Kształtowanie nawyków żywieniowych u dzieci i młodzieży jest procesem złożonym, rozpoczynającym się we wczesnym dzieciństwie. Działania związane z edukacją żywieniową dzieci można efektywnie prowadzić w domu rodzinnym, a także w przedszkolu i w szkole. Żadna teoria nie zastąpi praktycznych inicjatyw wdrażanych systematycznie każdego dnia. Poniżej opisano 5 podstawowych działań, które warto podjąć, aby przedszkola/szkoły stały się miejscem przyjaznym dla kształtowania prawidłowych nawyków żywieniowych dzieci.
Krok pierwszy – dostępność produktów spożywczych
W kształtowaniu nawyków żywieniowych dzieci w przedszkolu i szkole ważna jest dostępność określonych produktów spożywczych. Może ona wpłynąć na wybór produktów i spożycie posiłków korzystnych dla zdrowia. Działa tu prosta zasada sięgania po to, co jest „w zasięgu ręki”.
W placówkach oświatowych obowiązuje rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 26 lipca 2016 r. w sprawie grup środków spożywczych przeznaczonych do sprzedaży dzieciom i młodzieży w jednostkach systemu oświaty oraz wymagań, jakie muszą spełniać środki spożywcze stosowane w ramach żywienia zbiorowego dzieci i młodzieży w tych jednostkach (Dz. U. z 2016 r., poz. 1154). Rozporządzenie określa zasady żywienia w przedszkolach i szkołach takie jak: urozmaicenie, prowadzenie żywienia zgodnego z aktualnymi normami, częstotliwość podawania warzyw i owoców, liczbę potraw smażonych w tygodniu, zasadę podawania każdego dnia dwóch porcji produktów mlecznych czy określa ilość cukru w produktach przygotowywanych na miejscu.
Realizacja żywienia zgodnego z zasadami wymienionymi w rozporządzeniu, a także prowadzenie żywienia zgodnego z rekomendacjami żywienia dzieci i młodzieży jest podstawowym elementem kształtowania prawidłowych nawyków żywieniowych.
Drugim miejscem udostępniania produktów spożywczych jest sklepik szkolny. Prowadzenie sklepiku szkolnego związane jest z dostarczaniem uczniom określonego asortymentu.
W wymienionym powyżej rozporządzeniu Ministra Zdrowia w § 1 podane są produkty i potrawy, które mogą być sprzedawane w szkole. Sklepik szkolny jest miejscem nie tylko zakupu produktów spożywczych, ale także miejscem edukacji żywieniowej. Uczeń, mając możliwość zakupu odpowiedniej, korzystnej dla zdrowia żywności, będzie wybierał z asortymentu sklepiku, tylko takie produkty.
Biorąc pod uwagę dostępność prozdrowotnych produktów i potraw warto zwrócić uwagę na to, co jest podawane na imprezach i uroczystościach przedszkolnych/szkolnych. Można pokazać dzieciom i rodzicom, że podwieczorek nie zawsze musi być słodki, tort urodzinowy może być zrobiony z owoców, a warzywa mogą być składnikiem ciast i deserów.
Dostępność korzystnych produktów to także możliwość korzystania z wody. Ważne jest, aby na terenie przedszkola czy szkoły dzieci miały stały i nieograniczony dostęp do wody pitnej. Wpływa to na zmniejszenie spożycia niekorzystnych dla zdrowia dzieci i młodzieży słodkich napojów, które są źródłem cukru.
Krok drugi – czas na posiłek
Ważnym elementem kształtowania prawidłowych nawyków żywieniowych jest długość przerwy śniadaniowej i obiadowej. Uczeń powinien mieć czas na spokojne zjedzenie drugiego śniadania oraz obiadu.
Reguły prawidłowego żywienia nie mają racji bytu, jeśli niespełniona jest podstawowa zasada odpowiedniego czasu przeznaczonego na zjedzenie posiłku.
Pożądane jest także zadbanie o odpowiednią organizację przerwy śniadaniowej. Zjedzenie posiłku w sali lekcyjnej, w spokojnej atmosferze z nauczycielem, jest nie do przecenienia. Wprowadzenie odpowiednio długiej przerwy śniadaniowej oraz zwrócenie uwagi na jakość przynoszonych drugich śniadań jest bardzo istotnym elementem kształtowania odpowiednich nawyków żywieniowych.
Warto też zwrócić uwagę na zalety jedzenia w grupie rówieśniczej. Zarówno u dzieci starszych, jak i młodszych jedzenie wspólnych posiłków z rówieśnikami i nauczycielem wpływa pozytywnie na wybory żywieniowe związane np. z sięganiem po produkty do tej pory odrzucane.
Krok trzeci – jeden obraz za 1000 słów
Dla dzieci jeden obraz wart jest 1000 słów. W przedszkolu i szkole dobrze jest wprowadzać elementy zdrowego stylu życia poprzez praktyczne rozwiązania. Udostępnianie stojaków na rowery, możliwość segregowania śmieci, niemarnowanie jedzenia czy zasady diety planetarnej to konkretne działania, które towarzyszą dzieciom przez cały czas pobytu w placówce. Dzieci, jeśli nawet nie od razu włączą się w proponowane działania, to z czasem, naśladując rówieśników i nauczycieli, podejmą te wyzwania. Autorytet nauczyciela zarówno w przedszkolu, jak i w szkole jest nie do przecenienia.
