Przyczyny wystąpienia zmian łuszczycowych
Łuszczyca to przewlekła, autoimmunologiczna choroba zapalna skóry. Szacuje się, że dotyczy od 0,6% do 4,8% populacji obu płci na całym świecie. W Polsce choruje na nią blisko 3% kobiet i mężczyzn. Jej występowanie jest uwarunkowane genami (polimorfizmem genu HLA-Cw6) oraz zaburzeniami o podłożu immunologicznym. Zmiany łuszczycowe mogą być małe i zlokalizowane miejscowo lub zajmować znaczną część powierzchni ciała. Duże znaczenie dla wystąpienia oraz przebiegu choroby ma styl życia, w tym nawyki żywieniowe, jak również przebyte infekcje, niektóre leki oraz czynniki psychologiczne.
Do najważniejszych czynników, które determinują wystąpienie lub nasilenie zmian skórnych należą:
– otyłość, czyli wskaźnik BMI (ang. Body Mass Index) powyżej 30 kg/m2 – nadmierna masa ciała może zadziałać jako czynnik wyzwalający chorobę, a więc pojawienie się lub nasilenie już występujących zmian skórnych zwłaszcza u osób, które mają predyspozycje genetyczne do wystąpienia łuszczycy,
– nadmierne spożycie alkoholu i palenie papierosów – używki tego typu mogą wpłynąć na zaostrzenie procesów zapalnych w organizmie, a w konsekwencji także pogłębienie zmian skórnych u osób chorych,
– dieta uboga w wielonienasycone kwasy tłuszczowe omega-3 o działaniu przeciwzapalnym (szczególnie kwas eikozapentaenowy EPA i dokozaheksaenowy DHA) – zbyt mały udział w codziennej diecie produktów bogatych w te kwasy tłuszczowe (tj. tłustych ryb, orzechów, nasion czy olejów roślinnych) może prowadzić do nasilenia procesów zapalnych,
– nadmiar cukrów prostych – codzienne spożywanie cukrów prostych w ilości przekraczającej dzienne zapotrzebowanie (czyli 10% energii z diety), w tym szczególnie cukru dodanego, będzie wpływać na wywołanie bądź spotęgowanie procesów zapalnych; przykładowo, przy wartości energetycznej 2000 kcal, 10% będzie stanowiło 50 g cukrów prostych,
– spożywanie glutenu przy współwystępującej celiakii lub nieceliakalnej nadwrażliwości na gluten – tu warto podkreślić, że nie ma dowodów, aby dieta bezglutenowa przynosiła korzyści w łagodzeniu zmian łuszczycowych u osób bez zdiagnozowanej jakiejkolwiek formy nietolerancji glutenu.
Warto zwrócić uwagę, że łuszczycę uznaje się dziś za chorobę ogólnoustrojową, a nie tylko chorobę skóry. Osoby chorujące na łuszczycę mają większe ryzyko rozwoju m.in. miażdżycy, cukrzycy i otyłości, co związane jest z utrzymującym się przewlekłym stanem zapalnym. Działa to także w drugą stronę – osoby z zaburzeniami metabolicznymi mają większą predyspozycję do pojawienia się lub zaostrzenia łuszczycowych zmian skórnych z uwagi na produkowane czynniki zapalne (np. wpłynie na to nadprodukcja hormonu sytości – leptyny u osób z nadmiarem tkanki tłuszczowej). Ponadto u chorych na łuszczycę często jednocześnie odnotowuje się:
– zaburzenia gospodarki lipidowej, które dotyczą przede wszystkim obniżonego stężenia cholesterolu HDL, a także podwyższonego poziomu cholesterolu LDL oraz trójglicerydów; prawdopodobnie wynika to z prowadzenia niezdrowego stylu życia, który determinuje zarówno zaburzenia lipidowe, jak i wystąpienie bądź nasilenie łuszczycowych zmian skórnych,
– większą zapadalność na inne choroby autoimmunologiczne, w tym chorobę Leśniowskiego-Crohna, wrzodziejące zapalenie jelita grubego oraz celiakię – w przypadku tej ostatniej ryzyko zachorowania może być nawet 2-krotnie większe w porównaniu z osobą zdrową.
