Żywienie zdrowych niemowląt – zaktualizowane wytyczne

Prawidłowe żywienie w tzw. krytycznym okresie wczesnego rozwoju m.in. w okresie prenatalnym i pierwszych kilku latach życia ma wpływ zarówno na prawidłowy wzrost i rozwój młodego organizmu jak również jest elementem profilaktyki wielu chorób przewlekłych.

Z myÅ›lÄ… o rodzicach i opiekunach maÅ‚ych dzieci opracowywane sÄ… wiÄ™c, w postaci schematów żywienia, zalecenia i wskazówki, jak powinno wyglÄ…dać prawidÅ‚owe żywienie w pierwszych miesiÄ…cach i latach życia. W Polsce takie zalecenia opracowujÄ… eksperci Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci. W zwiÄ…zku z postÄ™pem wiedzy sÄ… one aktualizowane co kilka lat.

Najaktualniejsze stanowisko dotyczÄ…ce zasad żywienia zdrowych niemowlÄ…t i karmienia piersiÄ… ukazaÅ‚o siÄ™ w styczniu 2021 r.. Zalecenia zostaÅ‚y opracowane w oparciu o istniejÄ…ce, wiarygodne wytyczne towarzystw naukowych, zespołów ekspertów oraz organizacji zajmujÄ…cych siÄ™ żywieniem, które zaadaptowano do warunków polskich.

Aktualny schemat żywienia zdrowych niemowląt

Wiele wskazówek i wytycznych z wczeÅ›niejszego stanowiska dotyczÄ…cego żywienia zdrowych niemowlÄ…t (2014 r.) (wiÄ™cej informacji w kategorii) i stanowiska dotyczÄ…cego karmienia piersiÄ… (2016 r.) jest nadal aktualna. Celem, do którego należy dążyć jest wyłączne karmienie piersiÄ… przez 6 pierwszych miesiÄ™cy życia. JeÅ›li niemowlÄ™ nie jest karmione mlekiem matki, konieczne jest stosowanie preparatów je zastÄ™pujÄ…cych – tzw. mlek modyfikowanych dostosowanych do wieku i potrzeb dziecka.

Wprowadzanie produktów uzupeÅ‚niajÄ…cych należy rozpocząć, zwykle nie wczeÅ›niej niż na poczÄ…tku 5. m.ż. i nie później niż na poczÄ…tku 7. m.ż., gdy wiÄ™kszość niemowlÄ…t wykazuje dojrzaÅ‚ość nerwowo-mięśniowÄ…, umiejÄ™tność gryzienia, żucia, siedzenia z podparciem czy przyjmowania pokarmów z łyżeczki umożliwiajÄ…cÄ… w sposób bezpieczny spożywanie tych produktów. Karmienie piersiÄ… powinno być kontynuowane podczas wprowadzania produktów uzupeÅ‚niajÄ…cych, a po 12. m..ż. może być kontynuowane tak dÅ‚ugo jak potrzebujÄ… tego matka i dziecko. Praktycznym zaleceniem wynikajÄ…cym ze schematu jest to, że rodzic lub opiekun powinien decydować o tym co i kiedy dziecko otrzyma do jedzenia oraz jak pokarm bÄ™dzie podany, natomiast dziecko może decydować czy posiÅ‚ek zje i ile go zje.

Karmienie piersiÄ… a zakażenie SARS-CoV-2 i COVID-19

W zaktualizowanym stanowisku odniesiono siÄ™ do kwestii karmienia piersiÄ… przez matki zakażone wirusem SARS-CoV-2 lub chore na COVID-19 zauważajÄ…c jednak, że pandemia SARS-CoV-2 jest zjawiskiem stosunkowo nowym i dynamicznie siÄ™ zmieniajÄ…cym co wiąże siÄ™ z czÄ™stÄ… aktualizacjÄ… zaleceÅ„. Najbardziej aktualne wytyczne można znaleźć na stronach Polskiego Towarzystwa Neonatologicznego lub Centrum Nauki o Laktacji. Na chwilÄ™ obecnÄ… wiÄ™kszość matek z podejrzeniem zakażenia SARS-CoV-2 lub zakażonych, bezobjawowych lub z łagodnymi objawami może karmić piersiÄ… pamiÄ™tajÄ…c o zachowaniu Å›rodków profilaktycznych i higieny (maseczka, higiena rÄ…k i piersi, dezynfekcja powierzchni). W przypadku gdy stan matki chorej na COVID-19 nie pozwala na karmienie piersiÄ…, powinny być podejmowane próby pozyskiwania pokarmu i podtrzymania laktacji, w zależnoÅ›ci od nasilenia objawów klinicznych choroby. W sytuacji gdy jest to niemożliwe, należy siÄ™ starać kontynuować karmienie pokarmem uzyskanym z banku mleka.

