Niedożywienie w onkologii 

Terapia onkologiczna może przyczyniać się do ograniczenia spożywania posiłków, zaburzeń wchłaniania i/lub metabolizmu, co znacząco wpływa na odżywianie w chorobie nowotworowej. Żywienie w chorobie nowotworowej jest bardzo ważne gdyż wpływa na przebieg leczenia. Niedożywienie u chorych onkologicznych zwiększa ilość powikłań, wydłuża czas hospitalizacji, a w zaawansowanym stadium może spowodować odstąpienie od leczenia lub odroczenie terapii do czasu poprawy ogólnego stanu chorego. Szacuje się, że objawy niedożywienia mogą dotyczyć nawet 30 – 85% chorych, a najbardziej narażone są osoby z rozpoznaniem raka przełyku, żołądka, trzustki, a także nowotworów głowy i szyi oraz płuc. Nadmierna i niezamierzona utrata masy ciała związana z zaburzeniami odżywiania i niedożywieniem może prowadzić do rozwoju kacheksji nowotworowej (wyniszczenia), która tylko w niewielkim stopniu odpowiada na metody wsparcia żywieniowego.

Dieta w walce z rakiem – zalecenia. Co jeść w chorobie nowotworowej?

Poradnictwo dietetyczne u chorych onkologicznych jest najprostszą i najtańszą metodą na poprawę i utrzymanie prawidłowego stanu odżywienia. Korzystanie z takiej formy wsparcia zaleca się na każdym etapie leczenia, tj. od rozpoznania choroby, przez okres aktywnego leczenia, a także dla chorych paliatywnych oraz dla osób po zakończonym leczeniu onkologicznym, jako forma profilaktyki wtórnej. Właściwe wsparcie, które zapewnia dieta jest integralną częścią leczenia systemowego i zyskuje coraz więcej zwolenników w środowisku medycznym oraz instytucjach i towarzystwach naukowych. Zgodnie ze standardami leczenia żywieniowego pacjentów onkologicznych przygotowanymi przez ESPEN (Europejskie Towarzystwo Żywienia Klinicznego i Metabolizmu) poradnictwo dietetyczne ma najwyższy stopień wiarygodności „A” wg medycyny opartej na faktach (EBM ang. evidence based medicine).

Niezbędnym elementem konsultacji dietetycznej jest ocena stanu odżywienia, która powinna być przeprowadzona na podstawie dokładnego wywiadu żywieniowego. Następnie należy ustalić zapotrzebowanie na energię oraz poszczególne składniki odżywcze.  Zgodnie z najnowszymi zaleceniami ESPEN z 2021 roku u chorych onkologicznych zaleca się, aby dobowa podaż energii wynosiła 25-30 kcal/kg aktualnej masy ciała/dobę, a podaż białka 1-1,5g/kg aktualnej masy ciała/dobę. Tłuszcz powinien stanowić nawet do 50% energii, co jest znacznie wyższym udziałem w diecie niż zaleca się u osób zdrowych. W przypadku chorych wyniszczonych wartości te mogą wzrastać. U chorych z nadwagą i otyłością zapotrzebowanie wylicza się na podstawie należnej masy ciała. Zapotrzebowanie chorych onkologicznych na mikroskładniki nie różni się od zapotrzebowania osób zdrowych i określane jest na podstawie zalecanego dziennego spożycia (RDA, ang. recommended dietary allowances). Zalecana ilość wody u osób, których masa ciała nie przekracza 70 kg, to 30-40ml/kg masy ciała/dobę. U ciężko chorych podaż wody powinna być ustalana na podstawie dobowego bilansu płynów.

Personalizacja diety

Dieta onkologiczna nie jest taka sama dla każdej osoby.

Zalecenia żywieniowe powinny być dostosowane indywidualnie, biorąc pod uwagę stan odżywienia, lokalizację i stopień zaawansowania nowotworu oraz dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego i choroby towarzyszące.

Jadłospis w chorobie nowotworowej powinien uwzględniać preferencje żywieniowe chorego oraz możliwości spożycia.

Dietoterapia ma na celu zapobieganie niedożywieniu oraz zminimalizowanie odczuwania skutków ubocznych leczenia,

do których należą przede wszystkim nudności, wymioty, brak apetytu, jadłowstręt, biegunka, zaparcia, zmiany smaku, zapalenia błony śluzowej przewodu pokarmowego, pleśniawki, zwężenie przełyku. Część z tych dolegliwości może nasilać dysfagię (zaburzenia połykania), a niektóre nawet uniemożliwić doustne przyjmowanie posiłków. Bardzo często zalecenia dietetyczne dla chorych onkologicznych, w celu odciążenia przewodu pokarmowego, ułatwienia trawienia i wchłaniania składników odżywczych, oparte są na diecie łatwostrawnej. Do głównych zasad tej diety należy eliminacja potraw smażonych, większości surowych warzyw i owoców, pełnoziarnistych produktów zbożowych oraz produktów tłustych i wzdymających. W trakcie leczenia onkologicznego częstą koniecznością jest wzmacnianie diety produktami o wysokiej gęstości energetycznej. Należą do nich przede wszystkim łatwostrawne tłuszcze takie jak masło, słodka śmietanka, a także żółtko jajka, oleje roślinne oraz zmielone orzechy i migdały.

Produkty specjalnego przeznaczenia medycznego 

W przypadku kiedy zapotrzebowanie energetyczne nie może być pokryte samą dietą kuchenną, potrzebne jest wsparcie produktami specjalnego przeznaczenia medycznego FSMP (ang. food for special medical purposes). Preparaty te są skoncentrowanym źródłem energii i składników odżywczych w małej objętości, mają różne formy (np. płynne lub proszek do rozpuszczenia w wodzie lub jedzeniu) oraz są dostępne bez recepty. Właściwy dobór preparatu powinien uwzględniać stan kliniczny chorego oraz choroby towarzyszące. Źle dobrany preparat może wywołać skutki uboczne np. w postaci biegunki, czy nudności i wymiotów. Przyczyną dolegliwości może też być nieprawidłowy sposób przyjmowania preparatu np. w sytuacji kiedy preparat jest wypity szybko lub jest zbyt zimny. 

Poradnictwo dietetyczne jest ważnym elementem w procesie leczenia onkologicznego. Może przyczyniać się do poprawy stanu ogólnego i zmniejszenia ilości powikłań, a tym samym poprawiać jakość życia chorych. Każdy chory powinien mieć możliwość skorzystania z takiej porady już na początku leczenia, a następnie być monitorowany przez cały jego okres.

Piśmiennictwo

1. Muscaritoli M., Arends J., Bachmann P. et al.: ESPEN practical guideline: Clinical Nutrition in cancer. Clin. Nutr. 2021, 40(5): 2898–2913.
2. Kłęk S.: Leczenie żywieniowe w onkologii. Współczesne podejście., PZWL, 2020.
3. Kłęk S. i wsp.: Standardy Żywienia dojelitowego i pozajelitowego. POLSPEN Scientifica, Kraków, 2019.
4. World Cancer Research Found International. Continous Update Project: Cancer Prevention and Survival Summary of Global Evidence on Diet, Weight, Physical Activity & What Increases or Decreases Your Risk of Cancer, 2016.
5. Kłęk S., Jankowski M., Kruszewski W.J. i wsp.: Clinical Nutrition in Oncology: Polish Recommendations. Oncol. Clin. Pract. 2015, 11: 172–188.