oleje roślinne (m.in. rzepakowy, lniany, oliwa z oliwek), ryby morskie (halibut, łosoś dziki, dorsz, sola, mintaj), orzechy, nasiona, kakao, awokado.

Zalecenia żywieniowe dla większości osób chorych na nowotwory:

• należy jeść często, 4-5 niewielkich objętościowo posiłków oddzielonych przerwami nie dłuższymi niż 3-4 godziny (osoby po usunięciu żołądka powinny jeść 6-8 razy dziennie co 2 godziny),
• w skład większości posiłków powinny wchodzić produkty zbożowe (pieczywo, kasze, ryż, makaron, płatki zbożowe) oraz produkty zawierające białko (chude mięso, ryby, jaja, sery twarogowe, jogurty),
• każdego dnia należy jeść co najmniej 400-600 g różnokolorowych warzyw i owoców w takiej formie, w jakiej będzie to możliwe (surowe, gotowane, rozdrabniane, miksowane),
• tłuszcze (oleje, masło, śmietankę) najlepiej dodawać do gotowych potraw, aby zachowały najlepszą jakość,
• potrawy i napoje należy jeść przestudzone (nie zimne i nie gorące),
• potrawy powinny być gotowane w wodzie i na parze, duszone bez obsmażania, pieczone w folii, naczyniu żaroodpornym lub rękawie,
• w przypadku niechęci do spożywania mięsa lub ryb należy je zmielić i dodawać do potraw, np. do zup, sosów, sałatek itp.,
• nie należy jeść produktów starych, podpsutych, długo przechowywanych po przygotowaniu lub otworzeniu opakowania, nieszczelnie zapakowanych,
• przeciwwskazane są produkty i potrawy wędzone, mocno spieczone (zwłaszcza mięso i ryby), grillowane w sposób tradycyjny (w dymie), wielokrotnie odgrzewane, peklowane, marynowane i mocno solone,
• eliminować należy produkty wysoko przetworzone, zawierające dodatki typu: n-nitrozwiązki, azotany, azotyny, aromaty dymu wędzarniczego, glutaminian sodu, utwardzony tłuszcz palmowy, syropy glukozowo-fruktozowe (należy czytać skład na etykietach kupowanych produktów),
• jeśli jakieś produkty lub potrawy powodują dolegliwości (ból brzucha, biegunkę, wzdęcia itp.), należy je czasowo wykluczyć z diety (np. warzywa kapustne, cebulowe lub nasiona roślin strączkowych, mleko), natomiast jeśli są dobrze tolerowane, można je spożywać w umiarkowanych ilościach,
• należy pamiętać o odpowiednim nawodnieniu organizmu, osoby dorosłe powinny wypijać przynajmniej 1,5-2 litry niesłodzonych napojów każdego dnia (woda mineralna, słabe napary herbat, kompoty owocowe, koktajle mleczno-owocowe),
• posiłki powinny być urozmaicone (należy wykorzystywać naprzemiennie różne produkty), estetycznie podane, o atrakcyjnym smaku i zapachu, akceptowane przez chorego,
• osoby przyjmujące chemioterapię, hormonoterapię czy inne leki przeciwnowotworowe nie powinny spożywać grejpfrutów i soku grejpfrutowego, ponieważ zawarte w nich związki wchodzą w interakcje z lekami stosowanymi w trakcie leczenia chorób nowotworowych, zaburzając ich działanie; z tych samych powodów przed i po podawaniu leków należy ograniczyć inne soki i napary ziołowe,
• jeśli nie ma możliwości, aby chory zjadł wystarczającą ilość pożywienia (np. z powodu braku apetytu, nudności, bólu) lub czeka go operacja chirurgiczna, dietę tradycyjną należy w tym czasie uzupełniać specjalnymi preparatami odżywczymi dla osób zagrożonych niedożywieniem (w wyborze odpowiedniego preparatu pomoże lekarz lub dietetyk),
• osoby, u których leczenie nowotworu polega na naświetlaniu okolic jamy brzusznej (rak jelita grubego, prostaty, macicy, jajników), mogą źle tolerować mleko lub przetwory mleczne, wtedy należy ich unikać w trakcie leczenia, a po zakończeniu radioterapii można stopniowo włączać je do diety; na okres leczenia można je częściowo zastąpić napojami i produktami roślinnymi (ryżowymi, migdałowymi, kokosowymi, sojowymi, tofu),
• w trakcie leczenia przeciwnowotworowego przeciwwskazane jest spożywanie alkoholu.