Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 26 lipca 2016 r. w sprawie grup środków spożywczych przeznaczonych do sprzedaży dzieciom i młodzieży w jednostkach systemu oświaty oraz wymagań, jakie muszą spełniać środki spożywcze stosowane w ramach żywienia zbiorowego dzieci i młodzieży w tych jednostkach (Dz.U. z 2016 r. poz. 1154) stanowi narzędzie wspomagające poprawę żywienia dzieci i młodzieży w placówkach oświatowych. Jednym z aspektów ujętych w rozporządzeniu jest asortyment grup środków spożywczych przeznaczonych do sprzedaży dzieciom i młodzieży w sklepikach szkolnych (jak również w automatach z żywnością i napojami) wraz z kryteriami jakie muszą spełniać wybrane grupy środków spożywczych.

Kryteria określone dla grup produktów

W przypadku kilku grup produktów określono maksymalną zawartość cukru, soli, tłuszczu (tabela).

Grupy produktów przeznaczone do sprzedaży dzieciom i młodzieży w jednostkach systemu oświaty wraz z kryteriami dotyczącymi zawartości cukru, soli i tłuszczu.

W sklepikach szkolnych i automatach z żywnością/napojami można również sprzedawać: suszone warzywa i owoce, orzechy oraz nasiona bez dodatku soli oraz cukrów i substancji słodzących (zdefiniowanych w rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1333/2008 z dn. 16 grudnia 2008 r. w sprawie dodatków do żywności), przeciery, musy owocowe, warzywne oraz owocowo-warzywne bez dodatku cukrów i soli, a także koktajle owocowe, warzywne oraz owocowo-warzywne na bazie mleka, napojów zastępujących mleko, produktów mlecznych lub produktów zastępujących produkty mleczne i napoje bez dodatku cukrów i substancji słodzących zdefiniowanych w rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1333/2008 (j.w.). W sklepikach szkolnych mogą być również sprzedawane bezcukrowe gumy do żucia.

W przypadku grup produktów takich jak: pieczywo (nie może być to pieczywo produkowane z ciasta głęboko mrożonego), kanapki, sałatki i surówki, mleko, warzywa, owoce, soki owocowe, warzywne, owocowo-warzywne, naturalna woda mineralna nisko- lub średniozmineralizowana, woda źródlana i woda stołowa, czekolada gorzka o zawartości minimum 70% miazgi kakaowej nie określono jednoznacznych wymagań co do zawartości cukru/soli/tłuszczu.

Najczęstsze wątpliwości

Pojawiające się najczęściej wątpliwości dotyczą np. składu kanapek, surówek i sałatek czy soków, czyli produktów/grup produktów co do których nie określono kryteriów. W takich przypadkach racjonalnym rozwiązaniem jest odnoszenie się do zasad zdrowego żywienia.

Kanapki

Przy komponowaniu kanapek wato sięgać po różne rodzaje pieczywa wybierając jednak najczęściej produkty pełnoziarniste, np. pieczywo razowe, graham. Produkty  zbożowe pełnoziarniste dostarczają węglowodanów złożonych, są więc źródłem energii  tak potrzebnej rosnącemu i rozwijającemu się organizmowi.

Kanapki zawsze powinny zawierać dodatek warzyw. Zasady zdrowego żywienia wskazują na potrzebę jedzenia różnokolorowych warzyw i owoców jak najczęściej i w jak największej ilości. Produkty te stanowią źródło witamin (przede wszystkim witaminy  C, β-karotenu, folianów), składników mineralnych, błonnika oraz naturalnych  przeciwutleniaczy. Aby dostarczyć organizmowi różnorodnych składników pokarmowych  należy spożywać różnobarwne warzywa i owoce. Im bardziej kolorowa kanapka tym bardziej atrakcyjna i zdrowa.

W okresie wzrostu i  rozwoju  młodego  organizmu  szczególnie  ważne  jest  spożywanie pełnowartościowego białka. Jego źródłem w kanapce mogą być produkty mleczne (np. ser, pasty twarogowe), dodatek mięsny (np. pieczone mięso lub chude wędliny dobrej jakości) jak również jaja. Świetnym i wartościowym dodatkiem do kanapek, będącym dobrą alternatywą dla mięsa, wędlin, są pasty z nasion roślin strączkowych lub produkty otrzymywane z nasion roślin strączkowych, np. tofu.

