Co należy wiedzieć o polipach?

Polipy jelita grubego powstają ze zmutowanych komórek nabłonka tworząc uwypuklenia ponad powierzchnię błony śluzowej w kierunku do wewnątrz jelita. Ze względu na kształt oraz budowę histologiczną dzieli się je na kilka rodzajów. U osób dorosłych najczęściej występują polipy hiperplastyczne oraz gruczolakowe. Te drugie są groźniejsze, ponieważ z upływem czasu komórki gruczolaka rozrastają się nadmiernie i mogą przekształcać się w nowotwór. Częściowo sami jesteśmy winni tej sytuacji – mała ilość błonnika pokarmowego, nadmiar tłuszczu i cukru w diecie oraz niska aktywność fizyczna wydłużają czas kontaktu rakotwórczych produktów przemiany materii ze śluzówką jelita grubego. Jest to pierwszy krok w kierunku uszkodzenia nabłonka jelitowego. Nadwaga lub otyłość, palenie tytoniu i spożywanie alkoholu to kolejne czynniki zwiększające ryzyko rozwoju polipów i ich dalszej transformacji w nowotwór. Dodatkowym obciążeniem jest rodzinne występowanie tej patologii.

Zanim jednak z polipa rozwinie się rak, może upłynąć od kilku do nawet kilkudziesięciu lat, co daje czas na interwencję. Aby wykryć obecność polipów jelita grubego we wczesnym stadium ich rozwoju i jednocześnie je usunąć należy wykonać kolonoskopię. W Polsce wykonanie takiego badania jest bezpłatne w ramach Narodowego Programu Zwalczania Chorób Nowotworowych dla wszystkich osób w wieku 50-69 lat, a także w wieku 40-49 lat, jeśli ich krewni pierwszego stopnia (rodzice, rodzeństwo) chorowali na raka jelita grubego. Według obecnych standardów każdy stwierdzony w jelicie polip powinien być usunięty i zbadany histopatologicznie. Nawet polipy hiperplastyczne kwalifikowane w przeszłości do zmian nienowotworowych, obecnie uważane są za możliwe podłoże do rozwoju gruczolaków (szczególnie jeśli są większe niż 1cm i są mnogie). Poza badaniami przesiewowymi, inną ważną kwestią jest przeciwdziałanie powstawaniu polipów jelita grubego poprzez zmianę stylu życia, w tym poprawę nawyków żywieniowych i regularną aktywność fizyczną.

Rekomendacje zmniejszające ryzyko powstawania i nawracania polipów jelita grubego

Profilaktyka żywieniowa polipów opiera się na zasadach opisanych w Piramidzie Zdrowego Żywienia i Aktywności Fizycznej IŻŻ. Składa się na nią przede wszystkim codzienne spożywanie produktów bogatych w błonnik pokarmowy (warzyw, owoców, pełnoziarnistych produktów zbożowych, nasion roślin strączkowych) oraz codzienny wysiłek fizyczny. Działania te usprawniają pasaż jelitowy (szybciej wydalane są z organizmu substancje toksyczne i skraca się czas ich kontaktu z błoną śluzową jelita), wspomagają rozwój korzystnej mikroflory oraz ułatwiają utrzymywanie prawidłowej masy ciała.

• Systematyczny ruch chroni przed polipami jelita grubego

Aktywność fizyczna pobudza ruchy robaczkowe, zapobiegając w ten sposób zaparciom i zaleganiu w jelicie zbędnych produktów przemiany materii. Dodatkowo regularny wysiłek fizyczny łagodzi nasilenie procesów zapalnych w błonie śluzowej jelita grubego, dzięki czemu zmniejsza ryzyko powstawania polipów i ich przekształcenia się w zmiany nowotworowe.

• Spożywaj tyle kalorii w ciągu dnia, ile potrzebuje twój organizm

Dieta wysokokaloryczna, składająca się głównie z tłustego mięsa i wędlin, wysokoprzetworzonych produktów zbożowych, tłustego nabiału, słodyczy i słodkich napojów a jednocześnie uboga w warzywa i owoce zwiększa stężenie insuliny, glukozy i kwasów tłuszczowych w surowicy krwi, zaburzając w ten sposób homeostazę organizmu. Utrzymujące się wysokie stężenie insuliny oraz insulinopodobnego czynnika wzrostu IGF-1 hamuje proces usuwaniu zużytych lub uszkodzonych komórek z organizmu (apoptozę), co może zapoczątkować wywołanie stanu zapalnego, przerost nabłonka i w konsekwencji uwypuklenie błony śluzowej ponad jej powierzchnię. Nieprawidłowe nawyki żywieniowe zwiększają też ryzyko cukrzycy typu 2 i otyłości – czynników, które wiążą się zarówno z częstszym występowaniem polipów, jak i raka jelita grubego.