Wsparcie żywieniowe – najważniejsze zasady diety
Dieta może być skutecznym elementem terapii łuszczycy. Dlatego ważne jest, aby unikać produktów nasilających stan zapalny (np. czerwonych i tłustych mięs, wysokoprzetworzonej żywności, słodyczy i wyrobów cukierniczych). Najbardziej rekomendowanym modelem żywieniowym jest dieta śródziemnomorska, która ma najwyższy potencjał przeciwzapalny i jest polecana szczególnie pacjentom dotkniętym przewlekłymi chorobami zapalnymi i cywilizacyjnymi. Jej główne założenia opierają się na dwóch zasadach:
- duże spożycie różnorodnych, kolorowych warzyw i owoców, tłustych ryb, owoców morza, nasion roślin strączkowych, pełnoziarnistych produktów zbożowych, oliwy z oliwek, orzechów i nasion,
- małe spożycie pełnotłustych produktów mlecznych, masła, mięsa i przetworzonych produktów mięsnych, napojów gazowanych, słodyczy i wyrobów cukierniczych.
Użyteczny w komponowaniu codziennej diety jest Talerz Zdrowego Żywienia, którego zasady są zbieżne z zaleceniami diety śródziemnomorskiej. Ważne, aby w planowaniu całodziennego jadłospisu uwzględniać produkty bogate w antyoksydanty i inne składniki przeciwzapalne.
Produkty, które warto włączać do codziennego jadłospisu przy nasileniu zmian łuszczycowych
W łuszczycy dochodzi do nadprodukcji komórek skóry, czyli do przyspieszonej keratynizacji (inaczej rogowacenia) naskórka. Na złagodzenie tego procesu duży wpływ ma witamina A i jej prekursory (karotenoidy: betakaroten, zeaksantyna, luteina oraz likopen). Szczególnie cennym źródłem tych składników będą warzywa i owoce, zwłaszcza żółte i pomarańczowe takie jak marchew, papryka, dynia, a także czarne porzeczki i szpinak.
Na normalizację procesów związanych z rogowaceniem skóry wpływają również flawonoidy, które wykazują korzystne działanie przeciwutleniające polegające na zwalczaniu wolnych rodników w organizmie. Spośród nich szczególne znaczenie w łuszczycy mają: kwercetyna, kurkumina oraz resweratrol. Ważne zatem, aby w posiłkach uwzględniać produkty będące ich źródłem, tj. kapary, paprykę, cebulę, sok z czerwonych i czarnych winogron, morwę białą, kurkumę.
Istotne w łagodzeniu zmian zapalnych skóry są niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe (NNKT), w szczególności omega-3 (kwas α-linolenowy, EPA i DHA) i omega-6 (kwas linolowy). Ważny jest zarówno ich udział w codziennej diecie, jak i prawidłowy stosunek między kwasami omega-3 a omega-6, który powinien wynosić 1:3 – 1:4. W nieprawidłowo skomponowanej diecie, w której przeważają przetworzone produkty o dużej zawartości tłuszczu (np. tłuste mięsa i pełnotłusty nabiał) stosunek ten może osiągać nawet 1:20! Ważne zatem, aby uwzględniać w posiłkach produkty bogate w zdrowe tłuszcze, tj. tłuste ryby morskie (np. łosoś, tuńczyk, makrela), algi, nasiona i pestki (np. siemię lniane), oliwę z oliwek czy olej z orzechów włoskich, które przyczyniają się do zmniejszenia stanu zapalnego w organizmie.
Dodatkowo, na łagodzenie stanu zapalnego w organizmie korzystnie może wpłynąć włączenie do diety imbiru, oleju rokitnikowego (ze względu na wysoką zawartość kwasu palmitynooleinowego z rodziny omega-7), oleju z ogórecznika, wiesiołka oraz oleju z pestek malin (z uwagi na wysoką zawartość kwasu γ-linolenowego GLA z rodziny omega-6).
Pacjenci z łuszczycą często mają podwyższone stężenie homocysteiny w surowicy krwi (aminokwas powstający z metioniny), co zwiększa ryzyko chorób sercowo-naczyniowych. Może na to wpływać niedobór witaminy B12 oraz kwasu foliowego, dlatego ważne jest uzupełnianie diety w źródła tych składników. Dla folianów (w tym kwasu foliowego) będą to: ciemnozielone warzywa liściaste (np. szpinak, jarmuż, sałata), nasiona roślin strączkowych, jaja, sery dojrzewające, a dla witaminy B12: mięso, ryby, jaja, produkty mleczne. W ostatnich latach pojawiają się również informacje o istotnej zawartości witaminy B12 w produktach roślinnych takich jak rokitnik, płyn z gorczycy czarnej, oman oraz ekstrakt z perzu – wynika to z symbiozy roślin z bakteriami, które tę witaminę syntetyzują. Jednak traktowanie tych produktów jako alternatywnych źródeł witaminy B12 u osób stosujących dietę roślinną wymaga dalszych badań.
U chorych na łuszczycę obserwuje się również obniżone stężenie selenu we krwi, co może być związane z zaburzeniem procesów immunologicznych i poprzez to, z nasileniem zmian łuszczycowych. Warto więc uzupełnić codzienny jadłospis w produkty bogate w selen, tj. ryby, skorupiaki, mleko i jego przetwory, czosnek, grzyby, suche nasiona roślin strączkowych oraz orzechy brazylijskie.
