Jakie jest prawidłowe stężenie trójglicerydów we krwi? 

Badanie profilu lipidowego obejmuje stężenie parametrów takich jak cholesterol całkowity, cholesterol frakcji LDL, cholesterol frakcji nie-HDL, cholesterol frakcji HDL oraz TG. Prawidłowe stężenie TG powinno utrzymywać się w zakresie wartości docelowych:

• na czczo < 150 mg/dl (<1,7 mmol/l),
• po posiłku <175 mg/dl (<2,0 mmol/l).

Znacznie podwyższone stężenie TG w osoczu krwi powyżej 800mg/dl może istotnie zwiększać ryzyko wystąpienia ostrego zapalenia trzustki. Wysokie stężenie TG jest również czynnikiem zwiększającym ryzyko chorób sercowo-naczyniowych, w tym choroby wieńcowej (włącznie z ostrym zespołem wieńcowym, czyli zawałem mięśnia sercowego) i udaru mózgu. Ponadto wysokie stężenie TG przyczynia się do powstania przewlekłego stanu zapalnego. Towarzyszy również takim chorobom jak: cukrzyca typu 2, zespół metaboliczny czy niedoczynność tarczycy.

Masa ciała i aktywność fizyczna

Prawidłowa masa ciała określona jest na podstawie wskaźnika BMI (Body Mass Index), którego norma wynosi 18,5 – 24,9 kg/m2. W przypadku pacjentów z nadwagą lub otyłością zaleca się redukcję masy ciała poprzez zmianę nawyków żywieniowych   i zwiększony wysiłek fizyczny.  Coraz częściej zwraca się uwagę nie tylko na sam spadek masy ciała, ale także na zmianę składu ciała w kontekście zmniejszenia ogólnej zawartości tkanki tłuszczowej. Rodzaj dystrybucji tkanki tłuszczowej jest również brany pod uwagę. Nagromadzenie tkanki tłuszczowej w okolicy brzucha przyczynia się do występowania hiperinsulinemi, która z kolei  zwiększa produkcję TG w wątrobie.

• O nagromadzeniu tkanki tłuszczowej w okolicy brzucha świadczy obwód talii wynoszący: u mężczyzn ≥94 cm; u kobiet ≥80 cm.

Rozpoczynając proces redukcji masy ciała należy uwzględnić wartość energetyczną dostosowaną do indywidualnych potrzeb pacjenta. Warto zatem skonsultować się ze specjalistą, który pomoże w doborze odpowiedniego postępowania.

Regularny wysiłek fizyczny i związany z nim rozwój tkanki mięśniowej wpływa korzystnie na zwiększenie wrażliwości tkanek na insulinę, co pośrednio wpływa na zmniejszenie stężenia TG we krwi. Ponadto pracujące mięśnie wykorzystują TG jako źródło energii, więc ich nadmiar jest wykorzystywany.

Do zalecanych przykładów aktywności fizycznej należą m.in.: jazda na rowerze, jogging, pływanie, ćwiczenia z obciążeniem, np. hantlami, gumami oporowymi. Rekomendowana jest regularna aktywność fizyczna o umiarkowanej intensywności co najmniej 30 minut dziennie.

Alkohol w diecie 

Jednym z podstawowych zaleceń w dietoprofilaktyce i dietoterapii hipertriglicerydemii jest zmniejszenie spożycia alkoholu, a nawet wprowadzenie abstynencji alkoholowej. Spożywanie w nadmiernych ilościach (ponad 10-30g/dobę) przyczynia się do znaczącego wzrostu TG. Rekomenduje się informowanie pacjentów o niekorzystnym  działaniu alkoholu, gdyż każda jego ilość jest szkodliwa dla zdrowia.

Ponadto etanol, czyli czysty alkohol, jest źródłem energii w diecie – każdy 1g alkoholu dostarcza około 7 kcal. Osoby, które chcą utrzymać prawidłową masę ciała lub zredukować jej nadmiar powinny zwracać uwagę na spożywane napoje alkoholowe w kontekście dodatkowych kalorii zwiększających bilans energetyczny diety.

Cukry proste, w tym fruktoza 

Przyjmuje się, że najbardziej zalecany sposób żywienia to taki uwzględniający spożycie węglowodanów ogółem na poziomie 45-55% wartości energetycznej pożywienia. Preferowanym ich źródłem są produkty o niskim indeksie glikemicznym, bogate w błonnik pokarmowy, np. pieczywo pełnoziarniste, kasze. Należy zatem dążyć do zmniejszenia podaży cukrów prostych, gdyż są podstawowym substratem do produkcji trójglicerydów w wątrobie 

Cukry w kontekście żywieniowym definiowane są jako monosacharydy (glukoza, fruktoza, galaktoza) i disacharydy obecne w żywności (sacharoza, laktoza, maltoza). Dzielone są również na: cukry wolne, w tym cukry dodane. Cukry dodane definiowane są jako – wszystkie cukry (mono- i disacharydy) dodane do żywności i napojów w czasie produkcji (przez producenta) lub przygotowywania potraw (przez kucharza/konsumenta). Grupę cukrów wolnych (ang. free sugars) stanowią cukry dodane oraz cukry naturalnie występujące w miodzie, syropach, sokach owocowych i koncentratach soku owocowego.

Więcej informacji na temat podziału i przykładów cukrów prostych znajdziesz w artykule naszego eksperta.

