Departament Matki i Dziecka, zgodnie z wytycznymi Światowej Organizacji Zdrowia, rekomenduje wyłączne karmienie piersią do ukończenia przez dziecko 6 miesiąca życia oraz jego kontynuację (przy jednoczesnym wprowadzeniu pokarmów uzupełniających) do ukończenia drugiego roku życia, a nawet dłużej. Karmienie piersią to naturalny, zbilansowany sposób żywienia niemowląt, który jest korzystny nie tylko dla dziecka, ale również dla matki. Ssanie brodawek przez niemowlę pobudza produkcję hormonu oksytocyny w organizmie matki. Przyśpiesza to obkurczanie macicy po porodzie oraz zapobiega wystąpieniu krwotoków. Oksytocyna pomaga wyregulować rytm snu i czuwania w okresie połogu. Laktacja pozwala szybciej zredukować masę ciała oraz uniknąć powikłań metabolicznych związanych z otyłością. Obniża też ryzyko zachorowania na osteoporozę, choroby sercowo-naczyniowe, wystąpienia nowotworu endometrium, jajnika i sutka. Co więcej, karmienie piersią wspiera więź emocjonalną pomiędzy matką, a dzieckiem.

Ludzkie mleko to źródło łatwo przyswajalnego białka, tłuszczów, węglowodanów w stężeniu i ilości zmiennej w zależności od potrzeb dziecka. Mleko kobiece zawiera też witaminy, składniki mineralne oraz substancje biologicznie czynne, takie jak: immunoglobuliny, enzymy, cytokiny, czynniki wzrostowe, prebiotyki. Wymienione substancje wzmacniają odporność niemowlęcia oraz chronią  przed zakażeniami wirusowymi i bakteryjnymi. Wspomagają również prawidłowy rozwój układu pokarmowego i jego mikroflory oraz układu nerwowego. Składniki mineralne oraz witaminy występują w formach dobrze przyswajalnych, a ich odpowiednia ilość nie obciąża pracy nerek. Wśród witamin znajdujących się w mleku kobiecym wyjątek stanowią witamina D oraz K. Ich stężenie jest stosunkowo niskie, dlatego zalecana jest ich suplementacja już od pierwszych dni życia dziecka.

Składniki zawarte w pokarmie mają wysoką bioprzyswajalność – są więc dobrze wchłaniane przez niedojrzały układ pokarmowy dziecka. Skład mleka zależy od kilku czynników: czasu trwania ciąży, czasu od porodu, pory dnia i nocy, czasu od ostatniego karmienia, czasu trwania jednego karmienia. Jak zatem zmienia się pokarm podczas laktacji?

Mleko początkowe

Mleko początkowe, nazywane inaczej siarą lub colostrum, jest wytwarzane już od końca ciąży do tygodnia po porodzie. Siara to gęsta, lekko żółta wydzielina gruczołów sutkowych. Produkowana jest w małych ilościach, ponieważ na początku niemowlę potrzebuje bardzo małe porcje mleka. Siara znacząco różni się składem od mleka dojrzałego. Charakteryzuje się większą zawartością białka, a mniejszą tłuszczu oraz laktozy w porównaniu do mleka właściwego. Białko odżywia niedojrzały organizm, wspomaga odporność, jest składnikiem budulcowym. Niektóre mikroelementy, takie jak: potas, chlorki, żelazo, cynk, miedź, witamina E oraz A występują w większej ilości w mleku początkowym. Mleko początkowe posiada właściwości prozdrowotne. Zawiera większą ilość przeciwzapalnych immunoglobulin niż mleko dojrzałe. Dzięki wyższej zawartości białek odpornościowych mleko początkowe wspomaga zdolność do walki z bakteriami i wirusami, dlatego tak ważne jest rozpoczęcie karmienia piersią do kilku godzin po porodzie. Siara przyśpiesza też wydalanie pierwszego stolca (tak zwanej smółki). Zawarte w siarze substancje biologicznie czynne tworzą barierę jelita zapewniając ochronę przeciwbakteryjną już od pierwszych dni życia. Wszystkie te cechy powodują, że siara traktowana jest jako szczególnie cenny pokarm w pierwszych dobach życia.

