Programy edukacyjne

Jednym z elementów tworzenia prozdrowotnego środowiska w przedszkolach i szkołach są programy edukacyjne skierowane do uczniów, ale też do pracowników placówek oraz rodziców uczniów.

Przykładem skutecznych działań edukacyjnych może być dwuletni, ogólnopolski program edukacyjny skierowany do placówek oświatowych, który był współrealizowany przez Instytut Żywności i Żywienia w ramach Szwajcarsko-Polskiego Programu Współpracy (zadanie „Edukacja i wrażanie zasad prawidłowego żywienia i aktywności fizycznej w przedszkolach, szkołach: podstawowych, gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych oraz ocena wpływu tej edukacji na sposób żywienia, stan odżywienia, aktywność fizyczną i poziom wiedzy dzieci i młodzieży”). Badanie ewaluacyjne programu wykazało, że po dwóch latach jego realizacji uzyskano poprawę zachowań żywieniowych dzieci i młodzieży, m.in. zmniejszenie o 19% odsetka uczniów niejedzących śniadania przed wyjściem do szkoły, zmniejszenie o 14% odsetka uczniów spożywających codziennie słodycze i o 20% – pijących codziennie słodkie napoje. Uzyskano także poprawę w zakresie wskaźników sprawności fizycznej.

Przykładów takich programów i działań edukacyjnych można wymienić więcej, np. program „Trzymaj Formę” współrealizowany przez Główny Inspektorat Sanitarny i Polską Federację Producentów Żywności, „5 porcji zdrowia w szkole” realizowany przez Krajową Unię Producentów Soków czy Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej tworzone przez ekspertów Instytutu Żywności i Żywienia finansowane ze środków Narodowego Programu Zdrowia na lata 2016-2020.

Należy też dodać, że placówki przedszkolne i szkolne realizują autorskie działania edukacyjne promujące zasady zdrowego stylu życia, w tym żywienia.

Programy edukacyjno-interwencyjne   

Sposobem wspomagającym zahamowanie narastania epidemii nadwagi i otyłości w populacji rozwojowej mogą być programy profilaktyczne. Komisja Europejska już ponad 10 lat temu ustanowiła strategię, której celem było zmniejszenie zagrożeń wynikających z nieprawidłowej diety i ograniczonego wysiłku fizycznego. Przykładem działań w ramach strategii były realizowane przez wiele państw europejskich, w tym przez Polskę, programy „Owoce i warzywa w szkole” czy „Mleko w szkole”. Ich celem była poprawa nawyków żywieniowych dzieci w wieku szkolnym poprzez promocję i zwiększenie spożycia warzyw, owoców, mleka i produktów mlecznych, czyli produktów ważnych dla prawidłowego rozwoju dziecka, a jednocześnie często niedoborowych w codziennej diecie. Programy te oprócz działań edukacyjnych obejmowały również nieodpłatne udostępnianie uczniom wymienionych grup produktów kilka razy w tygodniu porcji. Od 2017 r. oba programy połączono w „Program dla szkół”, którym aktualnie objęci są uczniowie z klas I-V większości polskich szkół podstawowych.

Regulacje w zakresie reklamowania żywności

Już w 2004 r. Światowa Organizacja Zdrowia w dokumencie Global Strategy on Diet Physical Activity and Health zasygnalizowała potrzebę stworzenia regulacji w zakresie reklamowania żywności, zapobiegania niestosownym praktykom handlowym czy zamieszczania w programach przeznaczonych dla dzieci przekazów audiowizualnych dotyczących produktów niepolecanych w codziennym żywieniu dzieci. W Unii Europejskiej dokumentem stanowiącym próbę zmniejszenia dostępu najmłodszych do reklam napojów i żywności niepolecanej w codziennym żywieniu dzieci jest Dyrektywa 2010/13/UE w sprawie koordynacji niektórych przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych państw członkowskich, dotyczących świadczenia audiowizualnych usług medialnych. W Polsce regulacje prawne dotyczące reklamowania żywności w audycjach dla dzieci zostały zawarte w ustawie o radiofonii i telewizji z dnia 29 grudnia 1992 r. z późniejszymi zmianami (2015 r.), w myśl której „audycjom dla dzieci nie powinny towarzyszyć przekazy handlowe dotyczące artykułów spożywczych lub napojów zawierających składniki, których obecność w nadmiernych ilościach w codziennej diecie jest niewskazana”.

Regulacje prawne dotyczące żywienia w placówkach oświatowych

W celu poprawy żywienia dzieci i młodzieży oraz ograniczenia spożycia żywności, do której dodawane są cukry i substancje słodzące, żywności o wysokiej zawartości tłuszczu, soli/sodu Minister Zdrowia wydał rozporządzenie z dnia 26 sierpnia 2015 roku w sprawie grup środków spożywczych przeznaczonych do sprzedaży dzieciom i młodzieży w jednostkach systemu oświaty oraz wymagań, jakie muszą spełniać środki spożywcze stosowane w ramach żywienia zbiorowego dzieci i młodzieży w  tych jednostkach (znowelizowane w 2016 r. – Dz.U. 2016 r. poz. 1154). W aktualnie obowiązującym rozporządzeniu określono grupy środków spożywczych przeznaczonych do sprzedaży dzieciom i młodzieży w jednostkach systemu oświaty wraz z kryteriami, jakie muszą spełniać wybrane grupy środków spożywczych co do zawartości cukru, tłuszczu i soli. Zgodnie z nim posiłki oferowane w przedszkolu czy szkole muszą spełniać odpowiednie wymagania dla danej grupy wiekowej wynikające z aktualnych norm żywienia oraz uwzględniać wytyczne co do odpowiedniego doboru i częstotliwości podaży poszczególnych grup produktów.

Podsumowując: profilaktyka nadwagi i otyłości dziecięcej wymaga wielokierunkowego podejścia i współpracy przedstawicieli organizacji rządowych i pozarządowych, służby zdrowia, przemysłu spożywczego, mediów, a także samych konsumentów. Działania edukacyjne ukierunkowane na promowanie zasad prawidłowego żywienia oraz zwiększenie aktywności fizycznej są niezwykle istotnym elementem tej profilaktyki. Niezbędne wydaje się też systematyczne monitorowanie działań wraz z oceną ich skuteczności.

Czytaj więcej:

Zapobieganie nadwadze i otyłości u dzieci – co możemy zrobić?, mgr Anna Taraszewska