Węglowodany, białka i tłuszcze to trzy podstawowe składniki energetyczne pożywienia. W diecie mogą występować w różnych proporcjach, a ich prawidłowa ilość zależy od stanu zdrowia organizmu. Podstawowa dieta, zalecana dla zdrowych osób to taka, w której najwięcej energii pochodzi z węglowodanów (ok. 60%), następne miejsce zajmują tłuszcze (20-30%) i białka (10-15%). Patrząc na same proporcje tych składników i przewagę węglowodanów dietę taką można by określić jako wysokowęglowodanową, ale w praktyce żywieniowej mówi się w tym przypadku o tzw. diecie zbilansowanej. Jest to najlepszy, długoterminowy sposób odżywiania.

Dieta ketogenna, czyli wysokotłuszczowa

Od pewnego czasu spory rozgłos zyskuje dieta wysokotłuszczowa, która ze względu na skutki działania w organizmie nazywana jest dietą ketogenną. Jej popularność, tak jak w przypadku każdej innej „modnej” diety, należy tłumaczyć nadziejami na uporanie się z problemem nadmiernej masy ciała. Zaufanie do diety wysokotłuszczowej może dodatkowo potęgować fakt, że z dobrymi efektami stosuje się ją w niektórych sytuacjach zdrowotnych, głównie w przypadku lekoopornej padaczki u dzieci. Może być zatem mylnie interpretowana, jako metoda żywienia, wywierająca ogólnie korzystny wpływ na zdrowie. Tak zresztą jest bezpodstawnie popularyzowana przez jej zwolenników, aczkolwiek bardzo nielicznych.

W diecie ketogennej głównym źródłem energii są tłuszcze, zaś skrajnie małą ilość stanowią węglowodany. Należy tu jednak podkreślić, że dieta ta nie ma jednego, ściśle określonego składu, lecz różne warianty, w których ilość energii z tłuszczu waha się od 60 do 90%, a z węglowodanów 3-10%. Duża ilość tłuszczu, przy znikomej ilości węglowodanów prowadzi do zmian gospodarki hormonalnej (niski poziom insuliny, wysoki poziom glukagonu i kortyzolu) oraz zmian w metabolizmie tłuszczu, z którego w takich warunkach powstają w wątrobie tzw. ciała ketonowe (aceton, acetooctan). W konsekwencji związki te w dużych stężeniach występują we krwi (ketoza) i moczu (ketonuria).   

Badania wpływu diety ketogennej na zwierzętach

W literaturze naukowej brak jest badań klinicznych, dotyczących stosowania diety ketogennej u kobiet ciężarnych, co jest oczywiste ze względów etycznych. Żaden zespół ekspertów nie wyda bowiem zgody na prowadzenie badań naukowych, kiedy zachodzi poważna obawa negatywnych skutków zdrowotnych. Opisywane w literaturze pojedyncze przypadki kobiet ciężarnych, leczonych dietą ketogenną z powodu padaczki wskazują na możliwość niekorzystnego wpływu na dziecko (wady anatomiczne o nieznanej przyczynie), a autorzy prac podkreślają, że bezpieczeństwo takiej terapii w okresie ciąży nie jest ustalone.

Badania nad skutkami diety ketogennej są natomiast prowadzone na zwierzętach doświadczalnych. Wykazano, że u ciężarnych samic, karmionych dietą wysokotłuszczową dochodzi do nadmiernej produkcji czynników prozapalnych (cytokin) i do procesu zapalnego w łożysku. Cytokiny z łatwością przenikają przez łożysko do płodu, wywierając u niego negatywny wpływ na centralny układ nerwowy. U potomstwa takich samic stwierdzano zmiany w budowie struktur mózgu i tym, jak się przypuszcza, należy tłumaczyć obserwowany u zwierząt wzrost agresji i gorszy rozwój psychomotoryczny.

Konsekwencją diety ketogennej może być ponadto mniejsza masa łożyska i pogorszenie jego funkcji, co prowadzi do zaburzeń wzrostu płodu. W niektórych badaniach wykazano, że przy takiej diecie samice rodziły potomstwo z cechami otłuszczenia wątroby, zbyt dużym stężeniem cukru we krwi (hiperglikemią), nadmierną ilością tkanki tłuszczowej i wysokim poziomem leptyny – hormonu wytwarzanego przez komórki tłuszczowe, biorącego udział w regulacji łaknienia i sytości. Czynniki te mogą prowadzić do wczesnego rozwoju chorób metabolicznych.

