Tkanka tłuszczowa to coś więcej niż rezerwuar energii
Siedzący tryb życia powiązany z niską aktywnością fizyczną i wysokim spożyciem energii z diety uważane są za główne czynniki, które prowadzą do gromadzenia się tłuszczu w jamie brzusznej. Tkanka tłuszczowa może gromadzić się w dwojaki sposób: w okolicach pośladków i ud (znane jako typ sylwetki „gruszka”) i brzucha (sylwetka typu „jabłko”). Za bardziej niebezpieczne dla zdrowia uważa się gromadzenie się tkanki tłuszczowej w okolicy brzucha, gdzie otacza narządy wewnętrzne (nerki, wątrobę, serce), pogarszając ich wydolność i funkcjonowanie.
Do XX wieku tkanka tłuszczowa była uznawana za narząd, którego podstawową funkcją była produkcja ciepła i przechowywanie lipidów w postaci triglicerydów (TAG). Jej rozmieszczenie (np. pod skórą, między narządami) sprawia, że pełni funkcje izolacyjne i amortyzacyjne, chroniąc narządy wewnętrzne przed urazami mechanicznymi. Z początkiem XX wieku odkryto, że jej rola jest istotniejsza niż przypuszczano. Tkanka tłuszczowa jest także aktywnym organem endokrynnym, który uczestniczy w przemianach metabolicznych naszego organizmu. Wydziela różnego rodzaju związki biologicznie czynne, zwane adipokinami, które np. biorą udział w kontroli łaknienia, czy wpływają na procesy zapalne i immunologiczne. Zauważono, że u pacjentów z nadmiarem tkanki tłuszczowej sposób wydzielania i poziomy stężeń tych substancji są zaburzone, a to z kolei jest prawdopodobną przyczyną pojawienia się i nasilenia procesów patologicznych (m.in. insulinooporności, otyłości, zaburzeń lipidowych).
Tkanka tłuszczowa i fizjologia organizmu
Każdy człowiek potrzebuje tkanki tłuszczowej, aby przeżyć. Zarówno niedobór tkanki tłuszczowej jak i jej nadmiar nie są obojętne dla ludzkiego ciała. Prawidłowa wartość dla kobiet wynosi ok. 20-30 proc., zaś dla mężczyzn ok. 10-20 proc. Przekarmianie organizmu, czyli spożywanie większej ilości energii niż człowiek potrzebuje, będzie skutkowało przyrostem masy ciała i zwiększaniem się ilości tkanki tłuszczowej. Jej niedobór – zaburzeniem podstawowych funkcji układu odpornościowego, nerwowego, trawiennego, pracy hormonów, czy problemami z utrzymaniem ciepłoty ciała. Uważa się, że do rozwoju otyłości dochodzi w wyniku powiększania się (tzw. hipertrofii) naturalnie występujących komórek tłuszczowych, co powoduje gromadzenie się w nich toksycznych substancji, takich jak np. ceramidy, prowadzących do wzrostu stresu oksydacyjnego w organizmie, a także ogólnego zwiększanie się ich liczby (tzw. hiperplazja). W organizmie, który ma pewne ograniczenia kumulacji takich związków, ich nagromadzenie w pewnym momencie nie jest już możliwe, stąd prowadzi to do magazynowania tłuszczu w okolicy różnych narządów, np. wątroby, serca, czy nerek. Efektem tego są powikłania metaboliczne i ogólna dysfunkcja pracy całego ustroju.
Wraz z wiekiem, zawartość tkanki tłuszczowej brzusznej zwiększa się u obu płci, co interesujące – badania naukowe podają, ze jest to zauważalne zarówno u osób z prawidłową jak i nadmierną masą ciała. Zauważono, że młodsze kobiety, zarówno szczupłe jak i z rozpoznaną otyłością, cechują się większym udziałem tkanki tłuszczowej podskórnej niż trzewnej. Po ukończeniu około 60 r.ż. umiejscowienie tkanki tłuszczowej „zmienia się” w wyniku procesu jej redystrybucji w kierunku trzewnego (brzusznego). U kobiet w okresie okołomenopauzalnym jest to znaczniej zauważalne, ponieważ dochodzi do istotnych zmian stężeń hormonów płciowych. W przypadku mężczyzn, tkanka tłuszczowa niezależnie od wieku gromadzi się głównie w okolicy brzucha. Powstaje podstawowe pytanie – czy jesteśmy skazani na większy udział tkanki tłuszczowej w organizmie wraz z wiekiem? Nie do końca.