Spożycie cukrów wolnych  nie powinno stanowić więcej niż 10% dziennego zapotrzebowania na energię (ograniczenie do 5% to dodatkowe korzyści dla zdrowia). Zakładając wartość energetyczną diety na poziomie 2000 kcal zaleca się, aby ich spożycie nie przekraczało 200 kcal, co przekłada się na około 50 g cukrów (10 łyżeczek cukru stołowego). W te pulę nie wliczamy cukrów naturalnie zawartych w owocach, warzywach czy produktach mlecznych.

Szczególne znaczenie we wzroście stężenia TG przypisuje się fruktozie. Zauważono, że fruktoza stanowiąca 10-15% wartości energetycznej diety powoduje wzrost stężenia trójglicerydów o 30-40%. Jednym z głównych źródeł fruktozy w diecie jest cukier stołowy (z buraka, z trzciny cukrowej). Nierzadko, jako „zdrowszą” alternatywę cukru stołowego stosuje się jego zamienniki takie jak: syrop klonowy, syrop z agawy czy miód (naturalny, sztuczny), które również są źródłem cukrów wolnych w tym fruktozy.

Warto również wspomnieć o wykorzystywaniu syropów w przemyśle spożywczym. Takie substancje jak m.in.: syrop glukozowy, maltozowy, fruktozowy czy glukozowo-fruktozowy stosowane są jako zamienniki cukru.

Cukry dodane, w tym syropy, najczęściej znajdują się w takich produktach jak: alkohole, napoje bezalkoholowe, napoje słodzone gazowane i niegazowane, pieczywo, przetwory owocowe (np. dżemy, marmolady), smakowe produkty mleczne, desery, lody, wyroby cukiernicze.

Nasycone kwasy tłuszczowe (NKT) i omega-3

U pacjentów z wysokim stężeniem TG tłuszcze nasycone nie powinny przekraczać 10% podaży energii z pożywienia. Źródłem NKT w codziennej diecie są głównie produkty pochodzenia zwierzęcego, takie jak tłuste mięsa, wysokotłuszczowy nabiał, masło, smalec, a także tropikalne oleje roślinne – olej kokosowy i olej palmowy (częsty składnik żywności przetworzonej). Są to produkty, których spożycie powinno być ograniczane. Więcej na temat kontroli ilości i jakości tłuszczu w diecie przeczytasz w poniższym artykule.

Istotne jest również włączenie do diety źródeł nienasyconych kwasów tłuszczowych z grupy omega-3, które znajdują się m.in. w tłustych rybach, olejach roślinnych (np. lnianym, rzepakowym), awokado, nasionach słonecznika i dyni, siemieniu lnianym, nasionach chia i orzechach włoskich.

Jeśli wprowadzanie produktów naturalnych nie wystarcza na pokrycie zapotrzebowania na kwasy omega-3, warto rozważyć włączenie ich do diety w postaci suplementu diety.

Podsumowanie

Wprowadzanie zmian w sposobie żywienia i aktywności fizycznej jest nieodłącznym elementem zapobiegania i leczenia hipertriglicerydemii. Do najważniejszych modyfikacji diety należą: ograniczenie cukrów prostych, szczególnie fruktozy; zmniejszenie spożycia nasyconych kwasów tłuszczowych na korzyść wielonienasyconych kwasów tłuszczowych, w szczególności kwasów omega-3; w przypadku nadwagi lub otyłości zmniejszenie spożycia energii ogółem; ograniczenie lub wyeliminowanie alkoholu.

Piśmiennictwo:

1. Banach M., Burchardt P., Chlebus K. i wsp.: Wytyczne PTL/KLRwP/PTK/PTDL/PTD/PTNT diagnostyki i leczenia zaburzeń lipidowych w Polsce 2021. Lekarz POZ Suplement., 2021.
2. Visseren F., Mach F., Smulders Y. i wsp.: Wytyczne ESC 2021 dotyczące prewencji chorób układu sercowo-naczyniowego w praktyce klinicznej. Kardiologia Polska (Polish Heart Journal) 2021; 79: 1-122.
3. Dobrowolski P., Prejbisz A., Kuryłowicz A. i wsp.: Zespół metaboliczny – nowa definicja i postępowanie w praktyce. Stanowisko PTNT, PTLO, PTL, PTH, PTMR, PTMSŻ, sekcji Prewencji i Epidemiologii PTK, „Klubu 30” PTK oraz sekcji Chirurgii Metabolicznej i Bariatrycznej TChP. Nadciśnienie Tętnicze w Praktyce 2022; 8(2): 47-72.
4. Surma S., Szyndler A., Narkiewicz K.: Świadomość wybranych czynników ryzyka chorób układu sercowo-naczyniowego w populacji młodych osób. Choroby Serca i Naczyń 2017; 14(4): 186-193.
5. Czapla M., Jankowski P.: Żywienie w chorobach serca. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL; 2022.
6. https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.2.4.5.1.
7. Dziechciarz, Piotr, et al. „Cukry w żywieniu dzieci i młodzieży–stanowisko Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci.” Standardy Medyczne 16 (2019): 561-570.
8. World Health Organization. „Sugars intake for adults and children.” Geneva: World Health Organization (2015): 1-59.
9. „Global action plan for the prevention and control of noncommunicable diseases 2013–2020.” World Health Organization 102 (2013).
10. Araszkiewicz, A., et al. „Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u osób z cukrzycą 2023-Stanowisko Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego.” Curr. Top. Diabet 3 (2023): 1-140.