Wytyczne europejskich i amerykańskich towarzystw kardiologicznych dotyczące profilaktyki chorób sercowo-naczyniowych (ChSN) zalecają  zastępowanie żywności bogatej w kwasy tłuszczowe nasycone (tłuste i przetworzone mięso, słodycze, kremy, masło, sery, oleje tropikalne) żywnością zawierającą kwasy tłuszczowe jednonienasycone (oliwa z oliwek, olej rzepakowy) i wielonienasycone (inne oleje roślinne z wyjątkiem olejów tropikalnych).

Olej kokosowy, czyli nasycone kwasy tłuszczowe

Dlaczego olej kokosowy nie jest zalecany przez ekspertów? Podstawową przyczyną jest jego skład, ponieważ zawiera 91,9% kwasów tłuszczowych nasyconych (w tym 47% to kwas laurynowy i 26,5% kwas mirystynowy) oraz 6,4% jednonienasyconych i 1,5% wielonienasyconych. Jak wiadomo, kwasy tłuszczowe nasycone zwiększają stężenie cholesterolu całkowitego (TC) w surowicy oraz cholesterolu frakcji LDL (LDL-C), zwanego potocznie złym cholesterolem. Z kolei zwiększone stężenie tych lipidów wiąże się ze wzrostem ryzyka chorób sercowo-naczyniowych.

Z badań epidemiologicznych wynika jednak, iż w niektórych populacjach spożywanie orzechów kokosowych nie wiąże się z ryzykiem chorób sercowo-naczyniowych.

Orzechy kokosowe w dietach azjatyckich

Do krajów, których mieszkańcy spożywają znaczne ilości produktów z orzechów kokosowych należą Indie, Sri Lanka, Filipiny, Polinezja i Malezja. Nie obserwuje się tam negatywnych związków takiego spożycia z występowaniem chorób sercowo-naczyniowych. Przy tym należy zaznaczyć, iż badane populacje spożywają miąższ, bądź wyciskaną „śmietankę” z orzechów kokosowych. Produkty z orzechów należą do ich tradycyjnej diety, która charakteryzuje się niską zawartością żywności przetworzonej. Niskie jest też spożycie cukru, a wysokie produktów bogatych w błonnik, co wykazano w szczegółowych badaniach sposobu żywienia mieszkańców dwóch wysp polinezyjskich Pukapuka i Tokelau. Średnie stężenie cholesterolu całkowitego w surowicy mieszkańców tych wysp było niskie i wynosiło odpowiednio 4,5 mmol/L i 4,6 mmol/L.

Autorzy tych badań obserwacyjnych wykazali też, że wśród imigrantów z Tokelau do Nowej Zelandii, którzy zmienili dietę i styl życia, stężenie TC i LDL-C było o 0,4 mmol/L wyższe, natomiast HDL-C, zwanego potocznie dobrym cholesterolem, niższe o 0,06 mmol/L w porównaniu z mieszkańcami żyjącymi stale na wyspie.

Z kolei wśród Samoańczyków mieszkających w USA, którzy przyjęli zachodnie zwyczaje żywieniowe stwierdzono zwiększone występowanie cech zespołu metabolicznego (otyłość, cukrzyca, nadciśnienie, dyslipidemia), a to – jak wiadomo – wiąże się ze zwiększonym ryzykiem chorób sercowo-naczyniowych. Badania przeprowadzono w porównaniu z mieszkańcami Samoa Zachodniego, którzy spożywają produkty z orzechów kokosowych.

Olej kokosowy działa na lipidy jak masło

W badaniach epidemiologicznych przeprowadzonych m.in. wśród 1839 Filipinek w wieku 35-69 lat spożywanie orzechów kokosowych wiązało się z wyższym stężeniem HDL-C, co może tłumaczyć korzystny wpływ tych orzechów na serce. Stwierdzono jednak również u tych kobiet wyższe stężenia TC, LDL-C i TG (trójglicerydów), co nie jest efektem pożądanym. Zostało to potwierdzone w licznych badaniach przeprowadzonych u osób zdrowych z prawidłowymi poziomami lipidów, w których uczestniczyło od kilku do kilkudziesięciu osób.

Najczęściej wpływ oleju kokosowego na lipidy porównywano z wpływem oleju słonecznikowego, oleju sojowego i masła. Efekt działania oleju kokosowego i masła był porównywalny, czyli niekorzystny wpływ na profil lipidów, natomiast olej słonecznikowy i sojowy wpływały redukująco na stężenie TC i LDL-C. Także zastępowanie oleju kokosowego olejem sojowym bądź sezamowym wiązało się ze zmniejszeniem stężenia LDL-C.

Ograniczajmy spożycie nasyconych kwasów tłuszczowych

Z większości dotychczasowych badań klinicznych wynika, że spożywanie oleju kokosowego wiąże się ze znamiennym zwiększeniem stężeń TC i LDL-C. Wpływ na stężenie triglicerydów jest zróżnicowany, natomiast stężenie HDL-C zwykle jest podwyższone. Wielu autorów podkreśla jednak, iż niezbędne są dalsze badania na dużych grupach osób wraz z uwzględnieniem rodzaju diety.

Ponieważ w rekomendacjach dotyczących prewencji chorób sercowo-naczyniowych zaleca się ograniczanie spożycia kwasów tłuszczowych nasyconych poniżej 10% ogółu energii (a nawet poniżej 6% w wytycznych amerykańskich) oraz zastępowanie ich kwasami tłuszczowymi nienasyconymi, uzasadnione jest stanowisko ekspertów, aby nie wprowadzać do diety olejów tropikalnych, w tym oleju kokosowego.

Wprawdzie w krajach azjatyckich orzechy kokosowe są istotnym elementem diety, a występowanie chorób sercowo-naczyniowych niskie, to tradycyjna dieta azjatycka różni się od diety zachodniej, gdyż zawiera dużo owoców, warzyw i ryb, co ma istotne znaczenie w profilaktyce kardiologicznej.

W świetle tych danych wprowadzenie oleju kokosowego do naszej diety, w której – jak wynika z ostatnich badań WOBASZ II (Wieloośrodkowe Ogólnopolskie Badanie Stanu Zdrowia Ludności) – spożycie kwasów tłuszczowych nasyconych wynosi powyżej 13% nie jest uzasadnione, gdyż jest to dodatkowe źródło kwasów tłuszczowych. Należy zatem stosować się do zaleceń Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego odnośnie diety w profilaktyce chorób sercowo-naczyniowych.

Czytaj więcej

Żywienie w kontroli zaburzeń lipidowych, prof. dr hab. med. Barbara Cybulska