Choroba Hashimoto – przewlekłe autoimmunologiczne zapalenie tarczycy – jest jedną z najczęściej występujących chorób tarczycy o podłożu autoimmunizacyjnym. Jest to schorzenie, w którym organizm dopuszcza się autoagresji (tworzy stan zapalny) w stosunku do własnej tarczycy. Przewlekłe zapalenie może prowadzić do powolnego niszczenia/zwłóknienia tarczycy i w końcowych stadiach do rozwoju objawów jej niedoczynności, a w konsekwencji mniejszej produkcji hormonów.

Żywienie w chorobie Hashimoto

Głównym celem diety w chorobie Hashimoto jest zadbanie o odpowiednią realizację zapotrzebowania na wszystkie składniki odżywcze, a w szczególności na te, które wykorzystywane są do syntezy hormonów tarczycy. Do składników szczególnie istotnych w przypadku chorób tarczycy zaliczamy:

• jod,
• selen,
• cynk
• żelazo,
• witaminy A, D, witaminy z grupy B,
• wielonienasycone kwasy tłuszczowe.

Odpowiednio zbilansowana dieta może przyczynić się do spowolnienia przebiegu choroby Hashimoto, zmniejszyć ryzyko rozwoju chorób współistniejących oraz w efekcie przyczynić się do utrzymania optymalnego stanu zdrowia i dobrego samopoczucia.

W przypadku autoimmunizacyjnych chorób tarczycy często rekomendowane jest unikanie substancji mogących dodatkowo pobudzać układ odpornościowy do produkcji przeciwciał. Wskazuje się m.in. na korzystny wpływ diety bezglutenowej w przebiegu choroby Hashimoto. Jednak w ostatnich latach zagadnienie eliminacji glutenu jest coraz szerzej dyskutowane, zarówno w aspekcie wpływu diety bezglutenowej w leczeniu chorób tarczycy, jak i zasadności jej stosowania u wszystkich pacjentów z chorobą Hashimoto.

Dieta bezglutenowa – kiedy stosować?

Rygorystyczna dieta bezglutenowa, stosowana do końca życia, jest podstawowym zaleceniem w leczeniu choroby trzewnej (celiakii). U chorych na celiakię częściej niż
w populacji ogólnej występują inne choroby o podłożu autoimmunologicznym, takie jak m.in. cukrzyca typu I, autoimmunizacyjne zapalenie wątroby, zespół Sjögrena, czy autoimmunologiczne zapalenie tarczycy.

Związek między celiakią a chorobą Hashimoto jest dobrze udokumentowany, a współistnienie obu tych chorób zostało wykazane w licznych badaniach. Wskazują one, że pacjenci z chorobą trzewną mają nasilone ryzyko chorób tarczycy rozwijających się na tle autoimmunizacji. I odwrotnie – względnie duży odsetek osób z autoimmunizacyjnym zapaleniem tarczycy choruje na celiakię. Z uwagi na wspólne podłoże choroba Hashimoto i celiakia mogą występować jednocześnie u około 5-9 % pacjentów.

Aktywna celiakia przypuszczalnie nasila chorobę Hashimoto, czego przyczyną mogą być czynniki genetyczne. U chorych z celiakią występują autoprzeciwciała przeciwko transglutaminazie tkankowej. Wskazuje się, że mogą one reagować także z transglutaminazą obecną w tarczycy i w ten sposób odgrywać pewną rolę w patogenezie i rozwoju choroby Hashimoto. Dotyczy to jednak tylko tych przypadków, w których celiakia współistnieje z chorobą Hashimoto.

Czy gluten wpływa na czynność tarczycy?

Przy jednoczesnej obecności celiakii i choroby Hashimoto konieczne jest przejście na dietę bezglutenową, która jest jedyną formą leczenia celiakii. U tych pacjentów całkowita eliminacja glutenu z diety skutkuje nie tylko spadkiem przeciwciał charakterystycznych dla celiakii, ale również tych, które atakują komórki tarczycy.

Nie wykazano natomiast, że spożywanie glutenu może być powodem zwiększonego ryzyka wystąpienia choroby Hashimoto, jak również nie ma wystarczających dowodów naukowych na skuteczność stosowania diety bezglutenowej w leczeniu tej choroby u osób bez wykrytej celiakii. Wyniki badań wskazują, że u tych pacjentów wykluczenie glutenu z jadłospisu nie ma wpływu na czynność tarczycy. Zatem, jeśli osoba chora na Hashimoto nie ma także celiakii, alergii lub nieceliakalnej nadwrażliwości na gluten, nie ma konieczności przechodzenia na dietę bezglutenową.

Niedobory w chorobie Hashimoto

Warto przy tym zaznaczyć, że chorobie Hashimoto często towarzyszą niedobory m.in. białka, witamin antyoksydacyjnych A, C, E, witamin z grupy B, jak również składników mineralnych (selenu, magnezu, cynku, chromu). Z drugiej strony, długotrwałe stosowanie diety bezglutenowej, podobnie jak innych diet eliminacyjnych, w przypadku złego zbilansowania również wiąże się z ryzykiem powstania niedoborów pokarmowych. Ponadto, eliminacja gluten u osób bez wskazań medycznych może mieć niekorzystne następstwa zdrowotne, takie jak hiperglikemia, hiperlipidemia, choroba niedokrwienna serca. Dlatego wprowadzenie diety bezglutenowej należy traktować z dużą ostrożnością i stosować ją wyłącznie u osób ze zdiagnozowaną celiakią lub inną formą nadwrażliwości na gluten.

Wskazane jest prowadzenie przesiewowych badań w kierunku celiakii wśród osób cierpiących na choroby tarczycy o podłożu autoimmunologicznym, ponieważ wczesne wykrycie choroby pozwala na wprowadzenie odpowiedniego leczenia i może zapobiec powikłaniom.

Stanowisko ekspertów POLSPEN

Zasadność stosowania diety bezglutenowej w chorobie Hashimoto została ujęta w opublikowanym w roku 2018 Stanowisku Grupy Ekspertów Sekcji Dietetyki Medycznej Polskiego Towarzystwa Żywienia Pozajelitowego, Dojelitowego i Metabolizmu (POLSPEN).