Wpływ rówieśników na wybory żywieniowe dzieci i młodzieży

Chociaż literatura potwierdza, że to ​​rodzice mają największy wpływ na przekonania i zachowania dzieci dotyczące zdrowia, nie są to jedyne osoby, które uczestniczą w ich decyzjach dotyczących stylu życia, w tym sposobu odżywiania. W trakcie dorastania niezależność dzieci względem rodziców stopniowo wzrasta, podczas, gdy jednocześnie wydłuża się czas spędzany przez nie w towarzystwie rówieśników oraz przyjaciół. Dlatego to, co jada rówieśnik, może również wpływać na preferencje i wzorce żywieniowe dzieci oraz młodzieży. Według teorii społecznego uczenia się, “rówieśnik” oznacza osobę, która w przybliżeniu odpowiada wiekowi “obserwatora”. “Model” to jednostka, której zachowania, werbalizacje i wyrażenia są obserwowane i przyswajane przez obserwatora i służą, jako wskazówki do późniejszego modelowania. Obserwatorzy oceniają się poprzez porównania z innymi, a najdokładniejsze są te, z modelami o podobnych zdolnościach lub cechach. Wykazano, że “modelowanie rówieśnicze” (ang. peer-modeling) ma znaczący wpływ na chęci dzieci do próbowania nowych produktów spożywczych.

W 1980r Birch i współpracownicy wykazali, że już w grupie dzieci przedszkolnych (mediana wieku 3 lata i 10 m-cy) możliwa jest modyfikacja zachowań żywieniowych wynikająca z obserwacji rówieśników o odmiennych nawykach i preferencjach pokarmowych. Doświadczenie przeprowadzono w jadalni przedszkolnej, gdzie preferujące konkretne warzywa dziecko, siedziało przy stole z 3-ma lub 4-ma rówieśnikami o przeciwstawnych wzorcach preferencji. W trakcie posiłku dzieciom zaproponowano dwa rodzaje warzyw  (preferowane i niepreferowane), po czym poproszono je o dokonanie wyboru tylko jednego. Pierwszego dnia, obserwowane dziecko, jako pierwsze wybierało dotychczas lubiane i preferowane przez siebie warzywo, podczas gdy w kolejnych dniach (2., 3. i 4.) w pierwszej kolejności sięgało po warzywo preferowane przez rówieśników.

Wg Kaplan L. dzieci w wieku od 7 do 9 lat wykazują względnie niską podatność na wpływ rówieśników, podczas gdy wśród dzieci w wieku od 10 do 13 lat podatność ta znacząco wzrasta. Nastolatki spędzają najwięcej czasu z przyjaciółmi, a jedzenie jest dla nich ważną formą socjalizacji i rekreacji. Jednocześnie, na tym etapie rozpoczyna się zmniejszanie częstotliwości posiłków spożywanych z rodziną, przez co także jej wpływu na wybory żywieniowe nastolatków.  Potrzeba aprobaty oraz chęć utożsamiania się z własną grupą wiekową wpływa na fakt, że zachowania żywieniowe rówieśników stanowią istotny wyznacznik dla  akceptacji i wyborów żywności dzieci i nastolatków.

Na co podczas posiłków zwracają uwagę nastolatki?

W trzyletnim badaniu “Helena” dotyczącym wyborów i preferencji pokarmowych wśród europejskich nastolatków (w wieku 13 – 16 lat, w 10 państwach Europy), stwierdzono wiele podobieństw dotyczących głównych czynników wpływających na wybory żywieniowe nastolatków. We wszystkich państwach na czele listy znalazł się smak i dotyczyło to wszystkich branych w badaniu pod uwagę posiłków. Inne podobieństwa to wpływ rodziców (zwłaszcza dotyczący śniadań, a także kolacji), prozdrowotne znaczenie sposobu odżywiania (na co zwrócili uwagę raczej rodzice a nie sami uczestnicy badania), oraz wygoda przygotowania posiłku.

W Szwecji na wybory dotyczące śniadań i lunchu wpływała przede wszystkim dostępność poszczególnych dań w stołówkach szkolnych. Co ciekawe, młodzi ludzie uczestniczący w badaniu byli świadomi znaczenia sposobu żywienia dla zdrowia oraz mieli świadomość, iż ich sposób odżywiania nie zawsze jest właściwy. Trudności związane ich zdaniem ze zdrowym sposobem odżywiania polegały przede wszystkim na braku jego atrakcyjności sensorycznej (m. in. niska ocena walorów smakowych, wyglądu i zapachu), braku natychmiastowego uczucia sytości w pierwszym etapie konsumpcji, zbyt długim czasem przygotowywania posiłku oraz jego kosztowności.

Młodzi ludzie posiadali dostateczną wiedzę teoretyczną na temat związku sposobu żywienia ze stanem zdrowia, jednocześnie wielu z nich przyznało, że napotyka na problemy z wdrożeniem tej wiedzy codzienną praktykę. Brakowało im też merytorycznego wsparcia w korygowaniu niewłaściwego rozumienia niektórych faktów żywieniowych.

