Podstawowe informacje o chorobie

Choroba refluksowa przełyku (ang. gastroesophageal reflux disease – GERD) jest jedną z częstszych chorób górnego odcinka przewodu pokarmowego. Rozwija się na skutek zarzucania treści żołądkowej do przełyku, co może lecz nie musi, powodować stan zapalny błony śluzowej przełyku i wywoływać kłopotliwe objawy, wpływające negatywnie na jakość życia chorych. Najbardziej charakterystycznym objawem choroby jest zgaga, występująca co najmniej raz w tygodniu. Choroba może się też manifestować szeregiem objawów pozaprzełykowych, takich jak np.: bóle w klatce piersiowej niezwiązane z chorobą serca, kaszel napadowy, uporczywa chrypa, ból gardła, zapalenie dziąseł czy uszkodzenie szkliwa zębów.

Wśród przyczyn choroby wymienia się zaburzenia funkcjonowania dolnego zwieracza przełyku, a także zwiększony gradient ciśnienia żołądkowo-przełykowego, zaburzenia motoryki przełyku i żołądka. Szacuje się, że w Polsce choroba może dotyczyć 36% dorosłych osób uskarżających się na dolegliwości brzuszne.

W praktyce klinicznej wyróżnia się postać nienadżerkową choroby i postać nadżerkową – refluksowe zapalenie przełyku. Postać nienadżerkowa występuje częściej i może dotyczyć nawet 70% chorych.

Nieleczona choroba refluksowa przełyku może prowadzić do poważnych powikłań, takich jak: zwężenie przełyku, krwawienia z przewodu pokarmowego, zmiany przednowotworowe przełyku (tzw. przełyk Barretta), rak gruczołowy przełyku.

Leczenie choroby

Podstawową metodą leczenia choroby jest farmakoterapia, najczęściej z użyciem inhibitorów pompy protonowej. Celami leczenia choroby jest opanowanie jej objawów, wygojenie uszkodzeń błony śluzowej przełyku wywołanych refluksem, a także zapobieganie rozwojowi powikłań. U chorych, u których stwierdzono przełyk Barretta, celem leczenia jest zapobieganie dalszemu rozwojowi zmian przedrakowych i zmniejszenie ryzyka wystąpienia raka gruczołowego przełyku.

Modyfikacja stylu życia, w tym sposobu żywienia, jest istotnym elementem wspomagającym terapię choroby refluksowej przełyku.

Zalecenia dotyczące stylu życia

Wśród zmian w stylu życia i diecie, uważanych za pomocne w leczeniu choroby refluksowej przełyku, wymieniane są: normalizacja masy ciała, umiarkowana aktywność ruchowa, odpowiednia pozycja ciała w czasie snu i odpoczynku, noszenie odzieży, która nie uciska okolic jamy brzusznej, rezygnacja z palenia tytoniu. Chorym zaleca się również zmianę sposobu żywienia, uwzględniającą zarówno odpowiednie nawyki żywieniowe, jak i dobór produktów w codziennej diecie.

Zwyczaje żywieniowe, takie jak szybkie i nieregularne spożywanie posiłków o dużej objętości, pojadanie między posiłkami czy spożywanie posiłków bezpośrednio lub krótko przed snem, uznawane są za nawyki sprzyjające objawom choroby refluksowej przełyku.

Wśród produktów o potencjalnym działaniu refluksogennym wymieniane są: produkty/potrawy tłuste, pikantne, kwaśne, cytrusy, soki z owoców cytrusowych (pomarańczowy, grejpfrutowy), warzywa cebulowe, pomidory i przetwory pomidorowe, czekolada, kawa, napoje i produkty z dodatkiem mięty, napoje gazowane, alkohol.

Siła dowodów naukowych na skuteczność wymienionych wyżej modyfikacji stylu życia, w tym diety, jest zróżnicowana. W opinii ekspertów American College of Gastroenterology (ACG) dowody naukowe nie są wystarczające, by rezygnację z palenia tytoniu czy eliminację produktów  potencjalnie refluksogennych zalecać rutynowo wszystkim osobom z chorobą refluksową przełyku.

Zwyczaje żywieniowe, takie jak szybkie i nieregularne spożywanie posiłków o dużej objętości, pojadanie między posiłkami czy spożywanie posiłków bezpośrednio lub krótko przed snem, uznawane są za nawyki sprzyjające objawom choroby refluksowej przełyku.

Wśród produktów o potencjalnym działaniu refluksogennym wymieniane są: produkty/potrawy tłuste, pikantne, kwaśne, cytrusy, soki z owoców cytrusowych (pomarańczowy, grejpfrutowy), warzywa cebulowe, pomidory i przetwory pomidorowe, czekolada, kawa, napoje i produkty z dodatkiem mięty, napoje gazowane, alkohol.

