Zostało udowodnione, że zaburzenie naturalnego środowiska mikroflory jelitowej może wiązać się z rozwojem wielu chorób. Kondycja naszego przewodu pokarmowego w znaczny sposób oddziałuje na barierę mózg-jelito i określa ogólny stan naszego zdrowia.

Dowiedz się więcej: Mikrobiom jelit

Candida i mikrobiom jelitowy

Osłabiony układ immunologiczny przyczynia się do łatwiejszej dostępności i przenikania patogenów chorobotwórczych do organizmu. Candida albicans należy do grupy drożdżaków wywołujących chorobę zwaną potocznie kandydozą. Rodzina Candida to prawie 150 gatunków, z czego tylko 9 rodzajów uznaje się za chorobotwórcze dla człowieka. Drożdże na drodze fermentacji alkoholowej, podczas specyficznych przemian metabolicznych wykorzystują glukozę, tlen, aminokwasy oraz składniki odżywcze do produkcji dwutlenku węgla i szkodliwych substancji przemiany materii. W efekcie tej reakcji u osoby z obniżoną naturalną barierą immunologiczną dochodzi do uszkodzenia błony śluzowej przewodu pokarmowego i zaburzenia przyswajania składników pokarmowych z pożywienia. Pojawiają się także nieprzyjemne i uciążliwe objawy gastryczne.

Skąd się bierze kandydoza?

Candida albicans są obecne w jelitach każdego człowieka. U niektórych zasiedlają błonę śluzową dróg oddechowych, a u kobiet bytują w pochwie. Organizm dysponuje jednak mechanizmami regulującymi ilość drożdżaków. Są one usuwane z organizmu w ten sam sposób jak bakterie patogenne i podlegają regulacji przez korzystne bakterie jelitowe.

Badania naukowe dowodzą, że przyczyną wzmożonej kolonizacji jelit przez drożdżaki jest głównie przewlekła antybiotykoterapia, która sprawia, że ich ilość w przewodzie pokarmowym wzrasta od 10 do 100 razy. Inne przyczyny przerostu Candidy to stosowanie inhibitorów pompy protonowej (IPP), wziewnych glukokortykosteroidów, cytostatyków, doustnych środków antykoncepcyjnych czy występowanie hiperglikemii (cukrzycy). Uszkodzenie bariery jelitowej może wystąpić też u osób stosujących doustne preparaty żelaza, które powodują znaczne obniżenie bakterii ochronnych z rodzaju Lactobacillus  i Bifidobacterium.

Aktualnie obserwuje się coraz większą liczbę doniesień wskazujących na możliwość rozwoju kandydozy u osób chorujących na celiakię, zespół jelita nadwrażliwego i chorobę Leśniowskiego-Crohna.

Wykazano, że u osób z pierwotną nietolerancją glutenu w jednej z frakcji białek ściany komórkowej grzyba (HWP1) występuje sekwencja aminokwasów bardzo podobna do sekwencji zawartych w α- i γ-gliadynie, będących epitopami limfocytów T w organizmie (epitopy to fragmenty antygenu, które łączą się bezpośrednio z przeciwciałem i pobudzają układ odpornościowy silniej lub słabiej do obrony).

Kandydoza, a ściślej glikoproteiny zawarte w ścianach Candida albicans i alkohol wytwarzany podczas nasilonej reakcji zapalnej, powoduje pobudzanie komórek tucznych (mastocytów). Wiąże się to z nadmiernym wytwarzaniem histaminy i prostaglandyny E2 i uwalnianiem dużej ilości prozapalnych cytokin, co skutkuje bolesnymi skurczami mięśni gładkich, wzmożonym wydzielaniem soków trawiennych i podrażnieniem błony śluzowej jelit.

Pacjenci onkologiczni czy chorzy na AIDS są bardziej narażeni na ryzyko rozwoju zakażeń grzybiczych, ponieważ mają znacznie obniżony stopień odporności. Często u tych pacjentów obserwuje się głęboką neutropenię, czyli obniżenie poziomu neutrofilów (najliczniejszej grupy białych krwinek układu odpornościowego) we krwi poniżej normy.

Znaczne ryzyko zakażenia Candidą występuje u kobiet z cukrzycą, ponieważ wysoki poziom glukozy jest utrzymywany także w komórkach nabłonka wyściełającego pochwę i srom. W efekcie niewyrównany poziom glukozy we krwi skutkuje większą podatnością na przyleganie i intensywny wzrost drożdżaków w komórkach układu rodnego.