Zagrożenia żywieniowe przypadające na wiek dorastania:

• błędy związane z jakością oraz częstotliwością spożywanych posiłków (tj. np.: opuszczanie głównych posiłków, w tym śniadań oraz pojadanie małowartościowych przekąsek, niskie spożycie warzyw i owoców, etc.),
• duża podatność na reklamy niezalecanych produktów,
• potrzeba akceptacji wśród rówieśników,
• poczucie niezależności,
• nadmiar zajęć szkolnych i pozaszkolnych,
• naśladowanie stylu życia i sposobu żywienia dorosłych oraz rówieśników,
• dbałość o smukłą sylwetkę (brak akceptacji “nowego wyglądu”),
• zainteresowanie niekonwencjonalnymi dietami.

Jak wspierać dziecko w realizacji prawidłowych nawyków żywieniowych?

• przypominając o plusach zdrowego odżywiania, modelując prawidłowe nawyki żywieniowe w ciągu codziennych czynności,
• zabierając dziecko na zakupy spożywcze oraz włączając je w dokonywanie właściwych wyborów produktów żywnościowych,
• zapraszając dziecko do pomocy w przygotowaniu zdrowych posiłków, do wspólnego gotowania, poprzez edukację żywieniowo-kulinarną,
• analizując przedszkolny/szkolny jadłospis, omawianie z dzieckiem optymalnych wyborów produktów i posiłków (gdy są do wyboru),
• będąc dla dziecka inspiracją i wzorem do naśladowania,
• poprzez jedzenie rodzinnych, dobrze zbilansowanych posiłków, przy wspólnym stole, bez udziału telewizora, telefonu, etc.
• wspierając dziecko, gdy ono samodzielnie dokonuje wyboru żywności,
• dostarczając wsparcia informacyjnego innym rodzicom, zachęcając rodziców do dobrych praktyk żywieniowych w swoich rodzinach,
• szukając wsparcia w szkole, wśród nauczycieli, wychowawców, dyrektora, etc.,
• zachęcając dziecko do aktywności związanych ze zdrowym stylem życia, udziału w warsztatach gotowania (miejsce spotkań rówieśników o podobnych zainteresowaniach), pogadanek, etc.,
• sugerując przyjazne zdrowemu odżywianiu miejsca i przestrzenie na przekąski z rówieśnikami,
• organizując spotkania okolicznościowe, np. urodziny ze zdrowym i smacznym menu na dowód, że jest to atrakcyjna alternatywa dla standardowych, małoodżywczych przekąsek. 
  

Podsumowanie: 

Kontekst wpływów społecznych pokazuje, że ludzie mają tendencje do naśladowania innych, niekiedy również nieświadomie lub automatycznie. Zasada ta dotyczy także zachowań żywieniowych u osób w różnych grupach wiekowych, w tym dzieci. To, z kim dziecko spożywa posiłek na stołówce szkolnej lub na przerwie, może mieć znaczący wpływ na to, co w tym czasie zjada, o co poprosi rodzica podczas najbliższych zakupów, lub co znajdzie się następnego dnia w zabranej na prośbę dziecka z domu śniadaniówce/lunchboxie. Świadomość tego zjawiska można wykorzystać przy tworzeniu programów szkolnych z zakresu edukacji żywieniowej, gdzie dzieci uczą się nawzajem od siebie prawidłowych nawyków żywieniowych.

Wiemy już, że umiejętności społeczne rozkwitają w młodym wieku, podobnie, jak w tym czasie kształtują się i utrwalają nawyki żywieniowe. Dlatego dzieci mogą czerpać korzyści z otoczenia i funkcjonowania w grupach rówieśniczych. Pamiętając, że wpływ rówieśników może być dla wyborów żywieniowych dziecka zarówno korzystny, jak i niekorzystny, starajmy się w razie potrzeby sami te zachowania prozdrowotnie wspierać.

Piśniennictwo:

1. Bandura A. : Social Learning Theory. Englewood Cliffs, NJ: Prentice-Hall., 1977. Birch, L.L. Effects of peer models food choices and eating behaviors on preschooler’s food preferences. Child Development. 1980; 51, 489-496.
2. Crockett, J., Sims, L. Environmental influences on children’s eating. Journal Nutrition Education. 1995; 27:235-249.
3. James W., Nelson M., Ralph A., Leather S. Socioeconomic determinants of health. BMJ. 1997; 314, 1545-1549.
4. Kaplan L. Coping with peer pressure. (p. 192). New York City: Rosen Publishing Group, 1996.
5. Lowe C., Horne P., Tapper K., & Bowdery M. Effects of a peer modelling and rewards-based intervention to increase fruit and vegetable consumption in children. European Journal of Clinical Nutrition. 2004; 58, 510-522.
6. Moreno LA et all; HELENA Study Group.Nutrition and lifestyle in european adolescents: the HELENA (Healthy Lifestyle in Europe by Nutrition in Adolescence) study. Adv Nutr. 2014; 5(5):615S-623S.
7. Schunk D.H. Peer Models and Children’s Behavioral Change. Review of Educational Research, 57, 1987, 149-174.
8. Steinberg L., Monahan, K. Age differences in resistance to peer influence. Developmental Psychology. 2007; 43(6), 1531-1543.
9. Story M., Neumark-Sztainer D., French S. Individual and Environmental Influences on Adolescent Eating Behaviors. Journal of the American Dietetic Association. 2002, 102:3, S40-S51.