Surówki i sałatki

Surówki i sałatki to potrawy wieloskładnikowe, a odpowiedni dobór składników ma znaczenie dla zdrowia. Zawsze warto w nich uwzględniać warzywa lub/i owoce. W zależności od receptury sałatki mogą być wzbogacone w dodatek białkowy i/lub zbożowy. Dodatek białkowy, podobnie jak w przypadku kanapek, mogą stanowić np. nasiona roślin strączkowych lub produkty z nich otrzymywane, jaja, produkty mleczne czy pieczone mięso. Do sałatek i surówek warto także dodawać orzechy, pestki, nasiona. Dostarczą one nie tylko białka, ale także błonnika, witamin i składników mineralnych. Zawierają również korzystne dla zdrowia nienasycone kwasy tłuszczowe. Dodatek zbożowy powinny być stanowić jak najczęściej produkty pełnoziarniste, np. grube kasze, grzanki razowe, makaron pełnoziarnisty czy brązowy ryż. Powszechnym dodatkiem do surówek i sałatek są sosy. Dodatek majonezu, musztardy, keczupu czy sosów na ich bazie, nie jest zabroniony jednak należy zwracać uwagę na ilość takiego dodatku i jego skład (czytajmy etykiety). Korzystniejszym dodatkiem będą sosy sałatkowe na bazie oleju rzepakowego czy z oliwek bądź jogurtu naturalnego. Surówki sałatki warto doprawiać ziołami świeżymi bądź suszonymi, co pozwoli na ograniczenie dodatku soli. W przypadku korzystania z mieszanek przyprawowych warto wybierać te, które nie zawierają w składzie soli lub ewentualnie te, które zawierają jej jak najmniej.

Soki

Zgodnie z zasadami zdrowego żywienia dzieci i młodzieży jedną z minimum pięciu porcji warzyw i owoców zalecanych do spożycia w ciągu dnia może stanowić maksymalnie szklanka soku. Warto więc by w sklepiku dostępne były opakowania odpowiadające mniej więcej takiej właśnie objętości. Zgodnie z obowiązującymi przepisami do soków owocowych nie można dodawać cukrów ani innych substancji stosowanych ze względu na ich słodki smak. Jednak w przypadku soków warzywnych i owocowo-warzywnych dodatek cukru czy soli jest dopuszczalny, dlatego warto zwracać uwagę na skład, zapoznawać się z informacją na etykiecie produktu i do sprzedaży w sklepiku wybierać te, które soli i cukru zawierają jak najmniej.

Słodzenie napojów

Pojawiają się często pytania co oznacza, że napoje przygotowywane na miejscu nie mogą zawierać więcej niż 10 g cukru/250 ml napoju gotowego do spożycia. Czy ilości określone w tym punkcie dotyczą też cukrów naturalnie występujących w produktach, np. cukru mlecznego w przygotowywanych na miejscu koktajlach mlecznych, cukrów naturalnie występujących w owocach w kompocie? Ograniczenie cukru do 10g/250 ml napoju gotowego do spożycia dotyczy cukrów dodawanych do napojów.

Piśmiennictwo:

1. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 26 lipca 2016 r. w sprawie grup środków spożywczych przeznaczonych do sprzedaży dzieciom i młodzieży w jednostkach systemu oświaty oraz wymagań, jakie muszą spełniać środki spożywcze stosowane w ramach żywienia zbiorowego dzieci i młodzieży w tych jednostkach (Dz.U. z 2016 r. poz. 1154)
2. https://ncez.pl/abc-zywienia-/zasady-zdrowego-zywienia/piramida-zdrowego-zywienia-i-stylu-zycia-dzieci-i-mlodziezy
3. https://ncez.pl/abc-zywienia-/zasady-zdrowego-zywienia/talerz-zdrowego-zywienia
4. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2012/12/UE z dnia 19 kwietnia 2012 r. zmieniająca dyrektywę Rady 2001/112/WE odnoszącą się do soków owocowych i niektórych podobnych produktów przeznaczonych do spożycia przez ludzi
5. Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dn. 30 września 2003 r. w sprawie szczegółowych wymagań w zakresie jakości handlowej soków i nektarów owocowych (Dz. U. z 2003 r., poz. 1735)
6. Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dn. 8 lutego 2013 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie szczegółowych wymagań w zakresie jakości handlowej soków i nektarów owocowych (Dz.U. z 2013 r., poz. 327)