Jednak w sytuacji, gdy z różnych powodów, noworodek i niemowlę nie jest karmione mlekiem własnej matki, istnieje alternatywa, którą są m.in. preparaty do żywienia niemowląt (tzw. mleko początkowe i mleko następne) dostarczające wszystkie niezbędne do prawidłowego wzrostu i rozwoju składniki odżywcze.

Preparaty do żywienia niemowląt wytwarzane są głównie na bazie mleka krowiego. Mogą być też wytwarzane z mleka koziego, hydrolizatów białka lub izolatów białka sojowego. Warto zaznaczyć, że w żwaczu zwierząt przeżywających takich jak krowy czy kozy zachodzi proces formowania izomerów trans kwasów tłuszczowych (ang. trans fatty acids, TFA, tłuszcze trans), które, ze względu na źródło pochodzenia, określane są jako „żwaczowe TFA” lub „naturalnie występujące TFA” (ang. ruminant trans fatty acids, r-TFA). Stąd obecność tych związków  w ww. grupie produktów. W czasie przemysłowego utwardzania olejów roślinnych, jako produkt uboczny, powstają TFA określane jako i-TFA (ang. industrially produced trans fatty acids).

Podkreślenia wymaga fakt, że izomery trans kwasów tłuszczowych zaburzają syntezę długołańcuchowych wielonienasyconych kwasów tłuszczowych z rodziny omega-3 (LC-PUFA n-3) i omega-6 (LC-PUFA n-6), co może prowadzić m.in. do zaburzenia rozwoju i dojrzewania układu nerwowego oraz siatkówki oka czy rozwoju astmy, alergicznego nieżytu nosa, atopowego zapalenia skóry. Z tego względu zawartość izomerów trans w preparatach do żywienia niemowląt jest ważnym parametrem ich bezpieczeństwa zdrowotnego. Obowiązujące w krajach Unii Europejskiej przepisy prawne dokładnie określają górną granicę zawartości TFA w tych produktach – maksymalnie 3% całkowitej zawartości tłuszczu.

Badania nad zawartością TFA prowadzone są w Polsce od wielu lat, zarówno w ramach badań własnych Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego PZH – Państwowego Instytutu Badawczego (wcześniej w Instytucie Żywności i Żywienia), jak również w ramach badań monitoringowych i urzędowej kontroli żywności koordynowanej przez Główny Inspektorat Sanitarny. Każdego roku są monitorowane preparaty do początkowego i do dalszego żywienia niemowląt, ze względu na konieczność potwierdzenia ich bezpieczeństwa dla tej grupy wiekowej oraz zgodności z wymaganiami Rozporządzenia Delegowanego Komisji (UE) 2016/127 z dnia 25 stycznia 2016 r. (z poźn. zm.) o maksymalnej zawartości TFA.

W celu analizy zawartości TFA w ww. preparatach do żywienia niemowląt na przestrzeni dziesięciu lat dokonano przeglądu łącznie 183 sprawozdań stanowiących zestawienie danych z poboru próbek do badań w ramach urzędowej kontroli żywności i monitoringu. Ww. próbki zakupiono w latach 2011-2021 w placówkach handlowych na terenie Polski. TFA oznaczano metodą chromatografii gazowej z detekcją płomieniowo-jonizacyjną (GC-FID). Ostatecznie analizie statystycznej poddano wyniki dla 348 preparatów do żywienia niemowląt, w tym dla 176 preparatów do początkowego żywienia niemowląt (mleka początkowe) oraz dla 172 preparatów do dalszego żywienia niemowląt (mleka następne).

