Mleko naturalną szczepionką
Dziecko rozwija się w łonie matki w środowisku chroniącym je przed działaniem czynników zewnętrznych. Do niedawna sądzono, że w łonie matki panują warunki sterylne, dziś wiadomo już, że łożysko przepuszcza niektóre mikroorganizmy. W czasie porodu noworodek styka się po raz pierwszy z „obcymi” bakteriami, w pierwszej kolejności z tymi, które bytują w drogach rodnych matki, a po porodzie z otaczającego środowiska. Należy podkreślić, że układ odpornościowy noworodka i niemowlęcia nie jest w pełni dojrzały, dlatego tak ważną rolę odgrywają składniki bioaktywne obecne w mleku matki przede wszystkim te, które wykazują działanie odpornościowe. Najważniejszą rolę pełnią białka mleka, m.in. laktoferyna, lizozym, alfa-laktoalbumina i tzw. białka układu dopełniacza uczestniczące w reakcjach obrony nieswoistej (wrodzonej) oraz immunoglobuliny (IgG, IgA, IgM) biorące udział w tzw. obronie swoistej.
Dwie linie obrony mleka – szybka i specyficzna
Mechanizm działania składników odporności nieswoistej ma charakter ogólny i nie jest skierowany przeciwko konkretnemu antygenowi, ale ich reakcja na obecność mikroorganizmów jest szybka, tworzą pierwszą linię obrony. Z kolei immunoglobuliny obecne w mleku odpowiadają za specyficzną odpowiedź organizmu matki na konkretne bakterie, wirusy i alergeny. Karmiąca kobieta wytwarza specyficzne przeciwciała przeciwko drobnoustrojom bytującym w jej otoczeniu, które następnie są przekazywane niemowlęciu wraz z mlekiem. Najliczniej występujące w mleku IgA wiążą patogeny w organizmie niemowlęcia, nie dopuszczając ich do tkanek. Są one również zdolne do aglutynacji, czyli zlepiania cząstek bakterii lub wirusów, które dzięki temu mogą być łatwiej usunięte z organizmu. W ten sposób likwidują zakażenie, nie wywołując zapalenia. Z kolei przeciwciała IgG przedostają się bezpośrednio do surowicy noworodków od matki przez łożysko.
Pierwsze porcje mleka (siary) – dlaczego tak ważne?
W siarze występuje znacząco wyższa zawartość białek odpornościowych w porównaniu z mlekiem przejściowym i dojrzałym, dlatego tak ważne jest rozpoczęcie karmienia noworodka piersią już w pierwszych godzinach po porodzie. Siara zawiera w swoim składzie:
Przeciwbakteryjne działanie laktoferyny jest związane m.in. z właściwościami wiązania jonów żelaza, które są niezbędne do wzrostu niektórych bakterii i grzybów. Ponadto laktoferyna pobudza wzrost tkanek jelita i chroni przed przedostawaniem się bakterii jelitowych do układu krążenia noworodka. Poza działaniem przeciwbakteryjnym dotychczas potwierdzono działanie laktoferyny przeciwko wirusom m.in. opryszczki typu 1 i 2, ludzkiemu wirusowi niedoboru odporności (HIV), wirusowi brodawczaka ludzkiego (HPV), rotawirusom, wirusom grypy i paragrypy oraz wirusom zapalenia wątroby typu B (HBC) i C (HCV). Warto podkreślić, że zawartość laktoferyny w siarze jest około 2-3 razy wyższa niż w dojrzałym mleku kobiecym, a w nim z kolei jest 20 razy wyższa niż w mleku krowim.
Lizozym jest enzymem obecnym w dużych ilościach w siarze, następnie jego zawartość maleje, by ponownie wzrosnąć ok. 28. dnia laktacji. Wykazuje on działanie powstrzymujące namnażanie bakterii, co powoduje, że mniej bakterii jest w stanie zasiedlić przewód pokarmowy noworodka. W mleku kobiecym jest go ponad tysiąc razy więcej niż w mleku krowim.