• Postaw na błonnik pokarmowy – jedz warzywa, owoce, nasiona roślin strączkowych i pełnoziarniste produkty zbożowe

Błonnik pokarmowy wywiera ochronny wpływ na błonę śluzową jelita grubego i zabezpiecza ją przed rozwojem stanów zapalnych. Jego obecność w diecie nie tylko zapewnia dłuższe uczucie sytości w żołądku, ale skraca również czas pasażu jelitowego. Ponadto stymuluje procesy fermentacyjne w jelicie grubym, dzięki czemu tworzy odpowiednie podłoże dla rozwoju korzystnej mikroflory bakteryjnej. Zapobiega to namnażaniu się mikroorganizmów patogennych, które w nadmiarze zaburzają ekosystem (mikrobiom) jelitowy. Dowodów powierdzających pozytywny wpływ błonnika pokarmowego dostarcza 26-letnia obserwacja przeprowadzona na 2818 osobach, opisana w Gastrointestinal Cancer Research. Autorzy badania ocenili związek pomiędzy całkowitym spożyciem błonnika a także błonnika pochodzącego z owoców, warzyw i nasion zbóż a ryzykiem występowania polipów okrężnicy. Całkowite spożycie błonnika było odwrotnie proporcjonalne do ryzyka polipów okrężnicy, w tym najbardziej wyraźny, ochronny wpływ wykazał błonnik pochodzący z warzyw, głównie nasion roślin strączkowych. Osoby spożywające najwięcej warzyw, owoców i ziaren zbóż mieli mniejsze o 35% ryzyko polipów jelita grubego w porównaniu z osobami jedzącymi tych produktów najmniej. Co więcej, okazało się, że błonnik pokarmowy pochodzący z pomidorów, nasion roślin strączkowych (fasola, soczewica, groch, itp.) i gotowanych zielonych warzyw (zielona fasolka, zielony groszek, boćwina, brokuły szpinak, kapusta itp.) wpływał na obniżenie wystąpienia polipów odpowiednio o 20,1%, 25,8% i 35,2%. Należy podkreślić, że ochronny wpływ spożywania warzyw, owoców, nasion roślin strączkowych i zbóż prawdopodobnie związany jest nie tylko z dobroczynnym działaniem frakcji rozpuszczalnej i nierozpuszczalnej błonnika pokarmowego, ale również z zawartością substancji fitochemicznych (m.in. bioflawonoidów i likopenu), które działając przeciwzapalnie zmniejszają stres oksydacyjny w komórkach.

• Unikaj spożywania mięsa przetworzonego i alkoholu

Polipy gruczolakowe stanowią około 70% polipów okrężnicy i wykazują silne predyspozycje do rozwoju raka jelita grubego. Wyniki badań wskazują, że wysokie spożycie czerwonego mięsa i alkoholu oraz niskie spożycie warzyw, owoców, nasion roślin strączkowych i ziaren zbóż zwiększa ryzyko wystąpienia gruczolaków. W dużym badaniu przeprowadzonym w Niemczech (15 950 uczestników w wieku ≥ 55 lat) zaobserwowano, że mięso przetworzone (peklowane i wędzone produkty z mięsa wołowego, wieprzowego, baraniego lub jagnięcego np. tłuste kiełbasy, boczek, salami) spożywane w większej ilości niż 1 porcja na tydzień, było związane z częstszym występowaniem zaawansowanych gruczolaków odbytnicy. Ponadto uczestnicy bez polipów w obrębie jelita grubego, w ankietowym badaniu sposobu żywienia deklarowali znacznie wyższe spożycie drobiu, owoców i warzyw, a także wyższy poziom aktywności ruchowej w porównaniu z osobami, u których stwierdzono obecność polipów.

• Dbaj o kondycję flory bakteryjnej jelita grubego

W ludzkim organizmie głównymi gatunkami budującymi mikrobiom jelitowy są bakterie z rodzaju Firmicutes (w tym m.in. Lactobacillus) oraz Bacteroides. Za pomocą metod biologii molekularnej wykazano, że skład bakterii jelitowych osób z polipami gruczolakowymi różni się znacznie od mikroflory jelitowej osób bez gruczolaków. Stwierdzono wyższy odsetek patogennych mikroorganizmów z gatunku Proteobacteria (w tym m.in.: Pseudomonas, Helicobacter, Acinetobacter) i mniejszą liczebność drobnoustrojów z gatunku Bacteroidetes u badanych z gruczolakami. Zachowanie właściwej proporcji między korzystną mikroflorą jelitową a patogenną wydaje się mieć wpływ ochronny na ryzyko powstawania polipów jelita grubego. Stała obecność w diecie warzyw, owoców, niskoprzetworzonych produktów zbożowych oraz fermentowanych produktów mlecznych (np. jogurt, kefir, zsiadłe mleko), które są źródłem bakterii probiotycznych, korzystnie wpływa na mikrobiom jelita grubego, hamując rozwój bakterii gnilnych w przewodzie pokarmowym.

Najskuteczniejszą formą profilaktyki polipów jelita grubego na dzień dzisiejszy wydaje się przede wszystkim prowadzenie zdrowego stylu życia oraz wykonywanie badań przesiewowych. Dieta zgodna z zasadami zdrowego żywienia opisanymi w Piramidzie Zdrowego Żywienia i Aktywności Fizycznej, bycie aktywnym ruchowo od najmłodszych lat, unikanie używek (palenia papierosów, nadużywania alkoholu) oraz wykonywanie kolonoskopii po ukończeniu 50 r.ż to najlepsza możliwość ochrony się przed rozwojem polipów i raka jelita grubego.