Prewencja zakażeń grzybiczych

Istotnym elementem prewencji w zakażeniach grzybiczych jest przede wszystkim higiena ciała i wspomaganie naturalnej bariery immunologicznej. Ubrania, ściereczki, ręczniki do rąk i inne przedmioty higieniczne codziennego użytku mogą przyczyniać się do przenoszenia infekcji drożdży. Powinny być często wymieniane podczas leczenia (zwłaszcza podczas dłuższych pobytów w szpitalu). Szczoteczki do zębów i protezy należy dezynfekować codziennie, tak samo jak powinno być praktykowane codzienne mycie zębów minimum dwa razy dziennie (rano i wieczorem). Każda część ciała ludzkiego ciała, czy to jama ustna, jelita, czy pochwa u kobiety, może być początkiem rozwoju stanu chorobowego.

Co sprzyja zakażeniu grzybicą?

Dzisiejszy stan wiedzy nie pozwala stwierdzić ścisłego związku między poszczególnymi składnikami pożywienia czy wybranym modelem żywienia, a zatrzymaniem rozwoju kandydozy u ludzi. Wiadomo, że warunki sprzyjające grzybicy przewodu pokarmowego tworzą procesy gnilne zachodzące w jelitach i zaburzenie proporcji w ilości niektórych mikroorganizmów bytujących w przewodzie pokarmowym.

Znaczna część cukrów prostych dostarczanych z dietą nie dociera do jelita grubego, które zasiedla ponad 90% mikroorganizmów przewodu pokarmowego. Głównym miejscem ich wchłaniania jest jelito cienkie, a to właśnie tam drożdże metabolizują niskocząsteczkowe węglowodany.

Rola błonnika i węglowodanów w stabilizacji poziomu drożdżaków

Włókno pokarmowe jest łatwym źródłem energii dla mikrobiomu jelitowego i stanowi pożywkę dla „dobrych bakterii jelitowych”. Krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe (SCFA) stanowią produkt beztlenowej fermentacji włókna pokarmowego i skrobi mają właściwości antyoksydacyjne, antykancerogenne i przeciwzapalne oraz odgrywają zasadniczą rolę w utrzymaniu homeostazy układu pokarmowego i odpornościowego. Eliminacja błonnika pokarmowego z diety nie będzie właściwym postępowaniem w walce z kandydozą.

Zmiana składu mikrobiologicznego flory bakteryjnej wpływa na poziom SCFA zarówno lokalnie, jak i systemowo. Wykazano, że dieta o niskiej zawartości węglowodanów wpływa na funkcję białych krwinek. Białe krwinki, zwłaszcza neutrofile, wchłaniają komórki Candida w procesie zwanym fagocytozą. Fagocytoza jest mechanizmem wymagającym energii, który bez wystarczającej ilości glukozy po prostu nie zadziała, dlatego przewlekłe i nieprawidłowo zbilansowane diety low-carb nie są wskazane przy kandydozie.  

Czego unikać przy kandydozie?

Dieta oparta na jednym schemacie żywienia zwiększa ryzyko niedoborów pokarmowych i całkowitego pogorszeniu stanu zdrowia. Prawidłowe funkcjonowanie zdrowego organizmu opiera się na dostarczaniu wszystkich składników pokarmowych każdego dnia w odpowiednich ilościach. Niemniej jednak wyniki niektórych badań naukowych wskazują, że dieta o niskiej zawartości węglowodanów powoduje zmniejszenie ilości drożdżaków w surowicy i moczu. Żywienie w trakcie kandydozy nie powinno jednak powodować niedoborów pokarmowych, nawet przy zmniejszeniu ilości wybranej frakcji węglowodanów.

Redukcji powinny ulec przede wszystkim węglowodany proste (żywność oczyszczona, wysokoprzetworzona). Nie należy eliminować węglowodanów złożonych ze względu na korzystne działanie krótkołańcuchowych kwasów SCFA. Słodycze, gotowe produkty typu instant, produkty light bez cukru i produkty zawierające w swym składzie jego zamienniki (np. syrop glukozowo-fruktozowy) oraz zwiększoną dawkę tłuszczów utwardzanych nie będą sprzyjały zachowaniu właściwej mikroflory jelitowej.

Diety z nadmiernymi dawkami węglowodanów nie sprzyjają zachowaniu zdrowia, ponieważ ułatwiają zaburzenia mikrobiomu jelitowego. Nie potwierdzono jednak, ani nie wykluczono jednoznacznie hipotezy o ewentualnym związku drastycznego obniżenia ilości drożdżaków, a żywieniem niskowęglowodanowym.

Owoce, które są bezpośrednim źródłem cukrów prostych mogą mieć wpływ na rozwój kandydozy, jednak brak jest istotnych badań potwierdzających ich wysoką szkodliwość w walce z tą chorobą.

