Krótko o diecie planetarnej

 W 2019 r. w prestiżowym czasopiśmie medycznym The Lancet, grupa ekspertów z różnych dziedzin, w tym z zakresu zdrowia, rolnictwa, nauk politycznych, środowiska i zrównoważonego rozwoju (komisja EAT-Lancet) opublikowała raport, w którym wezwała do pilnej transformacji światowego systemu żywieniowego. Zwrócono w nim uwagę, że obecna globalna produkcja żywności zagraża stabilności klimatu oraz po raz pierwszy przedstawiono założenia wzorca żywienia sprzyjającego nie tylko zdrowiu, ale też lepszej kondycji planety. Dla uproszczenia określono go mianem diety planetarnej.

Zasady diety planetarnej, z założenia opracowanej dla osób ogólnie zdrowych w wieku powyżej 2 lat, uwzględniają duży udział żywności pochodzenia roślinnego (np. warzyw, owoców, pełnoziarnistych produktów zbożowych, nasion roślin strączkowych, orzechów, nienasyconych tłuszczów roślinnych), niski do umiarkowanego udział żywności pochodzenia zwierzęcego oraz niskie spożycie tłuszczów nasyconych, rafinowanych produktów zbożowych i cukru. Eksperci sugerują, że realizacja tego wzorca żywienia wraz z redukcją marnowania żywności i poprawą praktyk rolniczych, mogłoby w sposób zrównoważony pomóc wyżywić rosnącą populację na świecie oraz do 2050 r. ograniczyć emisję gazów cieplarnianych o 50%. Wskazano, że zmiany w diecie zgodne z zasadami diety planetarnej mogą mieć ogromne znaczenie dla uniknięcia degradacji środowiska i oszacowano, że mogą potencjalnie zapobiec ok. 11 milionom przedwczesnych zgonów rocznie.

Więcej na temat diety planetarnej i jej wdrażania w praktyce przeczytasz w artykule „Jak jeść zdrowo i dbać o planetę. Dieta planetarna w praktyce”.

Dieta planetarna a zdrowie

Coraz więcej badań dotyczy wpływu diety planetarnej na zdrowie człowieka, wykazując jej pozytywny wpływ.

Badania prowadzone w dorosłej populacji szwedzkiej potwierdziły, że wśród tych osób, które odżywiały się zgodnie z zasadami diety planetarnej, odnotowano niższe ryzyko śmiertelności z powodu chorób układu krążenia oraz nowotworów odpowiednio o 32% i 24%, a także mniejsze o 25% ryzyko zgonu niezależnie od przyczyny, w porównaniu do osób, które w niewielkim stopniu stosowały się do zasad tej diety.

Uwzględnienie zasad diety planetarnej w codziennym sposobie odżywiania może mieć przełożenie na niższy wskaźnik masy ciała oraz mniejszy obwód talii co wykazano w badaniach dorosłej populacji brazylijskiej. Osoby, które w większym stopniu stosowały się do zasad tej diety miały mniejsze o 24% ryzyko wystąpienia nadmiernej masy ciała oraz o 27% mniejsze ryzyko wystąpienia znacznie zwiększonego obwodu talii w porównaniu do osób, które w mniejszym stopniu przestrzegały jej założeń.

W tej samej populacji wykazano również pozytywny wpływ diety planetarnej na parametry takie jak skurczowe i rozkurczowe ciśnienie krwi, stężenie cholesterolu całkowitego, LDL i nie-HDL. Nie odnotowano natomiast wpływu diety na stężenie triglicerydów, cholesterolu HDL i HOMA-IR (tzw. wskaźnik insulinooporności).

Kolejna korzyść wynikająca ze stosowania zasad diety planetarnej to mniejsze ryzyko rozwoju cukrzycy typu 2. Analiza danych pochodzących z badania populacji szwedzkiej wykazała, że u osób odżywiających się w dużym stopniu zgodnie z tym wzorcem żywienia ryzyko rozwoju choroby było o 18% mniejsze niż u osób, które w niewielkim stopniu stosowały się do zasad diety planetarnej. Dodatkowo odnotowano, że predyspozycje genetyczne nie miały wpływu na obserwowaną zależność.     

Wyniki najnowszego badania

W czerwcu 2024 r. opublikowano wyniki największego jak dotąd badania oceniającego wpływ diety planetarnej na zdrowie. Dane do analiz pochodziły od ponad 200 tysięcy dorosłych Amerykanów, którzy brali udział w trzech populacyjnych badaniach dotyczących stanu zdrowia. Na początku badania jego uczestnicy byli wolni od poważnych chorób przewlekłych. Każdy z nich wypełniał kwestionariusze dotyczące sposobu żywienia co 2-4 lata przez okres ponad 30 lat.

