Chociaż są one użytkowane w ściśle określony sposób, w precyzyjnie określonych dawkach i fazach rozwoju roślin, często z koniecznością zachowania określonego okresu karencji, to konsekwencją ich stosowania jest często obecność pozostałości substancji czynnych i/lub ich metabolitów i/lub produktów rozkładu w żywności. Monitorowanie pozostałości pestycydów w produktach spożywczych jest więc niezbędnym elementem systemu bezpieczeństwa żywności. Rozporządzenie (WE) nr 396/2005 nakłada na państwa członkowskie obowiązek przeprowadzania kontroli w celu zapewnienia zgodności żywności wprowadzanej do obrotu z obowiązującymi wartościami NDP (tj. najwyższymi dopuszczalnymi poziomami pozostałościami pestycydów). Ustanawia ono w tym celu zarówno unijne, jak i krajowe programy kontroli. Badania pozostałości pestycydów w żywności dostępnej na polskim rynku, będące częścią zintegrowanego wieloletniego planu urzędowych kontroli żywności, umożliwiają ocenę bezpieczeństwa konsumentów. Co roku Państwowa Inspekcja Sanitarna pobiera i oznacza poziom pozostałości pestycydów w kilku tysiącach próbek reprezentujących kilkadziesiąt asortymentów produktów pochodzenia roślinnego i zwierzęcego. Próbki są pobierane z obrotu oraz w ramach kontroli granicznej. Partie towaru, w których podczas kontroli granicznej stwierdzono niezgodność z wartościami NDP, nie są wpuszczane na unijny rynek.
W raporcie “Analiza potencjalnego zagrożenia zdrowia konsumentów wynikającego z obecności pozostałości pestycydów w żywności dostępnej na polskim rynku w roku 2022” przygotowanym przez ekspertów Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego PZH – Państwowego Instytutu Badawczego szczegółowo przedstawiono wyniki badań prowadzonych w Polsce przez Państwową Inspekcję Sanitarną w ramach urzędowej kontroli i monitoringu żywności, w tym oszacowano ryzyko długoterminowe i w przypadku niezgodności z NDP – krótkoterminowe. W 2022 roku badaniom na obecność pozostałości pestycydów w ramach urzędowej kontroli i monitoringu poddano łącznie 4925 próbek żywności (w tym 4265 próbek pobranych na różnych etapach obrotu oraz 660 pobranych w ramach kontroli granicznej). Po odrzuceniu 35 próbek zatrzymanych podczas kontroli granicznej w związku ze stwierdzeniem niezgodności z wartością NDP, łączna liczba próbek żywności pobranych z obrotu i tych, które po kontroli granicznej trafiły do obrotu stanowiąca podstawę wykonanych obliczeń wyniosła 4890 (tj. 4265 + 625). Badania wykonano na obecność łącznie 486 pozostałości pestycydów. Spośród 4890 przebadanych próbek żywności, w 2198 próbkach (44,9%) nie stwierdzono pozostałości żadnego pestycydu. W 2375 próbkach (48,6%) stwierdzono obecność pozostałości co najmniej jednego pestycydu na poziomach nie przekraczających odpowiednich wartości NDP. W 317 próbkach (6,5%) stwierdzono przekroczenie wartości NDP dla co najmniej jednego pestycydu. Po uwzględnieniu domyślnej niepewności rozszerzonej 50%, za niezgodne z obowiązującymi wartościami NDP uznano 144 próbki (2,9%). Najczęściej wykrywanymi w 2022 roku pestycydami były fungicydy: azoksystrobina, boskalid, fludioksonil, fluopiram, tebukonazol, kaptan i ditiokarbaminiany, insektycyd: acetamipryd oraz jon bromkowy. Produktami, w których stwierdzono największą liczbę pozostałości w przeliczeniu na próbkę były grejpfruty, cytryny, winogrona, banany, rukola oraz agrest. Największą liczbę pozostałości różnych pestycydów stwierdzono w badanych próbkach truskawek, winogron, pomidorów, herbaty, jabłek i ogórków. Na tej podstawie nie można jednak wyciągać wniosku, że powyższe produkty stanowią zagrożenie dla naszego zdrowia.
Oceniając całościowo wyniki monitoringu i urzędowej kontroli pozostałości pestycydów w żywności prowadzonych w Polsce w 2022 roku należy stwierdzić, że pod względem udziału próbek ocenionych jako zgodne z NDP są one zbliżone do opracowanych przez EFSA wyników uzyskanych w tym samym roku w Unii Europejskiej, Norwegii i Islandii (97,1% vs. 97,8%).