Mleko przejściowe

Produkcja mleka przejściowego trwa stosunkowo krótko. W tym czasie skład mleka zmienia się od siary do mleka dojrzałego. Różnice są zauważalne przede wszystkim w konsystencji – mleko staje się mniej gęste i bardziej przejrzyste. Stopniowo następuje zmniejszanie  zawartości białka przy jednoczesnym  zwiększeniu ilości tłuszczu.

Mleko dojrzałe

Od około 3 tygodnia życia dziecka rozpoczyna się produkcja mleka dojrzałego. W 87% składa się ono z wody, w 3% z tłuszczu oraz z około 1% białka. Głównym dwucukrem występującym w mleku mamy jest laktoza, która zwiększa wchłanianie wapnia z mleka. Ogólna zawartość tłuszczu w mleku nie ulega modyfikacji, ale jakość tłuszczów występujących w diecie kobiety karmiącej ma wpływ na frakcje poszczególnych kwasów tłuszczowych w pokarmie. Dieta bogata w wielonienasycone kwasy tłuszczowe wpływa pozytywnie na wzrost stężenia tych kwasów w mleku. Wielonienasycone kwasy tłuszczowe wspierają rozwój układu nerwowego, narządów zmysłów czy funkcji poznawczych dziecka. Istnieją skrajne sytuacje, kiedy skład i ilość mleka ulega pogorszeniu. U kobiet o złym stanie odżywienia (głębokie niedożywienie) mogą wystąpić zmiany tj. zmniejszenie ogólnej zawartości białka oraz niektórych witamin z grupy B, a także ogólnej ilości produkowanego pokarmu. Z tego względu kobieta karmiąca piersią powinna zwracać szczególną uwagę na jakość i odpowiednie zbilansowanie diety.

Zawartość składników odżywczych oraz biologicznie czynnych w mleku kobiecym stale się zmienia. Wraz z czasem karmienia maleje zawartość procentowa białka, a rośnie zawartość procentowa tłuszczu oraz dwucukru – laktozy. Zapewnia to dziecku optymalny, zbilansowany i niezastąpiony pokarm. Naturalny sposób karmienia jest najbardziej rekomendowaną, polecaną przez wielu specjalistów metodą odżywiania niemowląt. Mleko kobiece wystarcza do pokrycia zapotrzebowania na wszystkie składniki odżywcze, a dodatkowo wspiera młody organizm w komponenty immunologiczne i wzrostowe.

Literatura

• Komunikat w zakresie karmienia piersią jako wzorcowego sposobu żywienia niemowląt oraz preparatów zastępujących mleko kobiece (sztucznych mieszanek), adres: http://www.archiwum.mz.gov.pl/wp-content/uploads/2014/11/Miedzynarodowy-Kodeks-Marketingu-Produktow-Zastepujacych-Mleko-Kobiece.pdf

• Nehring-Gugulska M.: Karmienie piersią lub mlekiem kobiecym jako złoty standard w żywieniu niemowląt – część 1, Pediatria po dyplomie, 2017.
• Kowalska D., Gruczyńska E., Bryś J.: Mleko matki – pierwsza żywność w życiu człowieka, Problemy Higieny i Epidemiologii, 2015.
• Weker H., Barańska M.: Żywienie niemowląt i małych dzieci, Instytut Matki i Dziecka, 2014.
• Szajewska H., Horvath A., Rybak A. i wsp.: Karmienie piersią. Stanowisko Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci, Standardy Medyczne/Pediatria, 2016.
• Andreas N., Kampmann B., Mehring Le-Doare K.: Human breast milk: A review on its composition and bioactivity, Early Human Development, 2015.