Mając na uwadze prawo konsumentów do rzetelnej informacji na temat żywności oraz zapewnienie uczciwych warunków konkurencji przedsiębiorstw spożywczych funkcjonujących na rynku unijnym w ostatnich latach wprowadzono wiele reguł określających zasady i sposób przekazywania konsumentom informacji na temat kraju lub miejsca pochodzenia żywności.

Miejsce pochodzenie w rozumieniu prawa żywnościowego to miejsce, z którego według zamieszczonej informacji pochodzi dana żywność, a które nie stanowi „kraju pochodzenia” – czyli kraju, w którym całkowicie uzyskano dany towar lub też (w przypadku kiedy w jego produkcję zaangażowany jest więcej niż jeden kraj), kraju w którym dany towar został poddany ostatniemu istotnemu, ekonomicznie uzasadnionemu przetwarzaniu lub obróbce, w przedsiębiorstwie przystosowanym do tego celu, co spowodowało wytworzenie nowego produktu lub stanowiło istotny etap wytwarzania (art. 60 rozporządzenia 952/2013).

Co do zasady, obowiązkiem przedsiębiorcy nie jest podanie informacji o kraju lub miejscu pochodzenia w etykietowaniu każdego środka spożywczego jaki jest oferowany na rynku unijnym. Również podanie w etykietowaniu żywności danych identyfikujących podmiot odpowiedzialny za te informacje, w rozumieniu prawa żywnościowego nie powinno być równoznaczne ze wskazaniem kraju lub miejsca pochodzenia danej żywności.

Zasada ogólna, o której muszą pamiętać przedsiębiorcy jest taka, że wskazanie kraju lub miejsca pochodzenia jest obowiązkowe w przypadku gdy zaniechanie ich wskazania mogłoby wprowadzać w błąd konsumenta co do rzeczywistego kraju lub miejsca pochodzenia środka spożywczego, w szczególności gdyby informacje towarzyszące środkowi spożywczemu lub etykieta jako całość mogły sugerować, że dany środek spożywczy pochodzi z innego kraju lub miejsca (art. 26.2 lit. a, rozporządzenia 1169/2011). Powyższa zasada jest stosowana do wszystkich środków spożywczych wprowadzanych na rynek UE. Jednocześnie zasada ta nie jest nadrzędna dla bardziej szczegółowych przepisów, literalnie zobowiązujących do informowania konsumentów o kraju lub miejscu pochodzenia:

• żywności objętej systemem chronionych nazw pochodzenia lub chronionych oznaczeń geograficznych,
• nieprzetworzonych produktów rolnych pochodzących z rolnictwa ekologicznego i zawierających je środków spożywczych,
• mieszanek miodów,
• świeżego, schłodzonego i zamrożonego mięsa ze świń, z owiec, kóz i drobiu,
• innych rodzajów żywności, objętych szczególnymi przepisami jakości handlowej (np. mięso wołowe, jaja i mięso drobiowe z krajów trzecich, oliwa z oliwek najwyższej jakości z pierwszego tłoczenia i oliwa z oliwek z pierwszego tłoczenia, banany, produkty rybołówstwa i akwakultury).

Niezależnie od unijnego prawa żywnościowego, coraz więcej państw członkowskich tworzy lokalne regulacje w celu doprecyzowania zasad związanych ze stosowaniem wyróżnień dotyczących kraju pochodzenia żywności. W Polsce za sprawą przepisów nowelizujących ustawę o jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych od 1 stycznia 2017 r., również istnieje możliwość stosowania w oznakowaniu środków spożywczych stwierdzenia „Produkt polski”. Oznaczenie to jest dobrowolne i aby stosować je zgodnie z przepisami należy spełnić kryteria dotyczące, pochodzenia składników, procesu produkcji, jak też wymogi techniczne określone dla znaku graficznego (o ile zostanie on użyty wespół lub w zastępstwie zwrotu „Produkt polski”).

Wprowadzenie ujednoliconych kryteriów posługiwania się określeniem „Produkt polski” ma na celu umożliwienie konsumentom wyszukiwania produktów wytworzonych w Polsce z użyciem polskich surowców.

Zgodnie z przepisami oznakowanie żywności nieprzetworzonej (np. produkty podzielone na części, przecięte, pokrojone, pozbawione łusek, zmielone, schłodzone, głęboko zamrożone, rozmrożone, itd.), jako „produkt polski” jest dozwolone jeżeli produkcja podstawowa (np. uprawa, hodowla, zbiory, dojenie a także łowiectwo i rybołówstwo oraz zbieranie runa leśnego), odbyła się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (dalej: „RP”). Dodatkowo w przypadku:

• mięsa – wymagane jest udokumentowane pochodzenie ze zwierząt urodzonych, hodowanych i poddanych ubojowi na terytorium RP;
• produktów pochodzenia zwierzęcego innych niż mięso – wymagane jest udokumentowanie, że zostały pozyskane od zwierząt, których chów odbywał się na terytorium RP.

Oznakowanie żywności przetworzonej, tj. uzyskanej w wyniku przetworzenia produktów nieprzetworzonych, może zawierać informację „Produkt polski”, jeżeli żywność ta została wyprodukowana na terytorium RP i wszystkie jej składniki spełniają powyższe kryteria produktu polskiego nieprzetworzonego lub została wyprodukowana na terytorium RP wyłącznie ze składników spełniających te kryteria. Jeżeli do jej produkcji użyto innych składników to będzie to zgodne z przepisami jedynie wówczas gdy:

• łączna masa tych składników wynosić będzie nie więcej niż 25% łącznej masy wszystkich składników (w chwili ich użycia do wyprodukowania tego produktu, nie licząc masy wody), oraz
• nie można było zastąpić tych składników takimi samymi składnikami, które:

• spełniają kryteria produktów polskich nieprzetworzonych lub
• zostały wyprodukowane na terytorium RP wyłącznie ze składników spełniających kryteria produktów polskich nieprzetworzonych.

W przypadku żywności nieprzetworzonej wątpliwości mogą pojawić się w odniesieniu do produktów pochodzenia zwierzęcego innych niż mięso, które to powinny pochodzić od zwierząt hodowanych w Polsce. O ile przepisy krajowe nie definiują pojęcia „miejsce chowu”, to w poprawnym rozumieniu tego terminu (zależnie od rodzaju, wieku i masy zwierzęcia), w zasadniczej większości przypadków pomocne będzie prawodawstwo unijne. O wiele trudniejszym zadaniem może być stosowanie oznaczenia „Produkt polski” w etykietowaniu żywności przetworzonej, szczególnie tej, w której poza składnikami polskimi użyto innych składników. W takiej sytuacji przedsiębiorca każdorazowo musi ustalić i w miarę możliwości udokumentować, że nie można było zastąpić tych składników takimi samymi składnikami o polskim pochodzeniu.

Wymogi techniczne dotyczące znaku graficznego „Produkt polski”