Zasady żywienia zdrowych niemowlÄ…t – co nowego?

Gluten

Produkty zawierajÄ…ce gluten mogÄ… być wprowadzane od ukoÅ„czenia 4 m.ż. do ukoÅ„czenia 12 m.ż. z unikaniem podawania dużych iloÅ›ci glutenu w pierwszych miesiÄ…cach życia. W oparciu o dostÄ™pne dane nie można jednak okreÅ›lić optymalnych iloÅ›ci. WczeÅ›niejsze zalecenia uzupeÅ‚niono o informacjÄ™, że ze wzglÄ™du na brak danych nie można przedstawić zaleceÅ„ dotyczÄ…cych wprowadzania glutenu u dzieci, których co najmniej jeden krewny pierwszego stopnia jest chory na celiakiÄ™.

Jajo kurze

W celu zmniejszenia ryzyka alergii na jajo kurze produkt ten należy podawać w postaci dobrze ugotowanej. Stanowisko uzupeÅ‚niono o zalecenie, by w praktyce wprowadzać jedno maÅ‚e jajo dwa razy w tygodniu. Należy też zachÄ™cać matki by w czasie wprowadzania jaja kontynuowaÅ‚y karmienie piersiÄ….

Orzeszki ziemne

W aktualnym stanowisku okreÅ›lono, że wprowadzanie orzeszków ziemnych do diety w grupach ryzyka wystÄ…pienia alergii na ten produkt, w tym u niemowlÄ…t z ciężkim wypryskiem i/lub alergiÄ… na jajo, zaleca siÄ™ w okresie miÄ™dzy 4. a 11. m.ż. po konsultacji ze specjalistÄ…. W populacjach o dużym ryzyku alergii na orzeszki ziemne, produkty te, w formie dostosowanej do wieku dziecka (np. w postaci masÅ‚a orzechowego lub mÄ…ki z orzeszków arachidowych), można wprowadzać do diety wszystkich niemowlÄ…t 1-3 razy w tygodniu w iloÅ›ci 1-2 Å‚yżeczki w okresie rozszerzania diety o pokarmy uzupeÅ‚niajÄ…ce. Podczas wprowadzania orzeszków ziemnych do diety dziecka należy zachÄ™cać matki do kontynuacji karmie­nia piersiÄ…. W populacjach, w których ryzyko alergii na orzeszki ziemne jest maÅ‚e, z uwagi na brak danych, nie okreÅ›lono wytycznych dotyczÄ…cych wprowadzania tego produktu do diety niemowlÄ…t.

Ryż i produkty zawierające ryż

Ryż jest zbożem, w którym ryzyko zanieczyszczenia arsenem nieorganicznym (potencjalne dziaÅ‚anie kancerogenne) jest wiÄ™ksze niż w przypadku innych produktów. Dlatego też okreÅ›lone sÄ… maksymalne dopuszczalne poziomy arsenu nieorganicznego w ryżu i produktach zawierajÄ…cych to zboże, w tym także w ryżu przeznaczonym do produkcji żywnoÅ›ci dla niemowlÄ…t i maÅ‚ych dzieci. By zmniejszyć ryzyko narażenia na arsen nieorganiczny zalecane jest wybieranie innych rodzajów zbóż. W żywieniu niemowlÄ…t nie należy stosować napojów roÅ›linnych ryżowych.  

Soki owocowe

Nie zaleca siÄ™ podawania soków owocowych niemowlÄ™tom, za wyjÄ…tkiem sytuacji klinicznie uzasadnionych.

