Prawidłowe żywienie kobiety ciężarnej wpływa na właściwy przebieg ciąży, zdrowie matki, rozwój i zdrowie dziecka w okresie dzieciństwa, a potem także w życiu dorosłym.

W czasie ciąży wzrasta zapotrzebowanie na energię, podstawowe składniki odżywcze, witaminy i składniki mineralne, z tego powodu istotny jest odpowiedni sposób żywienia.

Na właściwy sposób żywienia w czasie ciąży składa się też eliminacja niektórych produktów spożywczych i używek z diety kobiety ciężarnej. Wyniki badania oceny wiedzy młodych kobiet dotyczące spożycia wybranych produktów w okresie ciąży wskazują, że nie wszystkie badane wiedziały, że kobiety ciężarne nie powinny spożywać surowego mięsa czy sushi. Podobnie wyglądały odpowiedzi w przypadku pytania o spożywanie surowych jaj czy surowych owoców morza. Jeżeli chodzi o spożywanie mleka niepasteryzowanego oraz produktów z jego dodatkiem, ankietowane odpowiedziały, że kobiety w ciąży raczej mogą spożywać tego rodzaju produkty. W innych badaniach oceniających wiedzę kobiet, które były w ciąży lub niedawno urodziły dziecko, wykazano, że prawie 80% respondentek odpowiedziało, że w tym czasie nie należy spożywać produktów z niepasteryzowanego mleka. Nieco mniej ankietowanych (77%) uważało, że należy unikać spożywania surowego i niedogotowanego mięsa, a 67% badanych kobiet stwierdziło, że nie należy spożywać surowych owoców morza.

Alkohol

Podczas ciąży należy bezwzględnie unikać spożywania alkoholu w każdej ilości, ponieważ nie ma bezpiecznej dawki, którą ciężarna mogłaby spożywać. Spożywanie alkoholu w ciąży może przyczyniać się do powstania wielu zaburzeń w rozwoju płodu składających się na płodowy zespół alkoholowy (FAS). Do tych zaburzeń zaliczają się, np.: mała masa urodzeniowa, opóźniony rozwój psychomotoryczny, wady serca, układu kostno-stawowego oraz moczowego czy upośledzenie umysłowe. Nie zawsze FAS rozwija się pełnoobjawowo, u płodu mogą się pojawić pojedyncze jego elementy takie jak np. zaburzenia neurologiczne.  W badaniu z 2019 roku, w którym oceniano wiedzę młodych kobiet na temat prawidłowego żywienia w czasie ciąży, 97% respondentek wiedziało o szkodliwości alkoholu podczas ciąży oraz o tym, że w tym stanie nie należy go spożywać. Jednak  dla pozostałych kobiet szkodliwość spożywania alkoholu niestety nie była oczywista.

Czytaj więcej: Alkohol w czasie ciąży? Stanowczo nie.

Mięso i wędliny

Do produktów, których należy unikać w czasie ciąży należą surowe i niedopieczone mięso takie jak krwiste steki, tatar czy surowe wędliny, np. szynka parmeńska, salami. Mogą one przyczyniać się do zakażenia np. toksoplazmozą. Pierwotniak Toxoplasma gondii ma zdolność przechodzenia przez łożysko, co może prowadzić do powikłań zdrowotnych u dziecka. Zakażenie w pierwszym trymestrze często prowadzi do poronienia lub obumarcia płodu. W drugim trymestrze w wyniku zakażenia tym pierwotniakiem dochodzi do ciężkich uszkodzeń, takich jak np. wodogłowie czy uszkodzenia narządu wzroku. Zakażenie w późniejszym etapie ciąży nie daje najczęściej żadnych objawów klinicznych lecz objawy choroby mogą się pojawić wiele lat po zakażeniu.

Ryby

Ryby są ważnym składnikiem diety kobiet w ciąży ze względu na zawartość niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych z rodziny omega 3 (głównie tłuste, morskie). Jednak w czasie ciąży nie należy spożywać surowych i wędzonych ryb oraz owoców morza. Produkty te mogą być źródłem pasożytów lub groźnych bakterii np. Salmonella. W związku z tym nie należy spożywać sushi, ostryg czy tatara z łososia. W czasie ciąży powinno unikać się ryb długożyjących oraz drapieżnych. Według Europejskiego Urzędu do Spraw Bezpieczeństwa Żywności (EFSA) kobiety planujące ciążę i ciężarne nie powinny spożywać ryb takich jak tuńczyk, gardłosz atlantycki, rekin, miecznik czy marlin z uwagi na podwyższone poziomy rtęci. Ponadto należy ograniczyć spożycie łososia, troci, śledzi i szprotów poławianych w Bałtyku ze względu na wysoki poziom zanieczyszczeń, przede wszystkim dioksyn i polichlorowanych bifenyli.