Dieta ketogenna nie dostarcza ważnych w okresie ciąży składników

Kluczowym zagadnieniem wpływu diety ketogennej na organizm matki i dziecka jest podaż składników odżywczych. Skutkiem prawie całkowitej eliminacji węglowodanów (w praktyce – produktów zbożowych) są deficyty składników, które w tych produktach występują w znacznych ilościach. Są to zwłaszcza witaminy z grupy B, magnez oraz błonnik pokarmowy.

Ciąża to stan fizjologiczny, w którym o około 1/3 wzrasta zapotrzebowanie na węglowodany. Zatem w przypadku diety wysokotłuszczowej dysproporcja pomiędzy potrzebami organizmu w tym okresie, a rzeczywistym spożyciem węglowodanów jest jeszcze bardziej pogłębiona. Dieta ketogenna nie dostarcza także odpowiedniej ilości wapnia i witaminy D. Biorąc pod uwagę większe zapotrzebowanie kobiet ciężarnych na wiele składników odżywczych ich deficyty w organizmie będą nasilone, co może skutkować nieprawidłowym przebiegiem ciąży.

Zalecenia dotyczące suplementacji diety kobiet ciężarnych (składniki, jakie należy przyjmować w postaci preparatów i ich dawki) opracowano, biorąc pod uwagę tradycyjny (powszechny) sposób żywienia. Przyjęcie takiego modelu suplementacji w przypadku diety ketogennej może być niewystarczające, zaś ustalanie tego na własną rękę – ryzykowne.  

Dieta wysokotłuszczowa dostarcza na ogół dużej ilości nasyconych kwasów tłuszczowych i cholesterolu, ale należy podkreślić, że zależy to od doboru produktów, stanowiących źródło tłuszczu. W okresie ciąży, podobnie jak w przypadku innych składników odżywczych następuje wzrost zapotrzebowania na tłuszcze (ok. 15% w II trymestrze i 20% w III trymestrze ciąży), jednak szczególnie ważna jest nie tylko ilość, ale i rodzaj tłuszczów. Wielonienasycone kwasy tłuszczowe z grupy omega 3, zwłaszcza kwas dokozaheksaenowy (DHA), są niezbędne dla prawidłowego rozwoju mózgu i narządu wzroku dziecka, dlatego w diecie kobiety ciężarnej niezbędne są tłuste ryby morskie (dwie porcje w tygodniu).

Dieta ketogenna – nadmiar tłuszczów zwierzęcych

Stosowanie diety z przewagą tłuszczów zwierzęcych (nasyconych), nad tłuszczami roślinnymi (w większości nienasyconymi), jaką na ogół charakteryzuje się dieta ketogenna, zwiększa ryzyko miażdżycy naczyń krwionośnych. W jednym z badań już 6-tygodniowe stosowanie diety ketogennej, przez zdrowe osoby dorosłe powodowało wzrost stężenia cholesterolu całkowitego i szkodliwej frakcji LDL odpowiednio o 4,7 i 10,7%. Niekorzystne efekty takiej diety to także większe prawdopodobieństwo kamicy moczowej oraz wzrost stężenia kwasu moczowego we krwi, który może prowadzić do rozwoju dny moczanowej. 

Żadne uznane gremium naukowe, zarówno w Polsce, jak i na świecie nie rekomenduje stosowania diety wysokotłuszczowej (niskowęglowodanowej) w żywieniu człowieka, zwłaszcza w okresie ciąży. Niekorzystne skutki takiej diety u osób z populacji ogólnej stanowią argument przeciwko próbom stosowania jej u kobiet ciężarnych. Okres ciąży nie jest czasem eksperymentowania ryzykownych zachowań zdrowotnych. Nawet jeśli w okresie 9 miesięcy nie dojdzie do zauważalnych klinicznie negatywnych skutków, nie oznacza to, że taki rodzaj żywienia nie będzie miał szkodliwego wpływu na metabolizm u dziecka i jego przyszły stan zdrowia.

Zadanie finansowane ze środków Narodowego Programu Zdrowia na lata 2016-2020.