Czym jest anoreksja?

Anoreksja, zwana także jadłowstrętem psychicznym, należy do zaburzeń odżywiania. Cechuje się znacznym ograniczeniem przyjmowania pokarmu prowadzącym do dużych ubytków masy ciała i związanych z tym zaburzeń metabolicznych i hormonalnych, a w konsekwencji do skrajnego wyniszczenia organizmu. Nieleczona anoreksja u niektórych osób może prowadzić do śmierci.

Najczęściej pojawia się u dziewcząt i kobiet w wieku 13-20 lat. W grupie tej dość powszechne jest zjawisko stosowania różnych diet odchudzających (niskokalorycznych lub eliminacyjnych), które może doprowadzić do wystąpienia zaburzeń odżywiania, w tym zwłaszcza anoreksji.

Wspomagająca rola dietetyka

Leczenie anoreksji wymaga udziału wielu specjalistów. Na początku najważniejsza jest pomoc psychiatry lub psychologa. Na tym etapie rolą dietetyka jest wspomaganie leczenia. Powrót do należnej masy ciała jest zazwyczaj procesem długotrwałym i powolnym. W tym czasie osoba chora powinna odzyskać kontrolę nad własnymi nawykami żywieniowymi.

Na początku terapii dietetyk powinien ocenić sposób żywienia, stan odżywienia oraz zapotrzebowanie na energię i podstawowe składniki odżywcze pacjenta. Niektórzy mogą wymagać żywienia drogą pozajelitową, lub drogą przewodu pokarmowego, ale przez sondę bezpośrednio do żołądka lub jelita cienkiego. Jeśli jednak stan fizjologiczny i psychiczny pacjenta na to pozwala, powinno stosować się żywienie doustne.

Wartość odżywcza diety

Żywienie należy rozpocząć od diety niskoenergetycznej – ok. 500 kcal/dzień, najlepiej płynno-papkowatej. Dieta taka powinna być niskotłuszczowa, z ograniczeniem laktozy. Jednocześnie trzeba kontrolować podaż płynów i elektrolitów, aby nie doszło do zaburzeń równowagi wodno-elektrolitowej.

Stopniowo należy zwiększać wartość energetyczną diety, ale jednorazowo nie więcej niż o 200 kcal. Docelowo zaleca się podaż energii na poziomie 40-50 kcal/kg masy ciała, czyli 2000-3000 kcal dziennie. Przy obliczaniu zapotrzebowania na energię należy uwzględnić należną masę ciała a nie masę aktualną, która jest o wiele mniejsza. Ponadto dieta powinna zawierać znaczne ilości białka, przekraczające zapotrzebowanie fizjologiczne, co pomoże w odbudowie ubytków mięśniowych i narządowych. Zaleca się, aby zawarte w diecie białko dostarczało 25-30% energii. Niewskazane jest duże spożycie tłuszczu, gdyż osoby niedożywione źle tolerują posiłki bogate w ten składnik odżywczy. Tłuszcz nie powinien dostarczać więcej niż 25-30% energii. Pozostała część energii powinna pochodzić z węglowodanów. Na początku nie jest wskazane spożywanie większej ilości błonnika, gdyż może być on przyczyną braku łaknienia i wzdęć.

Spożywanie posiłków

Posiłki muszą być jak najbardziej zróżnicowane i w pełni pokrywać zapotrzebowanie nie tylko na podstawowe składniki pokarmowe, lecz także na składniki mineralne i witaminy, gdyż w czasie choroby mogło dojść do poważnych ich niedoborów w organizmie.

Najkorzystniej jest podawać 5-6 posiłków dziennie w regularnych odstępach czasu. Początkowo nie powinny być one zbyt obfite, z czasem można zwiększyć ilość spożywanych jednorazowo produktów i potraw.

Posiłki nie powinny trwać dłużej niż 30 minut. Ważne jest zapewnienie osobie chorej spokoju i komfortu w czasie ich spożywania. Zaleca się też, żeby były spożywane w obecności innej osoby, która także powinna towarzyszyć osobie chorej przez następne 2 godziny.

Warto zadbać o to, żeby posiłki były smaczne, a swym wyglądem zachęcały do jedzenia.

Co należy jeść?

Dla osoby z anoreksją zalecana jest dieta lekkostrawna. Najlepiej, żeby potrawy były gotowane tradycyjnie bądź na parze. Można też upiec je w folii, lub poddusić bez wcześniejszego obsmażania.

Na początku leczenia, kiedy pacjent jest na diecie niskoenergetycznej, zaleca się przygotowywanie posiłków na bazie ryżu i warzyw. Może to być kleik ryżowy, przecier lub puree z gotowanych warzyw.

Zwiększając wartość energetyczną diety, należy przede wszystkim podawać produkty bogate w białko i węglowodany. Z produktów będących dobrym źródłem białka zalecane są: chude mięso (najlepiej drób), ryby, sery twarogowe, niskotłuszczowe napoje mleczne (bezlaktozowe w przypadku nietolerancji laktozy), jaja. Z kolei węglowodanów powinny dostarczać: ryż, kasze, pieczywo, makarony, a także miód, dżem. W początkowym okresie należy ograniczyć spożycie produktów zbożowych pełnoziarnistych, żeby nie dostarczać zbyt dużo błonnika.

W jadłospisie powinny znaleźć się warzywa i owoce, najlepiej gotowane, w postaci puree, przecierów, soków. W początkowym okresie sałatki i surówki mogą być gorzej trawione.

Tłuszcze należy wprowadzać do diety powoli. Najlepiej tolerowane są tłuszcze pochodzące z masła, śmietanki, pełnotłustego mleka. Później można zacząć podawać oleje roślinne spożywane na surowo jako dodatek do potraw.

Potrawy powinny być dobrze przyprawione naturalnymi przyprawami bądź ziołami.

Przyrost masy ciała

Prawidłowo zbilansowana dieta powinna pozwolić na systematyczny, stały przyrost masy ciała od 0,2 do 1 kg tygodniowo. Docelową masę ciała ustala się indywidualnie poprzez uwzględnienie wieku, płci, stadium pokwitania, wysokości ciała, a także tempa wzrostu i masy ciała w okresie poprzedzającym chorobę. Miarą powrotu do zdrowia dziewcząt i młodych kobiet jest pojawienie się miesiączki, występujące zwykle, gdy masa ciała osiągnie 90% masy należnej.

Okres rekonwalescencji

W czasie stosowania diety zaleca się umiarkowaną aktywność fizyczną, gdyż regularne ćwiczenia pobudzają apetyt. Przez okres od 2 do 4 lat należy kontrolować masę ciała i odżywianie osoby chorej celem wykluczenia nawrotu choroby. Wskazany jest w tym czasie nadzór lekarza i dietetyka. Lekarz może zalecić także konsultacje z psychologiem.