Owoce zawierają błonnik pokarmowy, który wpływa na wytwarzanie maślanu i innych kwasów SCFA przez komórki okrężnicy, namnażając w ten sposób korzystną mikroflorę jelitową. Ciekawostką jest, że resweratrol z winogron wykazuje silną grzybobójczą aktywność wobec komórek drożdży, a właściwości przeciwgrzybicze niedojrzałego awokado opierają się na zawartości tanin, flawonów, katechin i związków polifenolowych. Słuszne wydaje się zmniejszenie ilości ich spożycia, ale nie całkowita eliminacja.

Rola niektórych tłuszczów i probiotyków w walce z kandydozą

Oliwa z oliwek czy olej cynamonowy wykazują wysoka aktywność przeciwgrzybiczą, w tym właśnie przeciwko Candida albicans. Wobec rosnącej ogólnoświatowej oporności na środki przeciwzapalne daje to duże szanse na opracowanie skutecznych leków opartych na naturalnych tłuszczach roślinnych.

W walce z grzybicą warto wspomóc się preparatami probiotycznymi. Szczególne właściwości wykazują szczepy bakterii probiotycznych z rodziny Lactobacillus (Lactobacillus fermentum, Lactobacillus rhamnosus, Lactobacillus plantarum, Lactobacillus acidophilus), Bifidobacterium lub drożdże z rodzaju Saccharomyces. Szczepy bakterii z rodziny Lactobacillus znajduje się przede wszystkim w fermentowanych produktach mlecznych (jogurtach, kefirach, maślankach), a także w chlebie na zakwasie, kiszonej kapuście czy kiszonych ogórkach.

Probiotyki korzystnie wpływają na integralność bariery jelitowej, dzięki obniżaniu pH treści jelit oraz pełniąc funkcje immunomodulacyjne.

Otyłość a kandydoza

Warto zwrócić uwagę na fakt, że nadwaga i otyłość to stan prowadzący do zaburzenia ekosystemu jelitowego. Tkanka tłuszczowa wykazuje aktywność endokrynną, a nadmierna jej ilość wydziela szkodliwe substancje czynne biologicznie, tzw. adipokiny, które prowadzą do rozregulowania ośrodka uczucia głodu i sytości. Mikrobiota osób otyłych zawiera mniejszą ilość bakterii z rodzaju Bifidobacterium czy Lactobacillus. Wysoka konsumpcja cukrów prostych i tłuszczów (high-fat diet) z produktów wysoko przetworzonych obniża podaż błonnika pokarmowego w diecie, a tym samym ilość bakterii z rodzaju Lactobacillus i Bifidobacterium. Spada także produkcja i sekrecja śluzu, którym odżywiają się komórki jelita. W sytuacji nadmiernej masy ciała wskazana jest pomoc dietetyków, którzy zalecą spersonalizowane żywienie.

Stres sprzyja kandydozie

Utrzymujący się przewlekły stres zwiększa możliwości zakażenia kandydozą. Główny mechanizm obrony antypatogennej opiera się na sprawnym działaniu system odpornościowego, dlatego zminimalizowanie czynników stresogennych wpłynie korzystnie na walkę z kandydozą. Serotonina, nazywana hormonem szczęścia, w większości wytwarzana jest w jelitach. Dysbioza jelitowa może skutkować nieprawidłową produkcją serotoniny, co prowadzi do stanu zapalnego. W wielu badaniach poświęconych zaburzeniom depresyjnym podkreśla się zwiększone stężenie cytokin prozapalnych w organizmie.

Przeciwutleniacze w leczeniu kandydozy

We wspomagającym leczeniu żywieniowym nie może zabraknąć przeciwutleniaczy, redukujących wysokie ilości reaktywnych form tlenu powodujących stres oksydacyjny. Znajdziemy je w dużej ilości w owocach i warzywach.

Ciekawe wnioski wysnuto na temat czosnku (Allium sativum), którym potraktowano komórki drożdży z rodziny Candida. Jego właściwości lecznicze spowodowały wzrost aktywności wszystkich enzymów antyutleniających. Wykazano również dobroczynny wpływ suplementacji witaminą D w leczeniu zakażenia Candida albicans.

Obecnym sposobem leczenia kandydozy, zgodnie z wytycznymi Amerykańskiego Towarzystwa Chorób Zakaźnych (Infectious Diseases Society of America; IDSA) jest przede wszystkim stosowanie preparatów przeciwgrzybiczych (nystatyna, flukonazol). Leczeniem wspomagającym powinno stać się racjonalne odżywianie zgodne z Piramidą Zdrowego Żywienia i Aktywności Fizycznej oraz pomoc w postaci preparatów probiotycznych.

Konsultacja merytoryczna: dr Monika Głowacka