Siła dowodów naukowych na skuteczność wymienionych wyżej modyfikacji stylu życia, w tym diety, jest zróżnicowana. W opinii ekspertów American College of Gastroenterology (ACG) dowody naukowe nie są wystarczające, by rezygnację z palenia tytoniu czy eliminację produktów  potencjalnie refluksogennych zalecać rutynowo wszystkim osobom z chorobą refluksową przełyku.

Choroba refluksowa a palenie tytoniu

W badaniu populacji norweskiej (HUNT 2, prawie 65,5 tys. uczestników) stwierdzono zależność między paleniem papierosów, fajki lub cygar, a występowaniem objawów choroby refluksowej przełyku. Wykazano, że wśród osób palących codziennie od ponad 20 lat, ryzyko wystąpienia objawów choroby wzrastało o 70% w porównaniu z osobami, które paliły codziennie, ale krócej niż rok. W badaniu tym odnotowano także, że osoby, które wypaliły ponad 50 tys. papierosów w ciągu swojego życia, były o 60% bardziej narażone na ryzyko wystąpienia objawów refluksu w porównaniu z osobami, które wypaliły mniej niż 100 papierosów. Na podstawie danych z Szwedzkiego Rejestru Bliźniąt (prawie 28 tys. uczestników badania) stwierdzono, że palenie tytoniu oraz wypalanie ponad 20 papierosów dziennie zwiększało ryzyko częstych objawów refluksowych u kobiet o odpowiednio 18% i 37%, zaś u mężczyzn – o 36% i 56% w porównaniu z osobami niepalącymi. W kilku innych badaniach potwierdzono też silną korelację pomiędzy paleniem papierosów, a występowaniem zapalenia przełyku.

W badaniu populacji norweskiej (prawie 30 tys. uczestników) wykazano, że zaprzestanie palenia ogranicza objawy choroby u osób z prawidłową masą ciała, przyjmujących przynajmniej raz w tygodniu leki antyrefluksowe. W innym badaniu, w którym oceniano wpływ rezygnacji z palenia tytoniu na objawy choroby przy pomocy zwalidowanego kwestionariusza badawczego, odnotowano zmniejszenie objawów choroby refluksowej przełyku u osób, które z powodzeniem rzuciły palenie na rok (44% u osób niepalących w porównaniu z 18% w grupie osób, które nadal paliły). Tylko w grupie, której udało się z sukcesem zrezygnować z palenia odnotowano także zmniejszenie częstotliwości występowania refluksu.

W badaniu dorosłych Amerykanów zgłaszających częste (raz w tygodniu i częściej) oraz rzadkie (rzadziej niż raz w tygodniu) występowanie zgagi lub kwaśnych regurgitacji wykazano, że palenie w przeszłości było związane z częstym występowaniem objawów refluksowych, zaś nie stwierdzono związku z paleniem aktywnym. Podobną zależność zaobserwowano w badaniu HUNT 3 w odniesieniu do korzystania z innej niż papierosy używki nikotynowej o nazwie „snus” – produktu przypominającego tabakę, popularnego w Szwecji, Finlandii i Norwegii. Jest on zażywany doustnie przez umieszczenie go za dolną lub górną wargą, skąd następuje wchłanianie nikotyny. W badaniu tym wykazano, że osoby codziennie zażywające snus miały mniejsze ryzyko wystąpienia zgagi/regurgitacji w porównaniu z osobami, które nigdy nie korzystały z tego produktu.  Natomiast w przypadku osób zażywających snus w przeszłości ryzyko wystąpienia objawów wynosiło 20%. Prawdopodobnym wyjaśnieniem braku zależności między występowaniem objawów refluksowych, a paleniem aktywnym i jednocześnie pozytywnym efektem w związku z paleniem w przeszłości, może być wzrost masy ciała. Jest on często obserwowany u osób rezygnujących z palenia. Jak wykazano na podstawie danych z badań HUNT 2 i HUNT 3, rezygnacja z palenia tytoniu zwiększała dwukrotnie ryzyko rozwoju choroby u osób, u których wskaźnik masy ciała wzrósł od momentu rezygnacji z nałogu o ponad 3,5 kg/m².

W badaniach eksperymentalnych wykazano, że palenie tytoniu może sprzyjać występowaniu objawów choroby refluksowej przełyku na drodze kilku mechanizmów. Stwierdzono wpływ nałogu na redukcję ciśnienia w dolnym zwieraczu przełyku. Wykazano też, że u palaczy większość epizodów refluksu pojawiało się podczas kaszlu i głębokiego wdechu związanego z nagłym wzrostem ciśnienia wewnątrzbrzusznego, co wpływało na zaburzenie funkcjonowania dolnego zwieracza przełyku. W innych badaniach potwierdzono, że palenie tytoniu może być także związane z wydłużonym czasem oczyszczania przełyku prawdopodobnie na skutek zmniejszonego wydzielania śliny.

