ADHD czyli zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi (ang. attention deficit hyperactivity disorder) jest zaburzeniem neurorozwojowym charakteryzującym się nadmierną ruchliwością, zaburzeniami koncentracji uwagi i nadmierną impulsywnością. Rozpoczyna się z reguły we wczesnym dzieciństwie, a największy stopień nasilenia objawów obserwowany jest między 6 a 9 rokiem życia. W zależności od źródeł i przyjętych kryteriów ADHD może występować u 3–12% dzieci i młodzieży do 18 roku życia oraz u 5% dorosłych. Za przyczyny zaburzenia uważa się czynniki genetyczne oraz środowiskowe. Cały czas kwestią dyskusji jest efektywność stosowania określonych diet w leczeniu zaburzenia. Czy możemy zatem mówić o diecie w ADHD?

Leczenie ADHD wymaga złożonych metod postępowania dostosowanych do wieku, nasilenia objawów i ewentualnego współwystępowania innych zaburzeń. Do podstawowych metod postępowania terapeutycznego należą psychoedukacja oraz interwencje behawioralne. W przypadku dzieci w wieku przedszkolnym interwencje te zwykle okazują się wystarczające. Ważne, choć zdaniem ekspertów nie pierwszoplanowe miejsce w leczeniu ADHD, zajmuje leczenie objawowe przy pomocy leków.

Dieta Feingolda

To sposób żywienia z ograniczeniem produktów będących źródłem syntetycznych dodatków do żywności, a także salicylanów (występują w żywności naturalnie np. w morelach, jagodach, pomidorach). Podstawą założeń diety była hipoteza amerykańskiego pediatry i alergologa – Dr Feingolda, według której istnieje powiązanie między tymi substancjami a predyspozycjami do ADHD. W badaniach Feingolda, stwierdzono, że po wyeliminowaniu z diety syntetycznych dodatków, ale także pochodnych kwasu acetylosalicylowego, stan ponad połowy badanych dzieci uległ poprawie w zakresie objawów astmy, pokrzywki, problemów z zachowaniem. Problem ten zasygnalizowany w latach 70-tych ubiegłego wieku wciąż jest tematem wielu badań, które jednak dają sprzeczne rezultaty i nie pozwalają jednoznacznie wnioskować o skuteczności tej diety w przypadku ADHD. Pomimo tych danych i biorąc pod uwagę, że ograniczenie spożywania produktów wysokoprzetworzonych, a więc często dostarczających syntetycznych dodatków do żywności, przy prawidłowo zbilansowanej diecie nie niesie ze sobą ryzyka niedoborów pokarmowych, można rozważyć jej stosowanie w praktyce.     

Barwniki o potencjalnym wpływie na aktywność i skupienie uwagi u dzieci?

W badaniach McCann i wsp. wykazano, że w pewnych przypadkach nadreaktywności u dzieci sprzyja obecność w pożywieniu barwników takich jak żółcień chinolinowa (E 104), żółcień pomarańczowa FCF (E 110), czerwień koszenilowa ( E 124), czerwień Allura AC (E 129), tartrazyna (E 102) i azorubina (E 122). Skutkiem tych badań było obniżenie przez Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA) dopuszczalnego dziennego spożycia trzech pierwszych wymienionych wyżej barwników oraz konieczność umieszczania na etykietach produktów ostrzeżenia o potencjalnym wpływie na aktywność i skupienie uwagi u dzieci. W badaniach tych posługiwano się jednak terminem „zachowanie nadpobudliwe” obejmującym również drażliwość i zmiany nastroju, co nie jest równoznaczne z objawami ADHD. Tak więc eliminacji z diety barwników syntetycznych nie należy traktować jako panaceum na tę chorobę. Warto natomiast traktować eliminację tych składników jako element racjonalnej diety sprzyjającej zdrowiu ogólnemu (czytajmy etykiety!).    

Dieta bezglutenowa?

Nie ma wątpliwości, że dieta bezglutenowa jest konieczna w leczeniu celiakii, alergii na gluten, pszenicę, nadwrażliwości na gluten. Analizowano także powiązania tej diety z ADHD i nie wykazano jednoznacznego związku choroby z celiakią. Zaburzenia koncentracji uwagi bywają nietypowym objawem celiakii i wówczas stosowanie diety bezglutenowej w celu leczenia choroby może zmniejszyć ich nasilenie – jest to jednak niezależne od diagnozy ADHD. Wnioski płynące z tych prac mówią, że wprowadzanie diety bezglutenowej u osób z ADHD nie jest zalecane, za wyjątkiem tych z potwierdzoną celiakią czy nietolerancją glutenu.