Napoje roślinne

Napoje roÅ›linne wytwarzane na bazie np. ryżu, nasion soi, orzechów czy zbóż nie sÄ… polecane w żywieniu niemowlÄ…t gdyż nie pokrywajÄ… zapotrzebowania na skÅ‚adniki odżywcze dziecka w 1 r.ż.. Z tego powodu nie mogÄ… też być alternatywÄ… dla mleka kobiecego, preparatów mlekozastÄ™pczych (w tym sojowych) czy preparatów mleka modyfikowanego. Napoje te mogÄ… zawierać dodatek substancji sÅ‚odzÄ…cych nie polecanych w żywieniu niemowlÄ…t, a także zwraca siÄ™ uwagÄ™ na możliwe ich zanieczyszczenia, głównie mykotoksynami i metalami ciężkimi, np. arsenem w przypadku napojów ryżowych.

Koper włoski

Nie zaleca siÄ™ by niemowlÄ™ta i dzieci w wieku poniemowlÄ™cym (do 4 r.ż.) spożywaÅ‚y olej z kopru wÅ‚oskiego i herbatkÄ™ z kopru wÅ‚oskiego co jest zwiÄ…zane z brakiem odpowiednich danych dotyczÄ…cych bezpieczeÅ„stwa stosowania.

Napoje niezalecane w żywieniu dzieci

W aktualnym stanowisku, wÅ›ród napojów niepolecanych dzieciom wymieniono także, poza sokami owocowymi, napojami roÅ›linnymi, naparem z kopru wÅ‚oskiego, napoje sÅ‚odzone w tym napoje sÅ‚odzone glikozydami stewiolowymi i sÅ‚odzikami, napoje gazowane, napoje energetyzujÄ…ce, napoje dla sportowców, napoje z domieszkÄ… kofeiny.

Alternatywne metody wprowadzania pokarmów uzupełniających

Zaktualizowano informacje dotyczÄ…ce wprowadzania pokarmów uzupeÅ‚niajÄ…cych metodÄ… baby-led weaning (BLW) czyli sposobu karmienia sterowanego przez dziecko i metodÄ… baby-led-introduction-to-solids (BLISS) bÄ™dÄ…cÄ… modyfikacjÄ… BLW. Zgodnie z obecnym stanem wiedzy nie ma przekonujÄ…cych argumentów ani za, ani przeciw stosowaniu tych metod. Stwierdzono też, że metody te nie wpÅ‚ywajÄ… na zmniejszenie ryzyka otyÅ‚oÅ›ci u dzieci.

Dieta wegetariańska i wegańska

W zaktualizowanym stanowisku odniesiono siÄ™ do stosowania diety wegetariaÅ„skiej i wegaÅ„skiej zaznaczajÄ…c jednak, że jest to temat wymagajÄ…cy odrÄ™bnego, szerszego omówienia. Zwrócono uwagÄ™, ze niemowlÄ™ta i maÅ‚e dzieci, u których taki model żywienia jest stosowany wymagajÄ… konsultacji ze specjalistÄ… oraz suplementacji. Dopuszcza siÄ™, stosowanie diety wegaÅ„skiej ale tylko pod warunkiem, że dziecko bÄ™dzie pod nadzorem dietetyka, włączona zostanie wÅ‚aÅ›ciwie dobrana suplementacja, a rodzice zostanÄ… poinformowani, że zaniechanie stosowania zbilansowanej diety i suplementacji niesie poważne ryzyko dla zdrowia a nawet życia dziecka. Eksperci zaznaczajÄ… też, że zbilansowanie diety wegaÅ„skiej w najmÅ‚odszych grupach wiekowych nie jest Å‚atwe, a ryzyko nieprzestrzegania zaleceÅ„ duże.   

Kolejna aktualizacja zaleceÅ„ jest planowana nie później niż za 5 lat.

 

Piśmiennictwo:

– Szajewska H., Socha P., Horvath A. i wsp.: Zasady żywienia zdrowych niemowlÄ…t. Stanowisko Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci. Standardy Medyczne/Pediatria 2021; 18: 805 – 822

– Szajewska H., Socha P., Horvath A. i wsp. Karmienie piersiÄ…. Stanowisko Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci. Stand Med. Pediatr 2016;13:9-14

– Szajewska H., Socha P., Horvath A. i wsp.: Zasady żywienia zdrowych niemowlÄ…t. Zalecenia Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci. Standardy Medyczne/Pediatria 2014; 11: 321 – 338

Inne nowości z kategorii Dzieci i młodzież: