Słowem wstępu

Prawidłowe żywienie dzieci w pierwszych trzech latach życia jest kluczowym elementem prawidłowego rozwoju. Światowa Organizacja Zdrowia (ang. World Health Organization, WHO) rekomenduje wyłączne karmienie piersią przez pierwsze pół roku życia dziecka, jest to złoty standard żywienia niemowląt. Eksperci nie podają górnej granicy wiekowej, do której matka powinna karmić swoje dziecko piersią, zalecają jednak, by karmienie “na żądanie” było kontynuowane do ukończenia przez dziecko 2 r.ż. lub dłużej o ile matka i dziecko tego potrzebują. Po okresie 6. miesięcy, wyłączne karmienie mlekiem kobiecym jest niewystarczające do pokrycia zapotrzebowania młodego, rozwijającego się organizmu, dlatego należy rozpocząć rozszerzanie diety o nowe produkty uzupełniające. Jednocześnie, według zaktualizowanych w 2021 r. rekomendacji Europejskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci (ang. European Society for Paediatric Gastroenterology Hepatology and Nutrition, ESPGHAN), wprowadzanie produktów uzupełniających powinno rozpocząć się pomiędzy 17 a 26 tygodniem życia, co oznacza, że nie wcześniej, niż po ukończeniu  17 tygodnia i nie później niż po  ukończeniu 26 tygodnia życia (tj. 6 m-c życia). Zbyt wczesne oraz nieumiejętne rozszerzanie diety niemowląt są częstymi błędami, których konsekwencje ujawniają się w późniejszych latach życia dziecka.

Rozszerzanie diety dziecka powinno odbywać się stopniowo, począwszy od pojedynczych produktów oraz obserwacji reakcji organizmu po ich spożyciu. Wprowadzane produkty, zgodnie z kryteriami WHO powinny cechować się wysoką jakością i bezpieczeństwem mikrobiologicznym, konsystencja powinna być dostosowana do umiejętności dziecka, nowe produkty powinny wpisywać się w kanon zdrowej, prawidłowej diety. Kolejne posiłki powinny być przygotowane na bazie produktów najwyższej jakości, mieć odpowiednio wysoką gęstość odżywczą, dobry skład. Ich głównym celem jest bowiem dostarczenie młodemu organizmowi odpowiedniej ilości energii oraz składników pokarmowych, m.in. żelaza, na które zwiększa się zapotrzebowanie wraz ze wzrostem dziecka.

Wg WHO, dzieci po 12 m.ż. mogą otrzymywać posiłki z rodzinnego stołu, jeśli ich jakość jest odpowiednia dla wieku i zapotrzebowania dziecka na składniki odżywcze, tj. przygotowana zgodnie z zasadami prawidłowego żywienia. Należy pamiętać, aby posiłki były przygotowywane bez dodatku soli, cukru, miały niski stopień przetworzenia z odpowiednią metodą obróbki termicznej. Wpływa to na późniejsze preferencje pokarmowe zarówno w wieku dziecięcym jak i dorosłym. Potrzeba zadbania o dobrą jakość posiłków jest jedną z przyczyn wprowadzania do diety gotowych posiłków komercyjnych, które według opinii niektórych rodziców lepiej niż tradycyjne, spożywane przez pozostałych domowników, spełniają kryteria dobrze zbilansowanej diety.

Zalety gotowych posiłków w słoiczkach

1. Wygoda – tym przede wszystkim kierują się rodzice sięgając po gotowe posiłki dla niemowląt i małych dzieci. Brak wystarczającej ilości czasu na przygotowanie posiłku, życie “w biegu”, czy brak sił, skłaniają rodziców do kupna gotowego dania w słoiczku. Taki posiłek wystarczy jedynie odgrzać i podać dziecku, co zajmuje o wiele mniej czasu niż przygotowanie posiłku od podstaw. Gotowe obiadki, deserki sprawdzają się również w czasie podróży, kiedy nie ma możliwości aby przygotować posiłek w warunkach domowych.
2. Dobra jakość gotowego posiłku w słoiczku. Producenci gotowych dań dbają o to aby oferowany asortyment był jak najwyższej jakości. Na rynku możemy znaleźć posiłki przygotowane z surowców pochodzących z upraw ekologicznych, posiadających certyfikat. Gotowe posiłki dla niemowląt i małych dzieci muszą spełniać określone ustawowo normy, podlegają one zaostrzonym kryteriom bezpieczeństwa żywności, wszystko po to aby żywność tego rodzaju była jak najbardziej bezpieczna.
3. Mniejsze ryzyko zanieczyszczeń – gotowe posiłki dla dzieci, tak jak i każda inna gotowa żywność pojawiająca się na rynku, muszą być bezpieczne pod względem mikrobiologicznym. Gotowe posiłki dla niemowląt i małych dzieci są w bardziej rygorystyczny sposób kontrolowane pod względem możliwych zanieczyszczeń zarówno mikrobiologicznych, jak również pod kątem obecności metali ciężkich, czy pozostałości środków ochrony roślin, tj. pestycydów. Kupując półprodukty (świeże warzywa, owoce, mięso itp.) w celu przygotowania posiłku w domu, rodzice mają wątpliwości dotyczące odpowiedniej jakości mikrobiologicznej oraz zawartości ewentualnych w nich zanieczyszczeń. Należy w tej sytuacji wybierać surowce z dobrych, w tym sprawdzonych lub certyfikowanych źródeł. Warto jednak pamiętać, że gotowa żywność w słoiczku może również zostać zanieczyszczona na jednym z etapów przygotowania jej do spożycia w domu, gdy nie zostaną zachowane należyte warunki higieny np. przy podgrzewaniu, czy podaniu.

Wady gotowych posiłków w słoiczkach

1. Wygoda, która z jednej strony jest zaletą gotowych posiłków dla niemowląt  i małych dzieci może być również ich wadą. Rodzice podając swoim dzieciom głównie gotowe dania o określonych smakach i konsystencji biorą mniejszy udział w kształtowaniu preferencji smakowych oraz nawyków żywieniowych dziecka, podczas, gdy dziecko ma ograniczony kontakt z żywnością.
2. Zbyt długie podawanie dziecku gotowego posiłków o określonej, gładkiej konsystencji może zwiększać ryzyko obniżonej akceptacji posiłku o innej, bardziej różnorodnej (np. grudkowatej) konsystencji. Ma na to wpływ również częstotliwość podawanego posiłku, oraz to, jaką konsystencję posiadają pozostałe posiłki pojawiające się w żywieniu małego dziecka.
3. Monotonia, przyzwyczajanie do określonych smaków. Większą część dostępnych na rynku gotowych dań dla niemowląt i małych dzieci stanowią posiłki na bazie słodszych warzyw takich jak m.in. marchewka, dynia a także owoców (tj. jabłka) i soki owocowe (np. sok jabłkowy, winogronowy). Podawanie dziecku tego rodzaju posiłków powoduje rozwijanie naturalnie występującej preferencji smaku słodkiego, oraz niechęci do nowych, w tym bardziej gorzkich potraw.
4. Stosunkowo wysoka cena – koszt gotowych dań obiadowych w słoiczkach jest wyższy niż koszt dań przygotowanych samodzielnie.
5. Rezygnacja z korzyści, jakie daje metoda BLW (ang. Baby Led Winning), która niesie ze sobą samodzielność oraz responsywność w karmieniu dziecka.

Podsumowanie

Gotowe posiłki w słoiczkach mogą stanowić uzupełnienie żywienia małych dzieci, sprawdzą się w sytuacji braku czasu, czy w podróży. Nie są jednak koniecznością, a jedynie mogą stanowić element dodatkowy. Posiłki przygotowywane w warunkach domowych, w oparciu o zasady prawidłowego żywienia są w stanie dostarczyć dziecku odpowiedniej ilości energii oraz niezbędnych do prawidłowego rozwoju składników pokarmowych. Ważne jest, aby przygotowując dziecku posiłek, korzystać z surowców dobrej jakości, kupionych ze sprawdzonego źródła, bez dodatku soli, cukru, tłustych ciężkostrawnych dodatków, czy ostrych przypraw. Kubki smakowe dziecka są bardzo wrażliwe i nie ma potrzeby, by oceniać smak potrawy według standardów osób dorosłych. Ta sama zasada dotyczy wielkości posiłku.

Na etapie rozszerzania diety warto wprowadzać pojedynczo: warzywa, owoce oraz produkty z innych grup spożywczych po to, aby zaobserwować występowanie ewentualnych nietolerancji i alergii pokarmowych. Przy wyborze gotowych dań, warto się upewnić, czy dziecko próbowało każdego ze składników posiłku osobno  oraz czy dobrze na niego reaguje. Pamiętajmy, że na etapie rozszerzania diety i dalszego żywienia dziecka to rodzice decydują o tym “co” dziecko zje, a dziecko decyduje “ile”. Warzywa powinny stanowić nieodłączny element diety dziecka i to od nich powinniśmy rozpoczynać jej rozszerzanie. Jeśli zdecydujemy się na włączenie do diety gotowych dań komercyjnych, warto korzystać z różnorodności asortymentu – wybierać dania na bazie różnych warzyw, dostosowywać konsystencję do możliwości gryzienia i połykania dziecka.

Piśmiennictwo:

1. Szajewska H., Socha P., Horvath A., Rybak A., Zalewski B.M., Nehring-Gugulska M., Mojska H., Czerwionka-Szaflarska M., Gajewska D., Helwich E., Jackowska T., Książyk J., Lauterbach R., Olczak-Kowalczyk D, Weker H.: Zasady żywienia zdrowych niemowląt. Stanowisko Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci. Standardy Medyczne/Pediatria, 2021, 18: 805 – 822
2. Fewtrell M., Bronsky J., Campoy C. i wsp., Complementary Feeding: A Position Paper by the European Society for Paediatric Gastroenterology, Hepatology, and Nutrition (ESPGHAN) Committee on Nutrition, 2017,  JPGN  64, 1, 119-129.
3. Weker. H., Więch M., Barańska M., Wilska H., Analiza zmian w profilu składników odżywczych w gotowej żywności przeznaczonej dla niemowląt i małych dzieci, 2016, Bromat. Chem. Toksykol., 3, 711-717.
4. Kuberska D., Suchta K., Zachowania nabywców na rynku certyfikowanej żywności dla niemowląt i małych dzieci, 2016, Zeszyty Naukowe Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego Ekonomika i Organizacja Gospodarki Żywnościowej, 114, 81-93.
5. Myszkowska-Ryciak J., Zawislak A., Harton A., Lange E., Wykorzystanie produktów specjalistycznych dla niemowląt w wybranej grupie rodziców oraz koszty diety opartej na produktach specjalistycznych i tradycyjnych, 2018, Handel Wewnętrzny, 64, 305-317.
6. Suszek A., Zabrocki R., Ocena czynników wpływających na zachowanie młodych matek na rynku żywności dla niemowląt, 2017, 99, 88-95.
7.  Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 16 września 2010 r. w sprawie środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego (DzU nr 180, poz. 1214).
8. Black R. E. , Makrides M., Ong K. K., Complementary Feeding: Building the Foundations for a Healthy Life, 2017, Nestlé Nutr. Inst. Workshop Series, 87, 49-58.
9. Commercial foods for infants and young children in the WHO European Region. Policy brief on two new reports by the WHO Regional Office for Europe (2019)