Noworodki urodzone o czasie, a w jeszcze większym stopniu wcześniaki, mają słabo rozwinięty układ dopełniacza, co jest związane ze zbyt niskim poziomem niektórych składników dopełniacza. Mleko kobiece zawiera niektóre białka układu dopełniacza, które wspomagają układ odpornościowy noworodka, chroniąc go przed patogenami zasiedlającymi jego przewód pokarmowy i układ oddechowy.
Największe znaczenie przypisuje się immunoglobulinom wydzielniczym IgA, w tym szczególnie SIgA (powierzchniowa IgA), które odpowiadają za specyficzną odpowiedź organizmu matki na bakterie, wirusy i alergeny. Dla przykładu, mleko kobiece zawiera przeciwciała chroniące niemowlę przed takimi bakteriami, jak przecinkowiec cholery (Vibrio cholerae) czy wywołujące zakażenia pokarmowe: Campylobacter sp., Shigella oraz przeciw pierwotniakowi Giardia lamblia. SIgA jest odporna na działanie enzymów trawiennych w układzie pokarmowym dziecka, nie ulega wchłanianiu i z tego powodu może działać miejscowo na przewód pokarmowy, chroniąc noworodka i niemowlę przed zakażeniem.
Kolejna grupa immunoglobulin to IgM, które chronią noworodka i niemowlę przed bakteriami i pasożytami. Jak wskazano, IgM z mleka matki może chronić np. przez inwazją paciorkowca z grupy B. Jest to szczególnie niebezpieczna dla noworodków i niemowląt bakteria i, co ważne, znaczna część kobiet jest jej bezobjawowymi nosicielkami. Dane epidemiologiczne pokazują, że obecność paciorkowców grupy B stwierdza się u 10-40% zdrowych kobiet, przy tym w Polsce nosicielstwo u ciężarnych sięga nawet 30%.
Warto zaznaczyć, że najwyższe stężenie przeciwciał w mleku kobiecym obserwujemy we wczesnym etapie, gdy noworodek jest szczególnie wrażliwy na infekcje. Np. w siarze zawartość SIgA jest kilkanaście razy wyższa niż w mleku dojrzałym.
Należy również podkreślić, że zawartość składników bioaktywnych w mleku kobiecym jest uwarunkowana osobniczo i na ich poziom wpływa m.in. stan zdrowia matki. Z tego powodu najlepszym pokarmem dla niemowlęcia jest mleko własnej matki. Jednak w sytuacji, gdy matka z różnych powodów nie może karmić piersią, Europejskie Stowarzyszenie Neonatologii i Perinatologii oraz Amerykańska Akademia Pediatrii zalecają, aby jako mleko pierwszego wyboru stosować mleko kobiece pochodzące z banku mleka, a dopiero w następnej kolejności preparaty do żywienia niemowląt wytwarzane na bazie mleka krowiego.
- Hall B., Uniformity of human milk. Am J Clin Nutr 1979, 32:304-312;
- Bioactive components of human milk, ed. Newburg D.S., Advances in Experimental Medicine and Biology vol. 501, 2001;
- Lis J., Orczyk-Pawiłowicz M., Kątnik-Prastowska I., Białka mleka ludzkiego zaangażowane w procesy immunologiczne. Postępy Hig Med Dosw, (2013); 67: 529-547;
- Ballard O, Morrow AL, Human milk composition: nutrients and bioactive factors. Pediatr. Clin. North. Am. (2013) 60,1:49-74;
- Andreas N., Kampmann B., Mehring Le-Doare K., Human breast milk: A review on its composition and bioactivity. Early Human Development 91 (2015):629–635;
- Arnardottir H, Orr SK, Dalli J, Serhan CN, Human milk proresolving mediators stimulate resolution of acute inflammation. Mucosal Immunol. (2016);9,3:757-66.
0 komentarzy