Szczególne zaniepokojenie budzi wczesne wprowadzanie różnego rodzaju słodyczy do diety dziecka. Z najnowszych badań Instytutu „Pomnik-Centrum Zdrowia Dziecka” nt. sposobu żywienia i stanu odżywienia społeczeństwa polskiego (2), przeprowadzonych w grupie 2659 dzieci w wieku od 0 do 6 lat wynika, że w diecie ponad 60% badanych dzieci w wieku do 3 lat występowały czekolady i batony czekoladowe a u ponad 38% również inne rodzaje słodyczy. Stwierdzono ponadto, że czekolady były wprowadzane do diety 50 % a batony do diety 25% niemowląt przed ukończeniem 1. roku życia.

Wyroby czekoladowe zawierają znaczne ilości tłuszczu (w niektórych asortymentach nawet do 49 g/100g produktu) oraz cukrów prostych, których obecność sprzyja rozwojowi nadwagi i otyłości. Z kolei dodatek tłuszczów roślinnych częściowo utwardzonych jest związana z obecnością w tych produktach izomerów trans kwasów tłuszczowych pochodzenia przemysłowego (ang. industrially produced Trans Fatty Acids, i-TFA).

Izomery trans kwasów tłuszczowych są czynnikiem ryzyka rozwoju wielu chorób i zaburzeń stanu zdrowia, w tym m.in. chorób sercowo-naczyniowych, insulinooporności, cukrzycy typu 2, podwyższonego ciśnienia krwi i zmiany profilu lipidowego. Duże spożycie tłuszczów trans z dietą przyczynia się również do wzrostu ryzyka rozwoju chorób neurodegeneracyjnych i nowotworowych, a u niemowląt i małych dzieci – do wzrostu ryzyka rozwoju alergii i atopowego zapalenia skóry (3, 4). W ostatnio opublikowanych badaniach (5) wykazano ponadto dodatnią korelację pomiędzy stężeniem C18:2 trans we krwi pacjentów a wskaźnikiem hospitalizacji z powodu COVID-19 i ciężkością przebiegu tej choroby.

Z tego względu światowe oraz krajowe grupy ekspertów w dziedzinie zdrowia publicznego zalecają, aby spożycie TFA było tak małe jak to jest możliwe do osiągnięcia w diecie zapewniającej właściwą wartość żywieniową. Jednocześnie należy zaznaczyć, że zmniejszenie spożycia tłuszczów trans w światowej populacji uznano za jeden z priorytetów politycznych przyjętych przez Światową Organizację Zdrowia (WHO). Zdaniem ekspertów WHO ocena nad zawartością tych związków w żywności oraz w diecie populacji stanowi jeden z kluczowych elementów szeroko prowadzonej aktywności w obszarze zdrowia publicznego.

Mając na uwadze powyższe, w ramach realizacji Narodowego Programu Zdrowia, zostały wykonane badania zawartości TFA w kolejnej grupie żywności i dokonano aktualizacji e-Bazy zawartości izomerów trans kwasów tłuszczowych (https://izomery.pzh.gov.pl/). Tym razem do badań zawartości tłuszczów trans wytypowano wyroby czekoladowe typu bombonierki, pralinki i czekoladki, które sklasyfikowano w następujące grupy: pianka waniliowa / śmietankowa oblana czekoladą, pianka czekoladowa oblana czekoladą, pianka / pianko-galaretka owocowa oblana czekoladą, mieszanka pralin z nadzieniem w różnych smakach, czekoladki / pralinki z orzechami i/lub wafelkami, czekoladki / pralinki z nadzieniem czekoladowym / kakaowym. Badane próbki zakupiono w losowo dobranych sklepach na terenie Warszawy. Łącznie przebadano 42 próbki wyrobów czekoladowych. Jedną próbkę stanowiły, w zależności od masy, dwa lub cztery produkty (opakowania handlowe) o tej samej nazwie tego samego producenta pochodzące z dwóch różnych partii produkcyjnych.

Na rycinie 1 przedstawiono przeciętną (mediana) zawartość izomerów trans kwasów tłuszczowych w gramach (g) na 100 g produktu w różnych rodzajach produktów czekoladowych. W pojedynczych próbkach zawartość TFA wahała się w zakresie od 0,002 g do 0,31 g/100 g produktu. W przeliczeniu na porcję produktu (jedna pralinka / jedna czekoladka) zawartość TFA we wszystkich przebadanych próbkach była poniżej 0,04 g. Aktualne dane nt. zawartości tłuszczów trans w g/100 g, w g/porcję i w g/cały produkt w ww. grupie wyrobów czekoladowych zamieszczono na stronie internetowej e-Bazy izomerów trans kwasów tłuszczowych w środkach spożywczych (https://izomery.pzh.gov.pl/) (7).

