Histamina i jej rola w organizmie

Histamina to amina biogenna, czyli organiczny związek chemiczny, naturalnie występujący w naszym organizmie. Związek ten jest wytwarzany w organizmie człowieka i jest bardzo istotny dla przebiegu wielu procesów – bierze udział m.in. w skurczach mięśni gładkich, rozszerzaniu naczyń krwionośnych, gojeniu się ran, pobudzaniu wydzielania kwasu żołądkowego czy regulacji rytmu snu i czuwania. Histamina odgrywa też istotną rolę w reakcjach alergicznych i jest mediatorem stanu zapalnego w chorobach alergicznych jak astma oskrzelowa czy alergiczny nieżyt nosa. U osób uczulonych na składnik leku czy pokarmu, w czasie reakcji alergicznej histamina jest gwałtownie uwalniania w organizmie. Efektem tego może być świąd, pokrzywka, zaczerwienienie skóry, obrzęk błon śluzowych czy trudności w oddychaniu. W sytuacji wysokiego stężenia histaminy we krwi może dojść nawet do wstrząsu anafilaktycznego i śmierci.  Jednak to nie histamina sama w sobie jest niebezpieczna. U zdrowych osób jej poziom we krwi utrzymywany jest na odpowiednio niskim poziomie dzięki obecności enzymów rozkładających ją. Są to przede wszystkim diaminooksydaza (DAO) oraz N-metylotransferaza histaminowa (HNMT).

Występowanie histaminy w żywności

Histamina występuje także dość powszechnie w żywności, a jej zawartość waha się w szerokich granicach i jest zmienna w zależności od kilku czynników. Większość świeżych, nieprzetworzonych produktów zawiera niewielkie ilości histaminy i jest bezpieczna do spożycia. Można przyjąć zasadę, że zawartość histaminy w produktach spożywczych wzrasta wraz ze wzrostem stopnia ich przetworzenia, a także w wyniku długiego przechowywania, dojrzewania, fermentacji oraz podczas psucia się żywności. Spożywanie żywności z wysoką zawartością histaminy nie stanowi zagrożenia dla większości osób, ale warto mieć świadomość, że jej nadmierne spożycie może prowadzić nawet do zatrucia. Po raz pierwszy opisano takie przypadki już kilkadziesiąt lat temu jako konsekwencję spożycia ryb o ciemnym mięsie takich jak makrela czy tuńczyk. Dlatego początkowo zjawisko to nazywano skombrotoksizmem – od łacińskiej nazwy tej grupy ryb. Oprócz histaminy w produktach spożywczych występują także inne aminy biogenne o potencjalnym toksycznym działaniu – głównie kadaweryna, putrescyna oraz tyramina. Akumulacja tych związków następuje pod wpływem działania mikroorganizmów. Z tego względu największe ich ilości występują w mięsie i rybach, które zostały poddane obróbce (np. konserwy i dojrzewające wędliny) lub były nieodpowiednio przechowywane i są po prostu nieświeże. Dużą zawartością histaminy charakteryzują się także produkty powstające w wyniku fermentacji np. kiszonki, czy wino. Ze względu na potencjalny wpływ histaminy i innych amin biogennych w żywności na zdrowie konsumentów, w krajach Unii Europejskiej ich zawartość w produktach spożywczych jest limitowana i kontrolowana. U większości osób nadmiar histaminy z żywności rozkładany jest głównie przez enzym DAO w przewodzie pokarmowym i nie powoduje negatywnych skutków zdrowotnych. Natomiast zdolność do rozkładania histaminy może być różna u poszczególnych osób.

Nietolerancja histaminy – czym jest i jak ją zdiagnozować?

Obecnie coraz częściej mówi się o osobach, które mogą być wrażliwe na działanie nawet stosunkowo niewielkich dawek histaminy z żywności. Nietolerancja histaminy nie jest jednak aktualnie sklasyfikowana jako jednostka chorobowa. Nie należy również do alergii pokarmowych, ponieważ przebiega z wykorzystaniem innych mechanizmów w organizmie. Można opisać ją jako niepożądaną reakcję po spożyciu produktów z wysoką zawartością tej aminy. Nietolerancja histaminy to zatem nic innego jak brak równowagi między histaminą spożytą i uwolnioną przez organizm, a zdolnością organizmu do jej rozkładania. Towarzyszy temu zmniejszona aktywność enzymu DAO, co prowadzi do zwiększonego stężenia histaminy w osoczu i pojawienia się niekorzystnych reakcji ze strony organizmu. Wśród objawów mogących wskazywać na nietolerancję histaminy wymienia się:

– bóle i zawroty głowy, migreny
– uderzenia gorąca, nerwowość
– zaczerwienienie i swędzenie skóry, pokrzywka, wodnisty katar
– kaszel, duszności, zaburzenia rytmu serca, zaburzenia ciśnienia krwi
– bóle brzucha, biegunki, zaparcia, wzdęcia i uczucie pełności, mdłości