Dieta oligoantygenowa?

Dieta ta nazywana również restrykcyjną dietą eliminacyjną jest zazwyczaj stosowana w celu określenia produktów żywnościowych odpowiedzialnych za reakcje alergiczne lub niekorzystne reakcje behawioralne (związane z zachowaniem). Według jednej z koncepcji, ADHD może mieć związek z rozwojem alergii, stąd też podejmowane są próby leczenia choroby przy pomocy diety z wykluczeniem niektórych pokarmów. Dieta ta polega na eliminacji żywności uważanej za wysoko alergizującą takiej jak mleko i przetwory mleczne, jaja, czekolada, orzechy czy owoce cytrusowe. Dieta ta może przyjmować różne formy w zależności od jej restrykcyjności. Zazwyczaj składa się z dwóch faz. Faza eliminacyjna trwa od 3 do 5 tygodni i polega na całkowitym wykluczeniu pokarmów podejrzewanych o działanie alergizujące. Na tym etapie można spożywać tylko produkty hypoalegizujące, np. wodę, ryż, mięso indyka, jagnięcinę, marchew, sałatę czy gruszki. Zmniejszenie objawów po zastosowaniu diety wskazuje, że któryś z wykluczonych produktów mógł wywoływać objawy. Dlatego w fazie drugiej, która może trwać nawet do osiemnastu miesięcy, pojedynczo i stopniowo wprowadza się wykluczone produkty w celu określenia, który z nich konkretnie mógł wywoływać objawy.

Przegląd badań dotyczących stosowania fazy eliminacyjnej diety oligoantygenowej u dzieci wskazuje na zmniejszenie objawów o ponad 40% u ok. 30% dzieci co jest obiecującym wynikiem. Rozszerzanie diety łączyło się jednak z nawrotem objawów co niestety zmniejsza możliwości jej wykorzystania w praktyce jako sposobu dietetycznego leczenia ADHD. Pozytywne efekty dotyczyły też tylko części dzieci co prawdopodobnie wskazuje na to, że nie u wszystkich była ona skuteczna. Jak podkreślają sami autorzy badań konieczne jest również wydłużenie czasu obserwacji w celu oceny odległych efektów stosowania takiej diety. Należy pamiętać, że dieta ta, jako bardzo restrykcyjna, niesie ze sobą ryzyko niedoborów pokarmowych, na które dzieci będące w fazie wzrostu i rozwoju są niezwykle wrażliwe. Warto też mieć na uwadze, że żywienie stanowi ważny element życia socjalnego. Konieczność przestrzegania tak restrykcyjnego sposobu żywienia może prowadzić, zwłaszcza u dzieci, do poczucia wykluczenia lub problemów z utrzymaniem diety. Wszystkie te elementy, nie eliminują ale ograniczają możliwości zastosowania diety w praktyce klinicznej. Z uwagi na te wszystkie wątpliwości stosowanie takiej diety wymaga współpracy z doświadczonym dietetykiem i kontroli lekarskich.

Podsumowanie

Wyniki badań nie pozwalają jednoznacznie potwierdzić efektywności konkretnego postępowania dietetycznego w leczeniu ADHD. Dlatego wydaje się, że po wykluczeniu alergii pokarmowej lub nadwrażliwości na składniki diety, tym co można polecić jest racjonalny sposób żywienia oparty o produkty jak najmniej przetworzone – dostarczający warzyw i owoców, pełnoziarnistych produktów zbożowych, dobrej jakości produktów białkowych (nasiona roślin strączkowych, chude mięso, ryby, jaja) oraz olejów roślinnych, z ograniczeniem cukru, słodyczy, słodzonych napojów, słonych przekąsek i produktów typu fast food. Nie ma badań potwierdzających, że taki model żywienia pomaga w ADHD ale z pewnością pomoże pokryć zapotrzebowanie na składniki pokarmowe ważne dla prawidłowego wzrostu i rozwoju, sprzyja zdrowiu ogólnemu i utrzymaniu prawidłowej masy ciała.

Czytaj więcej:

Dieta bezglutenowa – jak ją zastosować w leczeniu

Piramida Zdrowego Żywienia i Stylu Życia Dzieci i Młodzieży