Rycina 1. Przeciętna zawartość izomerów trans kwasów tłuszczowych w gramach (g) w 100 g produktu w różnych rodzajach wyrobów czekoladowych (bombonierki, pralinki, czekoladki) przebadanych w 2023 roku wraz z porównaniem do wyników uzyskanych w 2004 roku

Warto zaznaczyć, że wszystkie aktualnie przebadane wyroby czekoladowe spełniały wymagania Rozporządzenia Komisji (UE) 2019/649 dot. limitowania zawartości TFA (8). Próbki zakupione do badań w 2023 r. nie zawierały w swoim składzie olejów/tłuszczów częściowo utwardzonych (podstawowe źródło i-TFA). Z porównania przeciętnej zawartości TFA w wyrobach czekoladowych przebadanych w ramach ogólnopolskich badań monitoringowych w roku 2004 i aktualnie w ramach zadania NPZ, wynika, że na przestrzeni ostatnich 20 lat nastąpił znaczący spadek zawartości tłuszczów trans w ww. produktach (ryc.1). Wskazuje to na skuteczność działań podejmowanych w zakresie obniżenia zawartości TFA w żywności oraz diecie. Warto zaznaczyć, że Polska jako jeden z pierwszych pięciu krajów na świecie została wyróżniona certyfikatem Światowej Organizacji Zdrowia za dotychczas podjęte działania na rzecz obniżenia izomerów trans kwasów tłuszczowych w żywności i diecie (9).

Podsumowując należy podkreślić, że w obszarze ochrony zdrowia publicznego niezwykle istotny jest regularny monitoring produktów, które mogą być źródłem TFA w codziennej diecie. Aktualne dane nt. obecności tych związków w kolejnych grupach produktów spożywczych są sukcesywnie wprowadzane do Bazy izomerów trans (e-Baza TFA). Powszechna dostępność e-Bazy (https://izomery.pzh.gov.pl/) pozwala na  bieżącą weryfikację danych nt. zawartości TFA w produktach obecnych na polskim rynku i odpowiednie układanie codziennej diety.

Piśmiennictwo:

1. Główny Urząd Statystyczny. Budżety Gospodarstw Domowych w 2022 r., Warszawa 2023, ISSN 0208–9793
2. Instytut „Pomnik-Centrum Zdrowia Dziecka”. Projekt badawczy pt. „Przeprowadzenie kompleksowych badań epidemiologicznych dotyczących sposobu żywienia i stanu odżywienia społeczeństwa polskiego ze szczególnym uwzględnieniem małych dzieci, wraz z identyfikacją czynników ryzyka zaburzeń odżywiania, oceną poziomu aktywności fizycznej, poziomu wiedzy żywieniowej oraz występowania nierówności w zdrowiu”. Raport końcowy za lata 2017-2020
3. EFSA 2018: Scientific and technical assistance on trans fatty acids. doi:10.2903/sp.efsa.2018.EN-1433
4. Pipoyan, D.; Stepanyan, S.;Stepanyan, S.; et al. The Effect of Trans Fatty Acids on Human Health: Regulation and Consumption Patterns. Foods 2021, 10, 2452.
5. Bösch S, Westerman L, Renshaw N and Pravst I (2021) Trans Fat Free by 2023—A Building Block of the COVID-19 Response. Front. Nutr. 8:645750.
6. Liu X, Du Z, Wang J, Wang Q, Zheng Y, Niu L, Hao C, Xue D, Zhang Y. Association between trans fatty acids and COVID-19: A multivariate Mendelian randomization study. J Med Virol. 2023 Feb;95(2):e28455.
7. e-Baza zawartości izomerów trans kwasów tłuszczowych w środkach spożywczych (e-Baza TFA, https://izomery.pzh.gov.pl/
8. Rozporządzenie Komisji (UE) 2019/649 z dnia 24 kwietnia 2019 r. zmieniające załącznik III do rozporządzenia (WE) nr 1925/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady w odniesieniu do izomerów trans kwasów tłuszczowych, innych niż izomery trans kwasów tłuszczowych naturalnie występujące w tłuszczu pochodzenia zwierzęcego
9. WHO awards countries for progress in eliminating industrially produced trans fats for first time (https://www.who.int/news/item/29-01-2024-who-awards-countries-for-progress-in-eliminating-industrially-produced-trans-fats-for-first-time)

Artykuł opracowany w ramach realizacji Narodowego Programu Zdrowia na lata 2021-2025; Cel Operacyjny: Profilaktyka nadwagi i otyłości; Zadanie: Prowadzenie e-Bazy izomerów trans kwasów tłuszczowych oraz jej aktualizacja na podstawie badań zawartości tych związków w żywności.