Nadmierna masa ciała w przebiegu łuszczycy
Dieta o zbyt dużej podaży energii prowadzi do wzrostu masy ciała, zwiększenia objętości tkanki tłuszczowej trzewnej, a poprzez to do rozwoju ogólnoustrojowego stanu zapalnego i nasilenia objawów łuszczycy. Wzrost wartości wskaźnika masy ciała BMI wiąże się również z agresywniejszym przebiegiem choroby. Otyłość (czyli BMI powyżej 30 kg/m2) może także upośledzać działanie niektórych leków stosowanych w leczeniu łuszczycy. Podobnie niekorzystnie będzie wpływać dieta bogata w nasycone kwasy tłuszczowe (NKT), czyli obfitująca w tłuste mięsa, masło czy pełnotłuste produkty mleczne. Nadmierne spożywanie NKT powoduje wzrost poziomu wolnych kwasów tłuszczowych w surowicy krwi, co może wywołać zaostrzenie stanu zapalnego.
W badaniach wykazano, że u pacjentów z otyłością i łuszczycą zastosowanie leczenia miejscowego wraz z wprowadzeniem diety ubogoenergetycznej, a w konsekwencji również zmniejszenie masy ciała, redukuje zmiany łuszczycowe. Oceniono to w skali nasilenia objawów łuszczycy (PASI) oraz za pomocą wskaźnika jakości życia dermatologicznego (DLQI). Ponadto zastosowanie restrykcji kalorycznej w diecie skutkuje obniżeniem poziomu reaktywnych form tlenu (RFT), co również przekłada się na poprawę zdrowia.
Leczenie farmakologiczne i suplementacja
Efekty leczenia łuszczycy są zależne od prawidłowego doboru leków oraz dyscypliny chorego związanej z regularnym ich stosowaniem. Postępowanie lecznicze najczęściej dotyczy miejscowego stosowania leków, maści czy fototerapii.
Witamina D wpływa na zmniejszanie aktywności limfocytów prozapalnych w organizmie, które intensyfikują proces namnażania się komórek naskórka. Dzięki temu łagodzi powstawanie zmian łuszczycowych na skórze i tym samym poprawia ocenę nasilenia zmian łuszczycowych w skali PASI. Ponadto normalizuje procesy rogowacenia skóry i łagodzi stan zapalny. U chorych na łuszczycę często obserwuje się niedobory witaminy D. Dlatego ważne jest cykliczne badanie stężenia metabolitu witaminy D, czyli 25(OH)D, w surowicy krwi i na tej podstawie włączanie odpowiednich dawek suplementacji po konsultacji z lekarzem.
Dodatkowo, osoby chorujące na łuszczycę deklarują zmniejszenie nasilenia zmian zapalnych na skórze stosując suplementację probiotykami oraz olejem rybim. Decyzję o ich włączeniu warto omówić z lekarzem prowadzącym.
Podsumowanie
Łuszczyca jest chorobą, która w dużym stopniu wpływa na ogólne obniżenie jakości życia pacjentów. Dlatego ważne jest wielokierunkowe wsparcie w chorobie – zmiana nawyków żywieniowych, obok leczenia farmakologicznego, może przyczynić się do złagodzenia zmian zapalnych skóry i tym samym do poprawy jakości życia.
Piśmiennictwo:
- Lorbiecka K.: Zachowania dietetyczne a przebieg łuszczycy. Aesth Cosmetol Med. 2021, 10(2): 69-74.
- Antosik K., Krzęcio-Nieczyporuk E., Kurowska-Socha B.: Rola diety i żywienia w leczeniu łuszczycy. Hygeia Public Health, 2017, 52(2): 131-137.
- Nakos M., Pepelanova I., Beutel S., Krings U., Berger R., Scheper T.: Isolation and analysis of vitamin B12 from plant samples. Food Chemistry, 2017, 216, 301-308.
- Katsimbri P., Korakas E., Kountouri A., Ikonomidis I., Tsougos E., Vlachos D., Papadavid E., Raptis A., Lambadiari V.: The effect of antioxidant and anti-inflammatory capacity of diet on psoriasis and psoriatic arthritis phenotype: nutrition as therapeutic tool. Antioxidants, 2021, 10: 157.
- Placek W.: Dieta w chorobach skóry. Wydawnictwo Czelej, wydanie II, Lublin, 2022.
- Jarosz M., Rychlik E., Stoś K., Charzewska J. (red.): Normy żywienia dla populacji Polski
i ich zastosowanie. NIZP-PZH, Warszawa, 2020.