Spektrum objawów może być zatem bardzo szerokie i niespecyficzne. Charakterystyczne jest to, że objawy najczęściej pojawiają się do pół godziny po posiłku i mają niewielkie lub umiarkowane nasilenie. Zwykle ustępują samoistnie w ciągu kilku godzin. Niestety diagnostyka i leczenie nietolerancji pokarmowych stanowi duże wyzwanie. Przyczyną tego są właśnie nieimmunologiczne mechanizmy ich przebiegu, które w poszczególnych typach nietolerancji są bardzo zróżnicowane. W przypadku nietolerancji histaminy przypuszcza się, że najistotniejsza jest właśnie zmniejszona aktywność jelitowa enzymu DAO, który pełni kluczową rolę w rozkładaniu histaminy dostarczanej z żywności. Do występowania nietolerancji histaminy mogą przyczyniać się także zaburzenia składu flory jelitowej (np. SIBO), stosowanie leków czy spożywanie alkoholu. Diagnoza nietolerancji histaminy na ten moment jest w zasadzie diagnozą przez wykluczenie. W przypadku występowania wyżej wymienionych objawów należy najpierw wykluczyć takie schorzenia jak alergie pokarmowe, celiakia czy choroby zapalne jelit. Obecnie możliwe jest oznaczenie aktywności enzymu DAO i poziomu histaminy we krwi. Jednak część autorów badań podkreśla znaczne ograniczenia diagnostyczne tych parametrów. Aktywność enzymu DAO może być bardzo zmienna u poszczególnych osób, a nawet u tej samej osoby w kolejnych pomiarach. Zwykle to badanie nie jest zalecane na początku rutynowej diagnostyki nietolerancji pokarmowych. Dopiero po wykluczeniu innych możliwych przyczyn dolegliwości podejrzenie nietolerancji histaminy jest wskazaniem do zastosowania diety antyhistaminowej. Potwierdzenie diagnozy wymaga stwierdzenia co najmniej dwóch charakterystycznych objawów oraz ich ustępowania lub złagodzenia po zastosowaniu diety eliminacyjnej.

Dieta antyhistaminowa

Celem diety antyhistaminowej, czy ściślej ujmując niskohistaminowej, jest złagodzenie lub eliminacja występujących dolegliwości przede wszystkim związanych z pracą przewodu pokarmowego. Jak już wcześniej podkreślono dieta antyhistaminowa jest zalecana do zastosowania tylko w przypadku podejrzenia nietolerancji histaminy. Nie należy jej stosować jako diety odchudzającej czy ogólnie poprawiającej stan zdrowia. Jej głównym założeniem jest eliminacja produktów z wysoką zawartością histaminy. Możemy ją podzielić na 3 etapy tj. fazę eliminacji, fazę testu oraz fazę długoterminową.

Faza eliminacji – zależnie od źródeł powinna trwać od 2 do nawet 8 tygodni. Ten etap polega na eliminacji wszystkich produktów z wysoką zawartością histaminy, tak by doprowadzić do zmniejszenia objawów na tyle, na ile jest to możliwe. Przykłady produktów zawierających znaczne ilości histaminy lub powodujących uwolnienie histaminy w organizmie znajdziesz w tabeli poniżej.

Tabela: Produkty najczęściej podlegające wykluczeniu w diecie antyhistaminowej

*w zależności od osobistej tolerancji

Jednak ustalenie konkretnych wytycznych dla diety antyhistaminowej jest trudne. Często różne źródła podają rozbieżne, a nawet sprzeczne informacje co do tego, które produkty należy eliminować. Związane jest to z tym, że ilość histaminy w żywności, jak już wspomniano wcześniej, jest zmienna i zależy od wielu czynników np. świeżości czy sposobu przechowywania oraz obróbki. Dodatkowo w niektórych badaniach uwzględnia się produkty, które nie charakteryzują się wysoką zawartością histaminy, ale ich spożycie powoduje uwolnienie histaminy już zgromadzonej w organizmie lub zawierają one znaczące ilości innych amin biogennych np. putrescyny.

Faza testu – czas jej trwania to ok. 6 tygodni. Ta faza obejmuje ponowne wprowadzanie produktów wykluczonych w pierwszym etapie. Najważniejsze jest ustalenie na podstawie występujących objawów osobistej tolerancji na produkty i ich ilość, a więc indywidualnej wrażliwości na histaminę u danej osoby. Dzięki temu dietę można rozszerzyć o produkty, które zawierają aminy biogenne, ale ich spożycie nie wiąże się z nieprzyjemnymi dolegliwościami. Warto w czasie samoobserwacji prowadzić dokładny dzienniczek żywienia, produkty wprowadzać pojedynczo oraz brać pod uwagę inne czynniki, które mogą wpływać na samopoczucie jak miesiączka, stres czy przyjmowane leki.

Faza długoterminowa – obejmuje opracowanie zbilansowanej diety w oparciu o wcześniejszą ocenę wrażliwości na dane pokarmy. Należy pamiętać, że dieta powinna być jak najbardziej urozmaicona i w miarę możliwości zbliżona do zaleceń dla osób zdrowych (zawartych chociażby w Talerzu Zdrowego Żywienia. Długotrwałe stosowanie diet eliminacyjnych, zwłaszcza obejmujących wykluczenie wielu produktów może prowadzić do niedoborów pokarmowych. Problematyczny może być fakt, że często nietolerancja histaminy współistnieje z innymi schorzeniami i dolegliwościami, co wymaga uwzględnienia dodatkowych ograniczeń żywieniowych. Warto przy prowadzeniu diety skorzystać z profesjonalnej pomocy np. dietetyka. Oprócz doboru produktów duże znaczenie w kontekście nietolerancji histaminy ma przygotowywanie posiłków na bieżąco, ze świeżych składników ponieważ ilość histaminy zwiększa się w czasie przechowywana żywności. Preferowaną techniką kulinarną jest natomiast gotowanie. Mimo, że histamina jest odporna na działanie temperatury to badania wskazują, że gotowanie w wodzie może powodować zmniejszenie jej ilości w produkcie (część histaminy przechodzi do wody).

Podobnie jak w przypadku nietolerancji laktozy, gdzie można zastosować suplementację laktazy egzogennej (enzymu odpowiedzialnego za rozkładanie laktozy w przewodzie pokarmowym) również w nietolerancji histaminy proponuje się wykorzystanie enzymu DAO w postaci suplementu. Według Europejskiego Urzędu ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA) maksymalna bezpieczna dawka dobowa egzogennie dostarczanego enzymu wynosi 3 × 0,3 mg, co odpowiada 0,9 mg DAO. Dotychczas przeprowadzone badania kliniczne wykazały, że suplementacja DAO znacząco łagodziła objawy u większości osób. Jednak mimo optymistycznych wyników konieczne są dalsze badania, ze względu na ze względu na ich niewielką liczbę z udziałem zbyt małych grup badawczych.

Podsumowanie

Nietolerancja histaminy to zestaw zróżnicowanych objawów, które pojawiają się po spożyciu pokarmu z taką ilością histaminy, która zwykle nie wywołuje dolegliwości u zdrowych osób. Objawy mogą być spowodowane różnymi mechanizmami patofizjologicznymi lub ich kombinacją i nasilać się w  obecności innych zaburzeń takich jak choroby zapalne jelit, celiakia itp. Diagnoza nietolerancji histaminy wymaga złożonego, czasochłonnego podejścia multidyscyplinarnego, w tym eliminacji zaburzeń przebiegających z podobnymi objawami. W określonych przypadkach dieta niskohistaminowa to odpowiedni, chociaż niejedyny, środek diagnostyczny i jednocześnie terapeutyczny. Celem diety antyhistaminowej powinno być wypracowanie takich nawyków żywieniowych, by w przyszłości nie doprowadzać do wystąpienia i nasilenia objawów związanych z nietolerancją histaminy.

Piśmiennictwo:

1. Gutowska G.: Czy histamina zawarta w żywności może Ci zaszkodzić? J. NutriLife [Internet]., 2021 [dostęp: 11.04.2023]; (01).Dostępny w: url:http://www.NutriLife.pl/index.php?art=365
2. Bartuzi M., Ukleja-Sokołowska N.: Nietolerancja histaminy, a dieta współczesnego człowieka . Alerg. Astma Immun. 2021; 26(4): 82-88.
3. Hrubisko M., Danis R., Huorka M., Wawruch M.: Histamine Intolerance—The More We Know the Less We Know. Nutrients. 2021; 13(7):2228. doi: 10.3390/nu13072228.
4. Comas-Basté O, Sánchez-Pérez S, Veciana-Nogués MT, i wsp.: Histamine Intolerance: The Current State of the Art. 2020; 10(8): 1181. 10.3390/biom10081181.
5. Sánchez-Pérez, S.; Comas-Basté, O.; Veciana-Nogués, M.T. i wsp.: Low-Histamine Diets: Is the Exclusion of Foods Justified by Their Histamine Content? 2021; 13(5): 1395. doi: 10.3390/nu13051395.
6. DeBeeR J., Bell J.W., Nolte F., Arcieri J., Correa G.: Histamine Limits by Country: A Survey and Review, Journal of Food Protection. 2021; 84(9): 1610-1628. doi: 10.4315/JFP-21-129.
7. Durak-Dados, A., Michalski, M., Osek, J.: Histamine and Other Biogenic Amines in Food. Journal of veterinary research, 2020; 64(2): 281–288. doi: 10.2478/jvetres-2020-0029.
8. Sánchez-Pérez, S.; Comas-Basté, O.; Rabell-González, J. i wsp.: Biogenic Amines in Plant-Origin Foods: Are they Frequently Underestimated in Low-Histamine Diets? Foods 2018; 7(12): 205. doi: 10.3390/foods7120205.