Aktualne wytyczne dotyczące opieki nad pacjentem z rozpoznaną chorobą otyłościową
Choroba otyłościowa ma wymiar wieloczynnikowy. Do jej rozwoju przyczyniają się nie tylko czynniki genetyczne, ale również środowiskowe, behawioralne, czy psychologiczne. Niemniej, nie ulega wątpliwości, że pomimo dużego zróżnicowania przyczyn, otyłość jest zawsze przejawem dodatniego bilansu energetycznego diety. Większość badaczy jest zgodna co do tego, że tylko w 30 proc. czynniki genetyczne są odpowiedzialne za powstawanie choroby otyłościowej, zaś aż 70 proc. stanowią czynniki środowiskowe. Pierwszym kluczowym krokiem w leczeniu otyłości oraz redukcji tkanki tłuszczowej brzusznej jest zmiana stylu życia, obejmująca wprowadzenie odpowiedniej diety i zwiększenie poziomu aktywności fizycznej. Jeśli początkowe działania nie przynoszą oczekiwanych rezultatów, kolejnym krokiem jest wprowadzenie farmakoterapii oraz psychoterapii. Ostatecznym etapem leczenia otyłości powinna być interwencja chirurgiczna (bariatryczna), która prowadzi nie tylko do szybkiej utraty masy ciała, ale także pożądanych korzyści metabolicznych. Jednakże – na każdym etapie leczenia otyłości niezbędna jest edukacja żywieniowa i długoterminowa zmiana stylu życia, w tym utrzymanie regularnej aktywności ruchowej. Bez tego farmakoterapia, czy zabieg bariatryczny nie będą skuteczne, jeżeli nie dojdzie do np. zmiany sposobu myślenia o odżywianiu, zrozumienia w praktyce zasad zdrowego żywienia, czy nabycia umiejętności radzenia sobie ze stresem. Trwałe utrzymanie prawidłowej masy ciała na lata wymaga zaangażowania i wysiłku ze strony osoby chcącej wprowadzić pozytywne zmiany w swoim życiu.
Elementy stylu życia, na które warto zwrócić uwagę w przypadku redukcji tkanki tłuszczowej brzusznej
Na pojawienie się nadmiaru tkanki tłuszczowej w organizmie wpływa wiele czynników, dlatego podejmując działania w celu jej redukcji, warto spojrzeć na problem szerzej. Proces poprawy zdrowia powinien obejmować różne aspekty życia, takie jak: dieta, aktywność fizyczna, ilość snu, a w niektórych przypadkach także wsparcie psychologiczne czy zastosowanie farmakoterapii.
- Dieta
Racjonalna dieta odchudzająca o obniżonej kaloryczności powinna dostarczać mniej energii niż wynosi zapotrzebowanie organizmu. Deficyt kaloryczny nie powinien być zbyt duży (np. poniżej podstawowej przemiany materii), aby nie doszło do niedożywienia białkowo-energetycznego. Odpowiednio dobrana dieta redukcyjna powinna zapewnić dostateczną ilość pełnowartościowego białka i możliwie maksymalnie zbliżone do zalecanych norm ilości witamin i składników mineralnych. Dodatkowo, powinna cechować się składnikami, które korzystnie wpływają na uczucie sytości (np. bazować na produktach bogatobłonnikowych). Warto skorzystać z pomocy dietetyka (np. w Centrum Dietetycznym Online; https://cdo.pzh.gov.pl) w celu ugruntowania wiedzy żywieniowej, zrozumienia procesu zmiany, a także właściwego jego dopasowania do swoich możliwości.
- Inne elementy diety, czyli regularne odżywianie
Proces redukcji nadmiaru tkanki tłuszczowej brzusznej będzie utrudniony jeśli nie nauczymy się odżywiać regularnie. Pomijanie posiłków, ich nieodpowiednia kompozycja, tłumienie uczucia głodu mogą być przyczyną konsumowania większej ilości pokarmu, zwłaszcza żywności wysokoprzetworzonej, co często bywa mylnie traktowane jako
kompulsywne objadanie się. Warto nauczyć się regularności w spożywaniu posiłków (tzn. jeść mniej więcej co 3-4 godziny), a przede wszystkim prawidłowo zrozumieć jej zasadę. Nie chodzi o spożywanie jedzenia w sztywnych ramach czasowych, a o spożywanie posiłków w podobnych odstępach czasu. Jeżeli nie radzimy sobie z tym obszarem, warto zasięgnąć pomocy dietetyka, czy specjalisty ds. zdrowia psychicznego.
- Aktywność fizyczna
Wielkość komórek tłuszczowych (adipocytów) zależy w dużej mierze od aktywności fizycznej. Ruch generuje największe zmiany w wydatku energetycznym. Korzystnie wpływa na pobudzanie termogenezy wysiłkowej, zwiększa spoczynkową przemianę materii, czy poprawia insulinowrażliwość. Zauważono, że osoby regularnie uprawiające sport (nie tylko wyczynowy) mają znacznie mniejszą objętość adipocytów niż osoby niećwiczące. W przypadku redukcji masy ciała, jeżeli nie zwiększymy aktywności ruchowej, oprócz tkanki tłuszczowej organizm zacznie tracić mięśnie. To bardzo szkodliwe działanie, ponieważ skutkować to będzie spadkiem tempa metabolizmu, a tym samym utrudniać dalszą redukcję oraz zwiększa ryzyko szybkiego odzyskania utraconych kilogramów. W utracie tkanki tłuszczowej brzusznej zaleca się regularny wysiłek aerobowy, który powinien trwać nieprzerwanie około 40-60 minut.
