W Polsce historia ta rozpoczęła się w 1955 roku, kiedy to  znakomity diabetolog – Jakub Węgierko zaproponował klasyfikację cukrzycy na dwa rodzaje:

• cukrzycę pierwotną i
• cukrzycę skojarzoną z innymi chorobami.

Jakub Węgierko zauważył, że cukrzyca skojarzona z miażdżycą tętnic, nadciśnieniem tętniczym, otyłością, kamicą wątrobową i dną stanowi zespół chorobowy.

Na pierwszym zjeździe Europejskiego Towarzystwa Badań nad Cukrzycą (EASD, European Association for the Study on Diabetes), który odbył się w 1967 roku, włoscy naukowcy Avogaro i Crepaldi (1) przedstawili zespół chorobowy (który nazwali zespołem plurimetabolicznym) obejmujący hiperlipidemię, otyłość i cukrzycę, jako zespół, który zwiększa ryzyko rozwoju choroby niedokrwiennej serca (ChNS) i jednocześnie często występuje z nadciśnieniem tętniczym krwi.

W 1974 r., a następnie w 1976, Wiktor B. Szostak przedstawił pogląd, że „hiperlipoproteinemia, otyłość i cukrzyca wykazują w wielu wypadkach ścisłe powiązania charakteryzujące się kojarzeniem tych chorób, wspólnymi mechanizmami etiopatogenicznymi, jak również tym, że wszystkie one nasilają rozwój miażdżycy. Te powiązania wzajemne stanowią uzasadnienie dla traktowania ich jako odrębnej grupy schorzeń metabolicznych”. Autor wskazywał na związek tych chorób z nieprawidłowym sposobem żywienia i niezdrowym stylem życia (w tym z niską aktywnością fizyczną), czyli cechami charakterystycznymi dla współczesnej cywilizacji i zaproponował na określenie tych chorób jako zespołu – termin „metaboliczne choroby cywilizacyjne”. W tym czasie inni autorzy również publikowali prace związane z tym zagadnieniem.

W 1985 roku Modan i współpracownicy wykazali, że insulinooporność i/lub hiperinsulinemia są zaburzeniami charakterystycznymi dla nadciśnienia, otyłości oraz nietolerancji glukozy i (najprawdopodobniej) odpowiedzialnymi za częste występowanie tych chorób.

Wyjątkowo ważną rolę w historii badań związku zaburzeń metabolicznych z insulinoopornością zajmuje amerykański diabetolog Gerald M. Reaven, który od połowy lat 60. XX wieku zajmował się zagadnieniami insulinooporności i wtórnej hiperinsulinemii oraz ich klinicznymi następstwami. W 1988 roku ukazała się klasyczna już publikacja Reavena „Role of insulin resistance in human disease” („Rola insulinooporności w chorobach”). O doniosłości tej pracy świadczy między innymi fakt, że ma ona ponad 3000 cytowań. Reaven zasugerował, że insulinooporność oraz kompensacyjna hiperinsulinemia (czyli nadmierne wydzielanie insuliny w celu zrekompensowania oporności tkanek na insulinę) nie tylko zapowiadają rozwój nietolerancji glukozy i cukrzycy typu 2, lecz mogą być także przyczyną nadciśnienia tętniczego, podwyższenia stężenia triglicerydów VLDL i obniżenia stężenia „dobrego” cholesterolu HDL. Zespół zaburzeń o wspólnym czynniku etiologicznym, insulinooporności, które zwiększają ryzyko rozwoju chorób sercowo-naczyniowych, Reaven  nazwał „zespołem X”.

W kolejnych latach przedstawiano różne inne nazwy zjawiska współistnienia wielu zaburzeń metabolicznych, spośród których najczęściej używano określenia „zespół oporności na insulinę” (jest to synonim określenia „zespół metaboliczny”), które zaproponowali w 1991 roku De Fronzo i Ferrannini w pracy pod tytułem „Insulin resistance. A multifaceted syndrome responsible for NIDDM, obesity, hypertension, dyslipidemia, and atherosclerotic cardiovascular disease” (Insulinooporność. Wieloaspektowy zespół odpowiedzialny za rozwój cukrzycy insulinoniezależnej, otyłości, nadciśnienia tętniczego krwi, zaburzeń lipidowych i choroby wieńcowej”)  a następnie w 1992 roku Haffner i współpracownicy.

W następnych latach dla określenia kojarzenia się omawianych zaburzeń metabolicznych przyjęto nazwę „zespół metaboliczny” i przedstawiono kilka definicji tego zespołu.

II część artykułu – o najnowszych definicjach zespołu metabolicznego – wkrótce.

Zadanie finansowane ze środków Narodowego Programu Zdrowia na lata 2016-2020.