W celu oceny przestrzegania założeń diety planetarnej, sposób żywienia uczestników oceniano na podstawie spożycia 15 grup żywności takich jak: produkty zbożowe pełnoziarniste, warzywa bulwiaste i skrobiowe (ziemniaki, maniok jadalny), warzywa (z wyłączeniem ziemniaków i innych warzyw skrobiowych), owoce, mleko i przetwory mleczne, mięso czerwone oraz przetworzone, mięso drobiowe, jaja, ryby i owoce morza, orzechy, soja, pozostałe nasiona roślin strączkowych, tłuszcze dodawane nienasycone (oleje roślinne z wyłączeniem tłuszczów typu trans), tłuszcze dodawane nasycone oraz nienasycone typu trans, cukry dodawane i cukry z soków owocowych.

W badaniu wykazano, że wśród 10% uczestników, którzy najbardziej przestrzegali diety planetarnej, ryzyko przedwczesnej śmierci było o 30% niższe w porównaniu z 10% uczestników, którzy najmniej przestrzegali zasad tej diety. Przestrzeganie zasad diety planetarnej było związane z mniejszym ryzykiem zgonu z powodu chorób układu krążenia o 14%, nowotworów o 10%, chorób układu oddechowego o 47%, chorób neurodegeneracyjnych o 28%. Co ciekawe zaobserwowano również niższe o 38% ryzyko zgonu z powodu chorób zakaźnych, ale tylko u kobiet.

Dane dotyczące stosowania diety planetarnej przeanalizowano również pod kątem wpływu na środowisko. Stwierdzono, że osoby, które najbardziej przestrzegały zasad diety planetarnej, miały znacznie mniejszy wpływ na środowisko biorąc pod uwagę takie parametry jak emisja gazów cieplarnianych, zapotrzebowanie na wodę i nawozy, wykorzystanie gruntów uprawnych, w porównaniu z tymi, którzy najmniej przestrzegali tego wzorca żywieniowego. Odnotowano o 29% niższą emisję gazów cieplarnianych, o 21% mniejsze zapotrzebowanie na nawozy, o 51% mniejsze wykorzystanie gruntów uprawnych oraz o 13% mniejsze zapotrzebowanie na wodę. Jednocześnie zauważono, że wpływ stosowania diety planetarnej na środowisko był podobny jak w przypadku stosowania np. diety DASH.

Podsumowanie

Od wielu lat podkreśla się, że sposób żywienia ze znacznym udziałem produktów pochodzenia roślinnego oraz ograniczeniem produktów o znacznym stopniu przetworzenia wykazuje korzystny wpływ na zdrowie. Dieta planetarna wpisuje się w taki wzorzec żywieniowy. Jest to stosunkowo nowy model żywienia, jednak coraz więcej badań, potwierdza jego pozytywny wpływ na zdrowie, długość życia, a także środowisko i wskazuje, że nasze  codzienne wybory mają znaczenie. Jak podkreśla prof. Walter Willet, współprzewodniczący Komisji EAT-Lancet, „Zmiana sposobu w jaki jemy, może pomóc spowolnić proces zmian klimatycznych. A to, co najzdrowsze dla planety, jest także najzdrowsze dla ludzi”.

Piśmiennictwo:

1. Willett W., Rockström J., Loken B. et al.: Food in the Anthropocene: the EAT–Lancet Commission on healthy diets from sustainable food systems. Lancet 2019; 393: 447–92
2. Stubbendorff A., Sonestedt E., Ramne S. at al.: Development of an EAT-Lancet index and its relation to mortality in a Swedish population. Am. J. Clin. Nutr. 2022; 115(3): 705-716. doi: 10.1093/ajcn/nqab369
3. Cacau L.T., Benseñor I.M., Goulart A.C. et al.: Adherence to the Planetary Health Diet Index and Obesity Indicators in the Brazilian Longitudinal Study of Adult Health (ELSA-Brasil). Nutrients 2021; 13: 3691-3702. doi: 10.3390/nu13113691.
4. Cacau L.T., Benseñor I.M., Goulart A.C. et al.: Adherence to the EAT-Lancet sustainable reference diet and cardiometabolic risk profile: cross-sectional results from the ELSA-Brasil cohort study. Eu J. Nutr. 2023; 62:807–817. doi: 10.1007/s00394-022-03032-5.
5. Zhang S., Stubbendorff A., Olsson K. et al.: Adherence to the EAT-Lancet diet, genetic susceptibility, and risk of type 2 diabetes in Swedish adults. Metabolism 2023; 141:155401. doi: 10.1016/j.metabol.2023.155401. Epub 2023 Jan 20.
6. Bui L.P., Pham T.T., Wang F. et al.: Planetary Health Diet Index and risk of total and cause specific mortality in three prospective cohorts. Am. J. Clin. Nutr. June 10, 2024. doi: 10.1016/j.ajcnut.2024.03.019
7. Planetary Health Diet associated with lower risk of premature death, lower environmental impact [dostęp: 20.06.2024]. Dostępny w: https://www.sciencedaily.com/releases/2024/06/240610140239.htm