Odnotowano, że w latach 2011 – 2021, zawartość TFA w preparatach do początkowego żywienia niemowląt i w preparatach do dalszego żywienia niemowląt była poniżej 1% wt/wt i wahała się w zakresie odpowiednio: od < 0,08% do 0,74% wt/wt oraz od < 0,08% do 0,94% wt/wt (ryc. 1). Uzyskane wyniki potwierdzają bezpieczeństwo ww. preparatów do żywienia niemowląt dla tej grupy wiekowej oraz zgodność z wymaganiami Rozporządzenia Delegowanego Komisji (UE) 2016/127 z dnia 25 stycznia 2016 r. (z poźn. zm.) o maksymalnej zawartości TFA. W żadnej próbce nie stwierdzono przekroczenia uregulowanej prawnie maksymalnej zawartości TFA w preparatach do początkowego i dalszego żywienia niemowląt.

Rycina nr 1. Przeciętna zawartość izomerów trans kwasów tłuszczowych (% wt/wt) w preparatach do początkowego i preparatach do dalszego żywienia niemowląt przebadanych w latach 2011-2021

Aktualne wyniki zawartości TFA w preparatach do początkowego i w preparatach do dalszego żywienia niemowląt uzyskane w ramach badań monitoringowych i urzędowej kontroli żywności są sukcesywnie wprowadzane do e-Bazy zawartości izomerów trans kwasów tłuszczowych w środkach spożywczych (https://izomery.pzh.gov.pl/). Baza ta została utworzona w 2017 roku w ramach Narodowego Programu Zdrowia i aktualnie obejmuje dane dla ponad 1200 produktów z 11 kategorii, w tym z kategorii Żywność dla szczególnych grup ludności. W przypadku omawianej grupy produktów wystarczy z listy wybrać odpowiednią kategorię produktów spożywczych: Żywność dla szczególnych grup ludności, następnie podkategorię Produkty dla niemowląt i małych dzieci na bazie mleka a na koniec Preparaty do początkowego i dalszego żywienia niemowląt oraz produkty dla małych dzieci.

Podsumowując należy podkreślić, że badania zawartości izomerów trans kwasów tłuszczowych w ramach urzędowych kontroli żywności umożliwiają ocenę bezpieczeństwa niemowląt i małych dzieci związanego z obecnością tych związków w żywności przeznaczonej dla tej grupy wiekowej. Z kolei udostępnianie aktualnych danych nt. zawartości TFA w różnych grupach produktów poprzez prowadzenie w ramach zadania Narodowego Programu Zdrowia e-Bazy izomerów trans  (e-Baza TFA) stanowi istotny element profilaktyki zdrowotnej.

Piśmiennictwo:

1. EFSA Panel on Dietetic Products, Nutrition, and Allergies (NDA); Scientific Opinion on Dietary Reference Values for fats, including saturated fatty acids, polyunsaturated fatty acids, monounsaturated fatty acids, trans fatty acids, and cholesterol. EFSA Journal 2010; 8(3):1461. [107 pp.]. doi:10.2903/j.efsa.2010.1461
2. EFSA 2018: Scientific and technical assistance on trans fatty acids. doi:10.2903/sp.efsa.2018.EN-1433
3. FAO/WHO 2010: Food and Agriculture Organization (FAO)/World Health Organization (WHO). Fats and Fatty Acids in Human Nutrition; Report of an Expert Consultation; WHO Press: Geneva, Switzerland, 2010
4. e-Baza zawartości izomerów trans kwasów tłuszczowych w środkach spożywczych (e-Baza TFA, https://izomery.pzh.gov.pl/
5. Rozporządzenie Delegowane Komisji (UE) 2016/127 z dnia 25 stycznia 2016 r. uzupełniające rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 609/2013 w odniesieniu do szczegółowych wymogów dotyczących składu preparatów do początkowego żywienia niemowląt i preparatów do dalszego żywienia niemowląt oraz informacji na ich temat, a także w odniesieniu do informacji dotyczących żywienia niemowląt i małych dzieci.
6. Jarosz M., Rychlik E., Stoś K., Charzewska J. (red. nauk.), Normy żywienia dla populacji Polski i ich zastosowanie, NIZP-PZH, 2020