Przedsiębiorstwa spożywcze doskonale zdają sobie sprawę z tego, że różnego rodzaju innowacje są kluczem do poprawy konkurencyjności w branży. Jednocześnie przedsiębiorcy, którzy dokonują wdrożeń nowych produktów lub procesów nie mogą zapominać o przepisach unijnych dotyczących nowej żywności.

Laktitol, olej z mikroalg, flawonoidy lukrecji, wyciąg z grzebienia koguta czy też trans-resweratrol, to tylko niektóre z przykładów „nowej żywności” obecnej na rynku unijnym. Szczegółowe przepisy prawne dotyczące nowej żywności stosowane są w UE od 15 maja 1997 r. Ich celem jest zapewnienie swobodnego przepływu bezpiecznej i zdrowej żywności w Unii oraz wsparcie nowych technologii i innowacji, w których upatruje się również korzyści takich jak, zmniejszenie negatywnego wpływu produkcji żywności na środowisko, zmniejszenie zjawiska marnowania żywności, czy też poprawa bezpieczeństwa żywnościowego.

Od 1 stycznia 2018 r. w UE zastosowanie mają przepisy rozporządzenia 2015/2283 w sprawie nowej żywności. Nowa żywność to taka, która nie była spożywana w znacznym stopniu w UE przed 15 maja 1997 r. Data odnosi się do stosowania określonej żywności w dowolnym państwie członkowskim niezależnie od daty jego przystąpienia do UE. Definicja obejmuje dziesięć kategorii, które przedstawiono na wybranych przykładach w poniższej tabeli. Rozporządzenie 2015/2283 nie jest stosowane do żywności genetycznie zmodyfikowanej oraz żywności i składników wykorzystywanych wyłącznie w celach technologicznych (dodatki do żywności, aromaty, enzymy, rozpuszczalniki).

Tabela 1

Kategorie i przykłady nowej żywności zgodnie z rozporządzeniem 2015/2283

Niektóre spośród kategorii nowej żywności mogą być równocześnie tradycyjną żywnością w państwach trzecich. W rozumieniu przepisów unijnych jest to np. żywność składająca się, wyekstrahowana lub produkowana z drobnoustrojów, grzybów lub wodorostów, albo też pochodząca z produkcji podstawowej, przetworzona lub nieprzetworzona; której bezpieczeństwo zostało potwierdzone na podstawie doświadczeń związanych z ciągłym stosowaniem tej żywności przez okres co najmniej 25 lat, w zwyczajowej diecie, przez znaczną liczbę osób, w co najmniej jednym państwie trzecim przed złożeniem wniosku do Komisji Europejskiej w sprawie zgody na wprowadzenie jej do obrotu w UE.

Tradycyjną żywnością nie będzie żywność o nowej lub celowo zmodyfikowanej strukturze molekularnej, wytworzone nanomateriały, inne substancje wytworzone celowo przez człowieka, a także żywność pochodzenia mineralnego. Jako przykłady tradycyjnej żywność z państw trzecich, która w przeszłości uzyskała zezwolenie na wprowadzenie na rynek unijny można wskazać np.: nasiona i olej chia (z szałwii hiszpańskiej – Salvia hispanica), suszony miąższ owoców baobabu (Adansonia digitata), czy też liście, sok, puree i koncentraty z owoców noni (Morinda citrifolia).

Postanowienia przepisów dotyczących nowej żywności są wiążące dla wszystkich podmiotów działających na rynku spożywczym, tj. zarówno do osób fizycznych, jak i prawnych odpowiedzialnych za spełnienie wymogów prawa w przedsiębiorstwach spożywczych pozostających pod ich kontrolą. Zatem każde przedsiębiorstwo (publiczne lub prywatne, typu non-profit lub nie), prowadzące jakąkolwiek działalność związaną z jakimkolwiek etapem produkcji, przetwarzania i dystrybucji żywności (w tym np. terminale dystrybucyjne, działalność cateringowa, stołówki zakładowe, catering instytucjonalny, restauracje i podobne zakłady lub działania związane z usługami żywnościowymi, sklepy, centra dystrybucji w supermarketach i hurtownie), będzie zobowiązane do zapewnienia zgodności z wymogami dotyczącymi nowej żywności odpowiednio do zakresu swojej działalności.

Wprowadzenie nowej żywności do obrotu z pominięciem procedur unijnych jest naruszeniem przepisów. Ustawa o bezpieczeństwie żywności i żywienia stanowi, że kto wprowadza do obrotu nową żywność bez uzyskania zezwolenia (…), podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2 (artykuł 99 ust. 2). W sytuacji kiedy żywność wprowadzana do obrotu (będąca nową żywnością) jest szkodliwa dla zdrowia lub życia człowieka, wówczas podmiot odpowiedzialny podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 3 (art. 96 ust. 2).

Wprowadzając na rynek żywność o innowacyjnym składzie należy pamiętać, że organy urzędowej kontroli żywność w przypadku wątpliwości, mogą zobowiązać przedsiębiorcę do przedstawienia dowodów potwierdzających wykorzystanie określonego produktu lub substancji w żywieniu ludzi w Unii przed 15 maja 1997 r. Dowodami uwierzytelniającymi historię znaczącego spożycia określonej żywności mogą być: statystyki dotyczące produkcji pierwotnej, handlu, przetwórstwa, dostaw towarów konsumpcyjnych oraz kopie dokumentów handlowych – w tym faktury i rachunki potwierdzające sprzedaż dużych ilości produktu do lub w obrębie UE. Pomocne mogą być oficjalne dokumenty urzędowe, np. potwierdzenie z biura handlowego o imporcie lub eksporcie określonego produktu do lub z UE. Jako dokumentację uzupełniającą wykorzystywać można również opinie ekspertów, artykuły w prasie, piśmiennictwo branżowe, a niekiedy nawet przepisy kucharskie. W dokumentowaniu historii spożycia można powoływać się również na przepisy innych państw członkowskich UE, które zawierają wykazy składników dozwolonych do dodawania do żywności lub katalog Komisji Europejskiej, w którym prezentowane są informacje na temat historii stosowania wybranych substancji.