Zachowanie to, klasyfikowane w grupie zaburzeń jedzenia określanej “wybiórczym jedzeniem”, rozpatrywane jest jednocześnie jako naturalny etap rozwoju i ewolucyjnie ukształtowany mechanizm ochronny, zabezpieczający młody organizm przed spożyciem nowego, potencjalnie niebezpiecznego dla zdrowia pokarmu.

Występowanie neofobii żywieniowej obserwuje się zwykle w okresie wczesnego dzieciństwa z największym nasileniem w wieku od 2 do 5 r.ż. (wg niektórych źródeł także 6 r.ż.), przy czym największa otwartość na nowe produkty i smaki przypada na okres od 0-12 m.ż. Neofobia związana z niską akceptowalnością żywności, może wpływać na małą różnorodność diety, trudność we właściwym bilansowaniu posiłków, ryzyko niedoborów żywieniowych, a w konsekwencji na upośledzenie wzrostu i rozwoju dziecka. Wykazano, że neofobia żywieniowa przekłada się głównie na niższe niż zalecane spożycie warzyw i owoców, mięsa oraz produktów mlecznych wśród dzieci, co w dalszej perspektywie prowadzi do deficytowego spożycia witamin i składników mineralnych.

Ze względu na to, że okres neofobiczny nakłada się na kluczowy etap w kształtowaniu preferencji pokarmowych i nawyków żywieniowych dziecka, jego występowanie może odgrywać istotne znaczenie nie tylko dla sposobu żywienia i stanu odżywienia dziecka, ale także wpływać na jego stan zdrowia w wieku dorosłym.

Uwarunkowania neofobii żywieniowej są wielorakie i obejmują czynniki genetyczne, biologiczne (jak sposób żywienia kobiety w ciąży, skład mleka matki), zmienne osobniczo preferencje pokarmowe dziecka, regulacje ośrodków głodu i sytości czy osobowość. Przyczyną mogą być także przebyte lub trwające choroby (tj. biegunki, zaparcia i wymioty w późnym okresie niemowlęcym, alergie pokarmowe, zaburzenia ze spektrum autyzmu).  Na neofobię mają ponadto wpływ własne doświadczenia dziecka z pokarmem (np. sposób karmienia, zbyt późno wprowadzone nowe produkty, stosowanie jedzenia jako kary lub nagrody), czy praktyki otaczającego dziecko środowiska –  rodziców, rodzeństwa, rówieśników, ich preferencje pokarmowe i wybory żywieniowe. Istnieją doniesienia potwierdzające występowanie zachowań neofobicznych i wybiórczości pokarmowej u dzieci przyjmujących nadmierną ilość suplementów witaminowo – mineralnych.

Neofobia żywieniowa w praktyce

Dotychczas nie jest dostępna żadna potwierdzona metoda oceny poziomu neofobii żywieniowej w praktyce pediatry lub dietetyka. Wśród przedstawianych w literaturze specjalistycznej narzędzi służących do oceny indywidualnych różnic poziomu neofobii żywieniowej wymienia się natomiast: Skalę Neofobii Żywieniowej (ang. The Food Neophobia Scale, FNS) skierowaną dla osób dorosłych, jak również badającą zjawisko wśród dzieci – Skalę Neofobii Żywieniowej u Dzieci (ang. The Child Food Neophobia Scale, CFNS). Otwartość dzieci na próbowanie nowych pokarmów określana jest w niej m.in. przez stwierdzenia typu:

– „Moje dziecko lubi jeść w etnicznych restauracjach”, 

– „Moje dziecko nie ufa nowym pokarmom”,

– „Jeśli moje dziecko nie wie, co zawiera posiłek, nie spróbuje go”, etc.

Odpowiedzi oparte są na czteropunktowej skali od „zdecydowanie się nie zgadzam” do „zdecydowanie się zgadzam”. Zsumowane wyniki wskazują na odpowiedni poziom neofobii żywieniowej.

Inne metody cytowane w literaturze mierzą skłonność do akceptacji nowych produktów, czy ocenę wpływu kontekstu sytuacyjnego na poziom neofobii wśród dzieci.

Oswajanie jedzenia

Reakcja neofobiczna na żywność, wygląd jedzenia, smak, zapach (co istotne, jeszcze przed jej spróbowaniem) może powodować protest ze strony dziecka, niechęć, płacz, wyrzucanie i wypluwanie pokarmu. Ważne jest, by w przypadku takiego zachowania nie stosować nacisku ze strony rodzica/opiekuna, namawiania do próbowania, czy karmienia na siłę, co przyczynić się może do pogłębienia uczucia lęku, oporu, czy niechęci do danej żywności. Jednocześnie zaleca się, by nie rezygnować z podawania dziecku nowych produktów. Badania dowodzą, że niekiedy dopiero kilku-, kilkunastokrotna ekspozycja na dany produkt umożliwia akceptację przez dziecko nowej żywności. Proponowanie nowych produktów w spokojnej atmosferze, ich dostępność w zasięgu wzroku i rąk dziecka, możliwość dotyku, oswajania się z nią, samodzielnego jedzenia palcami, zabawy z jedzeniem zwiększa prawdopodobieństwo jego akceptacji.

Pomocne w optymalizacji postępowania z neofobią żywieniową u dziecka może być również:

• łączenie znanego pokarmu z nieznanym,
• podawanie niewielkich ilości posiłków, najlepiej o względnie stałych porach
• stosowanie pozytywnych praktyk wychowawczych, jak dawanie dobrego przykładu przez rodzica/opiekuna,
• unikanie nagradzania “niezdrową żywnością”.

Neofobia żywieniowa wydaje się być naturalnym etapem rozwojowym w życiu małego dziecka. Ze względu na wielorakie uwarunkowania w każdym przypadku powinna być ona obserwowana i  rozpatrywana indywidualnie. Stała opieka pediatryczna, monitorowanie wskaźników wzrostu i rozwoju dziecka, w tym siatek centylowych, dbałość o kształtowanie prawidłowych nawyków żywieniowych powinny stanowić niezbędny element w przeciwdziałaniu niekorzystnym skutkom postawy neofobicznej.