- Sen
Badania epidemiologiczne wykazały tendencję do zbyt krótkiego czasu trwania snu i złej jego jakości u osób z nadmierną masą ciała. Dysregulacja snu zaburza środowisko metaboliczne poprzez zmiany hormonów, takich jak leptyna i grelina odpowiadające za uczucie głodu i sytości. W badaniach nad deprywacją snu wykazano zmiany behawioralne i fizjologiczne, które sprzyjają dodatniemu bilansowi energetycznemu. Dowiedziono, że zbyt krótki sen prowadzi do obniżenia wrażliwości komórek na insulinę i upośledzonej tolerancji glukozy, a tym samym zwiększonego gromadzenia się tłuszczu w ciele. Amerykańska Akademia Medycyny Snu określa krótki czas snu jako <8–10 godzin dziennie u nastolatków i <7 godzin dziennie u dorosłych w wieku 18–60 lat. Jeśli mamy problemy ze snem, warto podjąć kilka kroków, które mogą pomóc poprawić jakość snu, np. ustalenie harmonogramu snu, stworzenie odpowiednich warunków do spania (np. wygodne łóżko, ciemność, cisza w sypialni), unikanie używek przed snem, czy wysokiego natężenia światła niebieskiego. Jeżeli problemy ze snem utrzymują się w czasie, warto skonsultować się z lekarzem.
- Pomoc psychologiczna
Eksperci coraz większą uwagę zwracają na psychologiczne uwarunkowania otyłości. Niektórzy pacjenci z nadmierną masą ciała borykają się m.in.: z zaburzeniami w zakresie samoregulacji, błędnymi przekonaniami i oczekiwaniami dotyczącymi procesu zdrowienia, niewłaściwą interpretacją sygnałów głodu, trudnościami w rozpoznawaniu fizjologicznych potrzeb organizmu oraz problemami z radzeniem sobie ze stresem i emocjami. Interwencje psychologiczne w leczeniu otyłości mają na celu przede wszystkim wzmocnienie poczucia własnej skuteczności i zwiększenie motywacji do realizacji zaleconych działań terapeutycznych.
- Farmakoterapia
Farmakoterapia jest ważnym aspektem leczenia choroby otyłościowej. Jej celem jest zmniejszenie i utrzymanie masy ciała do zalecanych norm, a także zmniejszenie ryzyka rozwoju powikłań otyłości, których wymienia się ponad 200. Potwierdzeniem skuteczności leczenia jest ubytek ≥ 5 proc. wyjściowej masy ciała w okresie 3-miesięcznego leczenia. Skuteczność leczenia farmakologicznego wymaga przyjmowania leku przez co najmniej 12 miesięcy. Ważne jest, aby leki przyjmować zgodnie z zaleceniem lekarza. Niewłaściwe stosowanie leku, brak zmiany w sposobie odżywiania na zdrowszy, czy nie wprowadzenie regularnej aktywności fizycznej w trakcie zaleconej farmakoterapii może być przyczyną braku jej skuteczności. Jeżeli źle znosimy przyjmowanie leku, należy o tym niezwłocznie poinformować swojego lekarza prowadzącego. Nie należy samodzielnie zmieniać dawki preparatu, czy pór jego przyjmowania.
Podsumowanie
Odpowiednia ilość tkanki tłuszczowej jest kluczowa dla prawidłowego funkcjonowania organizmu, niemniej wraz z wiekiem nasza skłonność do przybierania na wadze może naturalnie wzrosnąć. Nie oznacza to jednak, że musi to prowadzić do problemów zdrowotnych. Kluczową strategią w walce z nadmiarem tkanki tłuszczowej brzusznej powinna być ogólna zmiana stylu życia na zdrowszy, obejmująca m.in. poprawę nawyków żywieniowych, zwiększenie aktywności fizycznej, zmianę podejścia do procesu redukcji, unikanie używek oraz dbanie o zdrowie psychiczne.
Piśmiennictwo:
- Kim, G.; Woo, H.; Ji, Y.-A. Factors Affecting Abdominal Obesity: Analyzing National Data. Healthcare 2024, 12, 827
- Rubino, Francesco i wsp., Definition and diagnostic criteria of clinical obesity, The Lancet Diabetes & Endocrinology, Volume 13, Issue 3, 221 – 262
- Ostrowska L, Bogdański P, Mamcarz A, Otyłość i jej powikłania. Praktyczne zalecenia diagnostyczne i terapeutyczne, PZWL, 2021
- Ding C, Lim LL, Xu L, Kong APS. Sleep and Obesity. JOMES 2018;27:4-24
0 komentarzy