Wysokie spożycie cukrów prowadzi do rozwoju otyłości, próchnicy zębów oraz chorób niezakaźnych związanych z dietą. Dotyczy to zwłaszcza cukrów wolnych, zdefiniowanych przez WHO jako mono- i disacharydy dodawane do żywności w przetwórstwie, gastronomii bądź przez konsumenta oraz cukry naturalnie występujące w miodzie, syropach, sokach owocowych i koncentratach soków owocowych. Wolne cukry występują głównie w nieodżywczych produktach spożywczych o znacznej wartości energetycznej, takich jak słodzone napoje czy słodycze. Wiele badań łączących wysoką podaż cukrów ze złym stanem zdrowia koncentrowała się na cukrach znajdujących się w napojach słodzonych cukrem i/lub syropem glukozowo-fruktozowym.

Od szeregu lat podejmowane są różnorodne działania zmierzające do obniżenia podaży cukrów. Jednym z nich jest polityka fiskalna. W 2015 r. WHO zalecała opodatkowanie cen detalicznych napojów słodzonych. Obecnie pojawiają się coraz liczniejsze dowody wskazujące na wzrost cen tych produktów oraz zmniejszenie sprzedaży opodatkowanych napojów (np. w Meksyku, Chile, wielu miastach w USA), a doniesienia z Meksyku informują o wzroście sprzedaży wody butelkowanej.

W Polsce tzw. „opłata cukrowa” została wprowadzona w 2021 r. na mocy Ustawy z dnia 11 września 2015 r. o zdrowiu publicznym m.in. od napojów z dodatkiem substancji o właściwościach słodzących, czyli cukrów będących monosacharydami lub disacharydami oraz środków spożywczych zawierających te substancje, a także substancji słodzących, o których mowa w rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1333/2008 z dnia 16 grudnia 2008 r. w sprawie dodatków do żywności.

W pierwszym roku obowiązywania tego przepisu odnotowano znaczący wzrost cen słodzonych napojów bezalkoholowych oraz jednoczesny spadek popytu na te produkty. Jednakże eksperci wskazują, że mniejsza ich konsumpcja w tym okresie to także efekt pandemii oraz niższych temperatur powietrza niż w latach poprzednich.

Chcąc ocenić skutki wprowadzenia „opłaty cukrowej” bardziej długofalowo w ramach realizacji Narodowego Programu Zdrowia (NPZ) zaplanowano przeprowadzenie w roku 2022 oraz 2025 badania preferencji konsumentów dotyczących wyborów żywieniowych po wprowadzeniu opłaty cukrowej od napojów słodzonych (tzw. podatku od cukru) oraz wyborów dostępnych na rynku produktów słodkich na reprezentatywnej próbie 1000 dorosłych Polaków.

Jeden z elementów badania dotyczył konsumpcji napojów słodzonych. Pytano respondentów m.in. o rodzaj spożywanych napojów słodzonych, częstotliwość ich spożycia, najczęściej wypijaną porcję.

W 2022 r. w badaniu uczestniczyło 523 kobiet i 477 mężczyzn. Analiza uzyskanych wyników wykazała, że 61% badanej grupy pije napoje słodzone. Biorąc pod uwagę płeć, to nieco większy odsetek spożywających te produkty stanowili mężczyźni (32%), niż kobiety (29%) (Tab. 1).

Tabela 1. Spożycie słodkich napojów w odniesieniu do płci spożywających, w przeliczeniu na liczbę osób

Blisko 20% ankietowanych (co piąta osoba) spożywa napoje słodzone co najmniej raz dziennie, z czego prawie połowa tych osób pija je kilka razy w ciągu dnia. Do konsumpcji 4-5 razy w tygodniu tych wyrobów przyznało się około 11% respondentów, 2-3 razy w tygodniu – około 16%, a raz w tygodniu  blisko 7% ankietowanych. Po słodzone napoje 2-3 razy na miesiąc sięgało około 4% uczestników badania  zaś 1,5% raz w miesiącu. Natomiast ponad 40% nie spożywa ich nigdy lub robi to sporadycznie (Wyk. 1).

Wykres 1. Częstotliwość spożycia napojów słodzonych przez ankietowanych [%]

Podobne odsetki ankietowanych wypijają najczęściej w ciągu dnia 1 szklankę lub 2 szklanki słodkich napojów, odpowiednio: 26% i 24%. W badanej grupie znalazły się też osoby (7%) spożywające znaczne ilości tych produktów, co najmniej 1 litr/dzień (Wyk. 2). Biorąc pod uwagę płeć, to szklankę napoju na dzień spożywa większa liczba kobiet (n=136) niż mężczyzn (n=128), zaś 2 szklanki na dobę wypijają częściej panowie (n=128) niż panie (n=110).

Przeprowadzona analiza wyników pod kątem rodzaju konsumowanych napojów wykazała, iż nieliczni ankietowani preferują słodzone napoje gazowane (w tym light i zero) lub słodzone napoje niegazowane (w tym light i zero), odpowiednio: 6,5% i 6,5%. Natomiast 46,6% respondentów spożywa oba rodzaje napojów w wersji słodzonej. Blisko 5% ankietowanych pija niesłodzone napoje (Wyk. 2).

Wykres 2. Częstotliwość spożycia napojów słodzonych i niesłodzonych z uwzględnieniem podziału na preferencje ankietowanych pod względem typu napoju gazowany/niegazowany [%]

W kontekście zaleceń dotyczących ograniczenia spożycia cukrów oraz oceny wpływu opłaty cukrowej, spytano badanych o preferencje dotyczące substancji stosowanych do słodzenia napojów. Blisko 40% ankietowanych pija napoje tradycyjne – słodzone cukrem/syropem glukozowo-fruktozowym. Są one bardziej popularne wśród mężczyzn (n=201) niż kobiet (n=176). Około 20% uczestników badania spożywa napoje typu light/zero – słodzone substancjami intensywnie słodzącymi. Jeśli chodzi o konsumpcję tego typu produktów to rozkłada się ona po równo u obu płci.

Reasumując, ponad 60% ankietowanych spożywa słodzone napoje, co piąta badana osoba pija je co najmniej raz dziennie. Najczęściej wypijaną porcją jest 1-2 szklanki napoju na dobę. Blisko 40% respondentów preferuje napoje tradycyjne słodzone cukrem/syropem glukozowo-fruktozowym.

Piśmiennictwo:

1. Alsukait R. Wilde P., Bleich S.N., S. Gitanjali, Folta S.C.: Evaluating Saudi Arabia’s 50% carbonated drink excise tax: Changes in prices and volume sales. Economics & Human Biology, 2020, 38, 100868.
2. Gillespie K.M., Kemps E., White M.J., Bartlett S.E.: The Impact of Free Sugar on Human Health-A Narrative Review. 2023 Feb 10;15(4):889.
3. https://www.cmr.com.pl
4. https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/obesity-and-overweight
5. Kokubo Y, Higashiyama A, Watanabe M, Miyamoto Y. A comprehensive policy for reducing sugar beverages for healthy life extension. Environ Health Prev Med. 2019 Feb 26;24(1):13.
6. Ustawa z dnia 11 września 2015 r. o zdrowiu publicznym (Dz.U. 2021.1956 t.j.)
7. Yan R., Chan C. B.,Chun J. Lu Y. : Current WHO recommendation to reduce free sugar intake from all sources to below 10% of daily energy intake for supporting overall health is not well supported by available evidence. Am J Clin Nutr. 2022; 116(1): 15-39.