Palenie tytoniu jest jedną z wiodących przyczyn zgonów na świecie. Według danych Światowej Organizacji Zdrowia korzystanie z produktów tytoniowych powoduje ponad 8 milionów zgonów rocznie, z czego 7 milionów  jest wynikiem bezpośredniego palenia tytoniu, a około 1,3 miliona jest wynikiem narażenia osób niepalących na tzw. palenie bierne. Wszystkie formy używania tytoniu są szkodliwe i nie ma bezpiecznego poziomu narażenia. Dlatego warto, by palacze z chorobą refluksową przełyku, starali się jednak zrezygnować z nałogu.

Piśmiennictwo:

2. Philip O. Katz P.O., Dunbar K.B., Schnoll-Sussman F.H. et al.: ACG clinical guideline for the diagnosis and management of gastroesophageal reflux disease. Am. J. Gastroenterol. 2022; 117: 27–56. doi: 10.14309/ajg.0000000000001538.
3. Świdnicka-Siergiejko A., Marek T., Waśko-Czopnik D., Gąsiorowska A. i wsp.: Postępowanie diagnostyczno-terapeutyczne w chorobie refluksowej przełyku. Konsensus Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii 2022. Med. Prakt. 2022; 6: 38–74.
4. Eusebi L.H., Ratnakumaran R., Yuan Y. et al.: Global prevalence of, and risk factors for, gastroesophageal reflux symptoms: a meta-analysis. Gut 2018; 67(3): 430–440. doi: 10.1136/gutjnl-2016-313589.
5. Nilsson M., Johnsen R., Ye W. et al.: Lifestyle related risk factors in the aetiology of gastro-oesophageal reflux. Gut 2004; 53(12): 1730–1735. doi: 10.1136/gut.2004.043265.
6. Zheng Z., Nordenstedt H., Pedersen N.L. et al.: Lifestyle factors and risk for symptomatic gastroesophageal reflux in monozygotic twins. Gastroenterol. 2007; 132(1): 87–95. doi: 10.4166/kjg.2011.57.5.281.
7. Lee S.J., Jung M.K., Kim S.K. et al.: Clinical characteristics of gastroesophageal reflux disease with esophageal injury in Korean: focusing on risk factors. Korean J. Gastroenterol. 2011; 57(5): 281–287. doi: 10.4166/kjg.2011.57.5.281.
8. Ness-Jensen E., Lindam A., Lagergren J. et al.: Tobacco smoking cessation and improved gastroesophageal reflux: A prospective population-based
   cohort study: The HUNT study. Am. J. Gastroenterol. 2014; 109(2): 171–177. doi: 10.1038/ajg.2013.414.
9. Kohata Y., Fujiwara Y., Watanabe T. et al.: Long-term benefits of smoking cessation on gastroesophageal reflux disease and health-related quality of life. PLoS One 2016;11(2): e0147860. doi: 10.1371/journal.pone.0147860.
10. Lie T.M., Bomme M., Hveem K. et al.: Snus and risk of gastroesophageal reflux. A population-based case-control study: the HUNT study. Scand. J. Gastroenterol. 2017; 52(2): 193–198. doi: 10.1080/00365521.2016.1245775.
11. Hallan A., Bomme M., Hveem K. et al.: Risk factors on developement of new-onset gastroesophageal reflux symptoms. A population-based prospective cohort study: The HUNT Study. Am. J. Gastroenterol. 2015; 110(3): 393–400. doi: 10.1038/ajg.2015.18.
12. Kahrilas P.J., Gupta R.R.: Mechanisms of acid reflux associated with cigarette smoking. Gut 1990; 31(1): 4–10. doi: 10.1136/gut.31.1.4.
13. Kahrilas P.J., Gupta R.: The effect of cigarette smoking on salivation and esophageal acid celarence. J. Lab. Clin. Med. 1989; 114(4): 431–438.
14. Ness-Jensen E., Lagergren J.: Tobacco smoking, alcohol consumption and gastro-oesophageal reflux disease. Best Parct. Res. Clin. Gastroenterol. 2017; 31(5): 501–508. doi: 10.1016/j.bpg.2017.09.004.
15. WHO global report on trends in prevalence of tobacco use 2000-2025, fourth edition. WHO, Geneva, 2021
16. https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/tobacco; dostęp z dn. 11.03.2024