Warto wybierać ryby morskie z akwenów takich jak Pacyfik, Ocean Atlantycki czy Morze Północne, z gatunków krótko żyjących i niedrapieżnych. Warto również kupować ryby pochodzące od certyfikowanych dostawców.

Mleko i produkty mleczne

Kobiety w ciąży nie powinny spożywać niepasteryzowanego mleka i produktów z niego zrobionych ze względu na ich niepewną jakość mikrobiologiczną. Spożywanie produktów z mleka niepasteryzowanego zwiększa ryzyko zakażenia bakterią Listeria monocytogenes. Kobiety w ciąży są około 20 razy bardziej narażone na listeriozę. Nawet jeżeli matka nie ma żadnych objawów choroby, bakteria może przedostać się do płodu przez łożysko i prowadzić do przedwczesnego porodu lub powikłań zdrowotnych u dziecka.

Jaja

Do produktów nie zalecanych w czasie ciąży zalicza się też surowe jaja, które mogą być źródłem Salmonelli. Jaja przed spożyciem należy dokładnie umyć, ponieważ bakterie Salmonelli mogą występować też na powierzchni skorupki. Jaja najlepiej gotować na twardo do pełnego ścięcia żółtka i białka.

Kiełki

Kiełki warzywne w związku z tym, że uprawiane są w wilgotnym i ciepłym środowisku narażone są na większe ryzyko rozwoju patogenów. Metody usunięcia patogenów np. mycie niestety nie dają pewności pozbycia się ich, dlatego zaleca się aby kobiety w ciąży unikały spożywania kiełków.

Wymienione wyżej produkty mogą zwiększać potencjalne ryzyko zakażenia mikrobiologicznego. Z tego względu należy też zwracać uwagę na dokładne mycie warzyw i owoców oraz odpowiednie przechowywanie żywności. Po analizie wyników badań można zauważyć, że wiedza młodych kobiet na temat bezpieczeństwa żywności nie jest jeszcze wystarczająca i w związku z tym istnieje ciągła potrzeba edukacji żywieniowej tej grupy. Edukacja powinna obejmować także kwestię zaleceń dotyczących unikania niektórych produktów w trakcie trwania szczególnego okresu jakim jest ciąża.

Piśmiennictwo:

1. FDA: Advice about Eating Fish | FDA, https://www.fda.gov/food/consumers/advice-about-eating-fish, dostęp z dn.15. 03.2022.
2. https://www.efsa.europa.eu/en/news/efsa-provides-advice-safety-and-nutritional-contribution-wild-and-farmed-fish, dostęp z dn. 04.03.2022
3. Weker H. (red. nauk.): Żywienie kobiet w okresie ciąży – teoria i praktyka. PZWL, Warszawa, 2021
4. Borkowska U., Ostrowska L.: Ocena wiedzy młodych kobiet na temat wybranych aspektów prawidłowego żywienia w okresie ciąży. Med. Og. Nauk. Zdr. 2019, 25(4): 245 – 250.
5. Wendołowicz A., Stefanska E., Ostrowska L.: Żywienie kobiet w okresie ciąży. Med.. Og. Nauk. Zdr. 2014, 20(3): 341 – 345.
6. Włodarczyk A., Lass A., Witkowski J.: Toksoplazmoza — fakty i mity. Forum Medycyny Rodzinnej 2013, 7(4): 165 – 175.
7. Koletzko B., Bauer C. P., Bung P. et al: German national consensus recommendations on nutrition and lifestyle in pregnancy by the ‘Healthy Start-Young Family Network’. Ann. Nutr. Metabol. 2013, 63(4): 311 – 322.
8. Cox J.T., Phelan S.T.: Część 1. Bezpieczne odżywianie w czasie ciąży: obiektywna ocena ryzyka, Ginekologia po dyplomie 2010, 1: 12 – 18.
9. Erickson M.C., Doyle, M.P.: Food as a vehicle for transmission of Shiga toxin – producing Escherichia coli. J.Food Protect. 2007, 70(10): 2426 – 2449.