Ryby są źródłem wielonienasyconych kwasów tłuszczowych z rodziny omega 3 takich jak eikozapentaenowy (EPA) i dokozaheksaenowy (DHA), którym przypisywane jest działanie kardioprotekcyjne – ochronne przed niedokrwieniem mięśnia sercowego. Działają antyarytmicznie, przeciwzakrzepowo, przeciwzapalnie, zwalniają rozwój blaszki miażdżycowej, korzystnie wpływają na śródbłonek uwalniając tlenek azotu oraz lekko obniżają ciśnienie krwi. Ponadto poprawiają profil lipidowy poprzez obniżenie stężenia triglicerydów w surowicy i podwyższenie cholesterolu frakcji HDL.

Bogata w ryby dieta Eskimosów – mniej zawałów serca

Zależność pomiędzy kwasami omega 3 pochodzącymi z ryb a chorobami sercowo-naczyniowymi (ChSN) wykazano po raz pierwszy w latach 60. wśród Eskimosów grenlandzkich, których dieta była bogata w ryby. Stwierdzono rzadkie występowanie zawałów serca w porównaniu z mieszkańcami Danii.

Kolejne obserwacje potwierdziły, iż wysokie spożycie ryb w porównaniu z niskim, zmniejsza ryzyko zgonów wieńcowych, nagłych zgonów sercowych oraz zgonów ogółem. Także stosowanie suplementów olejów rybnych, zwłaszcza w prewencji wtórnej (czyli u chorych z chorobami sercowo-naczyniowymi w wywiadzie) dostarczyło dowodów na korzystne działanie kwasów omega 3. W świetle tych danych FDA (Food and Drug Administration, 2009 r.) i AHA (American Heart Association, 2002 r.) zalecały kwasy EPA i DHA w ilości 1 g dziennie u osób z chorobą niedokrwienną serca.

Badania, które potwierdzają korzystne działanie kwasów omega 3

Jednakże w ostatnich 6 latach opublikowano wyniki (łączenie danych z różnych badań i wnioskowanie na ich podstawie), które nie są tak jednoznaczne. W metaanalizie 13 badań obejmujących 7694 osób przyjmujących kwasy omega 3 w dawce 1-6 g na dobę wobec 7654 osób, którym podawano placebo stwierdzono znamienną statystycznie redukcję zgonów sercowych (32%), nagłych zgonów (33%) i zawałów serca (25%).

Korzyści kliniczne wykazano w kolejnej metaanalizie 14 randomizowanych badań (w których osoby dobierane są losowo) obejmujących grupę 16 338 osób przyjmujących omega 3 wobec 16 318 osób z grupy kontrolnej. Redukcja poszczególnych incydentów, czyli zgonów sercowych, nagłych zgonów, zgonów ogółem i zawałów serca wynosiła odpowiednio 12%, 14%, 8% i 15%. Nie było natomiast istotnego wpływu na główne incydenty sercowo-naczyniowe ogółem.

W metaanalizie 19 badań obserwacyjnych obejmujących 45637 osób wykazano związek pomiędzy EPA i DHA a zmniejszeniem ryzyka zgonu wieńcowego odpowiednio o 9% i 10%. Także opublikowana w 2016 roku analiza dwóch prospektywnych badań kohortowych (np. badanie efektu spożywania kwasów omega 3 od chwili, gdy osoby wyodrębnione do badania ze względu na konkretne wydarzenie czy proces, czyli w statystyce – kohorta, rozpoczęły ich spożywanie): the Nurses’ Health Study obejmujące 83349 osób i Health Professional Follow-up Study z udziałem 42884 osób, wykazała, iż spożywanie kwasów omega 3 pochodzących z ryb wiąże się ze zmniejszeniem zgonów ogółem o 4%.

Badania, które nie potwierdzają korzystnego działania kwasów omega 3

Jednakże opublikowano również badania i analizy, z których wynika, iż stosowanie suplementów kwasów omega 3 nie przynosi żadnych korzyści klinicznych. Może to być związane z faktem, iż analizowane badania są bardzo zróżnicowane pod względem stosowanych dawek EPA i DHA, czasu trwania badań, liczby badanych oraz leków stosowanych przez badanych, które mogą wchodzić w interakcję. Znaczenie może mieć również wyjściowa zawartość kwasów omega 3 w organizmie.

W metaanalizie 20 badań z udziałem 68680 pacjentów nie wykazano związku pomiędzy suplementacją kwasami omega 3 a obniżeniem ryzyka zgonów ogółem, zgonów sercowych, nagłych zgonów, zawałów serca oraz udarów mózgu.

Autorzy opublikowanego w 2016 r. przeglądu 67 randomizowanych badań klinicznych i 37 badań obserwacyjnych sugerują, iż zwiększone spożycie kwasów omega 3 korzystnie wpływa na stężenie HDL-C (+0,9 mg/dl), triglicerydów (-24 mg/dl) i stosunek cholesterolu całkowitego do HDL-C (-0,17), ale nie działa na inne główne czynniki ryzyka sercowo-naczyniowego. Wysokie dawki omega 3 mogą ponadto podwyższyć stężenie LDL-C, co może mieć niekorzystne znaczenie.

W toku są 4 duże badania, które być może dostarczą przekonywujących dowodów na skuteczność suplementów. Jednakże wyników można spodziewać się w latach 2018-19.

Profilaktycznie jedzmy ryby 2 razy w tygodniu

Należy zatem podkreślić, iż w profilaktyce chorób sercowo-naczyniowych zaleca się zdrową dietę, w ramach której należy spożywać ryby 2 razy w tygodniu, w tym raz ryby tłuste (łosoś, makrela, śledź). Jest to zgodne z zaleceniami Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego (ESC) opublikowanymi w 2016 r. Podobne stanowisko zajmują eksperci towarzystw amerykańskich, chociaż American Heart Association wskazuje, iż u pacjentów z chorobą niedokrwienną serca lekarz może rozważyć zastosowanie 1 g kwasów omega 3. Suplementy olejów rybnych można natomiast stosować u pacjentów z wysokim stężeniem trójglicerydów. Zalecana dawka to 1-4 g dziennie jako uzupełnienie farmakoterapii w ciężkiej hipertrójglicerydemii, bądź w monoterapii, jeżeli pacjent nie toleruje leków.