Jednak oceniając udział próbek zgodnych z NDP, w których stwierdzono obecność pozostałości (48,6% vs. 59,0%), w tym próbek, w których stwierdzono obecność dwóch i więcej pozostałości (37,4% vs. 23,0%), a także udział próbek z wynikami przekraczającymi wartość NDP (6,5% vs. 3,7%) oraz z niezgodnościami z NDP (2,9% vs. 2,2%), to w każdym przypadku były one wyższe w badaniach krajowych niż w badaniach prowadzonych w UE. Różnica ta może jednak częściowo wynikać ze znacznie mniejszego udziału produktów pochodzenia zwierzęcego w badaniach krajowych w porównaniu z danymi z UE (odpowiednio: 4,4% oraz 21,1%). Pozostałości pestycydów w produktach pochodzenia zwierzęcego są bowiem wykrywane sporadycznie
Na podstawie uzyskanych wyników, w przypadkach, gdy odsetek wyników pozytywnych dla danego pestycydu w danym produkcie wynosił co najmniej 20%, oszacowano narażenie przewlekłe i scharakteryzowano związane z tym ryzyko dla konsumentów. W ocenianym zestawie danych wyodrębniono 148 takich kombinacji pestycyd/produkt (obejmujących 46 produktów i 49 pestycydów). W przypadku dwóch par: linuron/seler korzeniowy oraz antrachinon/herbata wykonanie ilościowej charakterystyki ryzyka było niemożliwe ze względu na brak możliwości wyznaczenia toksykologicznych wartości odniesienia dla tych substancji czynnych. W przypadku 6 par, gdzie wykrytą substancją był jon bromkowy nie dokonano ilościowej charakterystyki ryzyka ze względu na brak w 2024 r. oceny toksykologicznej oraz fakt, że jon bromkowy występuje naturalnie w środowisku. Ostatecznie więc oszacowano narażenie dla 140 kombinacji pestycyd/produkt. Do szacowania narażenia przewlekłego wykorzystano, poza danymi dla krajowej populacji generalnej, kilka dodatkowych diet potencjalnie zbliżonych do polskiego modelu żywienia. Uzyskane wyniki charakteryzowania ryzyka wskazują, że pozostałości pestycydów stwierdzane w produktach spożywczych pobranych z obrotu w 2022 r. nie stwarzały zagrożenia dla zdrowia konsumentów. Wartości szacowanego średnie dziennego pobrania pozostałości pestycydów były w 89,3% przypadków nie większe niż 1% odpowiedniej wartości akceptowanego dziennego pobrania (ADI). Jedynie w 1 przypadku oszacowane narażenie długoterminowe przekroczyło 5% odpowiedniej wartości ADI. Dla konserwatywnego scenariusza, w którym w obliczeniach uwzględniono wartości 95. percentyla stężeń, 94,3% wartości oszacowanego narażenia było poniżej 5% odpowiednich wartości ADI. W przypadku obecności pozostałości tego samego pestycydu w co najmniej 20% próbek dwóch lub więcej produktów dodatkowo oszacowano narażenie łączne. Wyniki charakteryzowania ryzyka w zakresie od <0,01 do 21,3% ADI należy ocenić jako nie stwarzające ryzyka dla konsumentów. Wskazuje to na bardzo szeroki margines bezpieczeństwa.
W przypadku wszystkich wyników niezgodnych z wartością NDP (łącznie 160 wyników w 144 próbkach) dokonano szacowania ryzyka krótkoterminowego. W obliczeniach przyjmowano największą, spośród wszystkich Państw Członkowskich, tzw. dużą porcję produktu wyrażoną w g/kg masy ciała. Wielkość narażenia oszacowaną dla dzieci i osób dorosłych odnoszono do odpowiednich wartości ostrej dawki referencyjnej (ARfD). W przypadku 90 niezgodności z NDP, proces charakteryzowania ryzyka wykazał brak potencjalnego zagrożenia dla konsumentów. Potencjalne zagrożenie dla zdrowia poparte oszacowaniem narażenia i scharakteryzowaniem ryzyka wykazano dla 18 niezgodności. W przypadku 52 wyników niezgodnych z NDP, ze względu na m.in. brak możliwości wyznaczenia toksykologicznych wartości odniesienia, kierując się zasadą minimalizowania ryzyka uznano a priori, że należy je uznać za potencjalne zagrożenie dla zdrowia konsumentów. Dotyczyło to niezgodności dla buprofezyny, chlorotalonilu, chlorpiryfosu, chlorpiryfosu metylu, diflubenzuronu, linuronu, permetryny, propikonazolu i tlenku etylenu. Ostatecznie uznano, że 70 spośród 144 próbek żywności, w których stwierdzono niezgodności z NDP mogło stanowić potencjalne zagrożenie dla konsumentów.
Uwzględniając fakt, że przyjęte scenariusze i modele obliczeniowe stosowane w szacowaniu narażenia i charakteryzowaniu ryzyka z założenia przeszacowują wyniki można ogólnie ocenić, że pozostałości pestycydów w żywności dostępnej na krajowym rynku w 2022 r. nie stwarzały zagrożenia dla zdrowia. Konieczne jest jednak stałe prowadzenie urzędowej kontroli i monitoringu jako metody oceny jakości zdrowotnej żywności dostępnej w obrocie. Należy zwrócić szczególną uwagę na wyjaśnianie przyczyn występowania w krajowych produktach niezgodności z wartościami NDP pozostałości substancji czynnych, które ze względu na swoją toksyczność zostały wycofane ze stosowania (np. linuron czy chlorpiryfos).
Autorzy raportu: dr hab. Paweł Struciński, prof. NIZP PZH – PIB, mgr inż. Radosław Lewiński, dr Katarzyna Czaja, mgr Monika Liszewska, dr inż. Wojciech Korcz
0 komentarzy