Dzieci uczą się przez naśladownictwo, zatem wybory prozdrowotne nauczyciela są ważnym aspektem motywacji do prawidłowych zachowań – także żywieniowych.
Kolejnym wyzwaniem, które warto podjąć, jest prowadzenie ogródka warzywnego na terenie przedszkola lub szkoły. Uprawa warzyw i owoców jest najefektywniejszą metodą edukacji żywieniowej. Warto na terenie placówki wygospodarować choćby mały kawałek ziemi do stworzenia ogródka warzywno-ziołowego. Pielęgnacja roślin, obserwowanie wzrostu, a następnie ich wykorzystanie do przygotowania posiłku są z jednej strony prostą, a z drugiej bardzo efektywną formą edukacji. Jeśli nie ma takiej możliwości, aby wyodrębnić teren pod ogródek, to podobny efekt można osiągnąć zakładając tzw. zielone parapety, na których można wyhodować np.: natkę pietruszki, szczypiorek, bazylię czy kiełki. Szybki wzrost roślin, zwłaszcza wiosną, przyniesie efekt w postaci obserwacji, pielęgnacji i wykorzystania wyhodowanych roślin do posiłków szkolnych czy przedszkolnych.
Krok czwarty – współpraca z rodzicami
Ważnym elementem kształtowania prawidłowych nawyków żywieniowych dzieci w przedszkolu i szkole jest współpraca z rodzicami.
Rodzice i nauczyciele powinni być sprzymierzeńcami w aspekcie kształtowania prawidłowych zachowań żywieniowych. Współpraca placówki z rodzicami zwiększa szansę na efektywność podejmowanych działań prozdrowotnych.
Dobra komunikacja w zakresie żywienia stanowi ważną, a nawet kluczową rolę w efektywnym prowadzeniu polityki żywieniowej w placówce.
Określenie prostych celów związanych z kształtowaniem prawidłowych nawyków żywieniowych podniesie szanse na przekonanie rodziców do współpracy. Cele, które chce osiągnąć przedszkole/szkoła to np.: zwiększenie spożycia przez dzieci warzyw, produktów zbożowych pełnoziarnistych, wyeliminowanie picia słodkich napojów na rzecz wody, ograniczenie spożycia słodyczy i niewyrzucanie jedzenia.
Wspólne działanie całego środowiska przedszkolnego/szkolnego czyli personelu placówki, rodziców oraz dzieci z pewnością zaowocują trwałą zmianą nawyków żywieniowych i wpłyną na pozytywną zmianę postaw całej społeczności.
Czytaj także: Współpraca z rodzicami a kształtowanie prawidłowych nawyków żywieniowych dzieci w przedszkolu
Krok piąty – wdrażanie zasad diety planetarnej i niemarnowania jedzenia
W kształtowaniu nawyków żywieniowych u dzieci i młodzieży istotnym elementem jest wdrożenie w placówce zasad diety planetarnej. Zmieniający się klimat zmusza nas wszystkich, w tym placówki oświatowe, do wdrażania działań związanych z ochroną klimatu. Zmiany, które można wprowadzić w stołówce szkolnej/przedszkolnej, to przede wszystkim działania związane z niemarnowaniem jedzenia. Są to np.: wprowadzenie szwedzkiego stołu, przygotowanie estetycznych i atrakcyjnych wizualnie potraw, dostosowanie wielkości porcji do wieku dziecka, serwowanie sezonowych warzyw i owoców, potraw z nasion roślin strączkowych oraz częstsze podawanie produktów zbożowych pełnoziarnistych.
Edukacja w zakresie diety planetarnej jest nieodłącznym elementem kształtowania postaw prozdrowotnych. Zasady diety planetarnej stosunkowo łatwo wkomponowują się w działania związane z edukacją żywieniową i kształtowaniem prawidłowych nawyków żywieniowych.
Czytaj także: Dieta planetarna a żywienie zbiorowe w szkole.
Podsumowanie
Przedszkola i szkoły to miejsca, gdzie edukacja żywieniowa może być efektywnie prowadzona. Działania obejmujące całe środowisko przedszkolne i szkolne powinny być prowadzone systematycznie, z uwzględnieniem praktycznych, konkretnych działań na terenie placówki. Poniżej najważniejsze kroki, które pomogą w kształtowaniu prawidłowych nawyków żywieniowych w szkole i przedszkolu.
-
- Dostępność na terenie placówki korzystnych dla zdrowia dzieci produktów spożywczych
- Odpowiednia organizacja i długość przerwy śniadaniowej i obiadowej w szkole
- Prowadzenie ogródka warzywnego, tworzenie „zielonych parapetów”
- Współpraca z rodzicami
- Wdrażanie zasad diety planetarnej i niemarnowania jedzenia
Piśmiennictwo:
- Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 26 lipca 2016 r. w sprawie grup środków spożywczych przeznaczonych do sprzedaży dzieciom i młodzieży w jednostkach systemu oświaty oraz wymagań, jakie muszą spełniać środki spożywcze stosowane w ramach żywienia zbiorowego dzieci i młodzieży w tych jednostkach (Dz. U. z 2016 r., poz. 1154).
- Charzewska J., Wolnicka K. (red. nauk.): Szkoła i przedszkole przyjazne żywieniu
i aktywności fizycznej. Poradnik dla nauczycieli. Instytut Żywności i Żywienia, Warszawa, 2013. - Storcksdieck Genannt Bonsmann S., Kardakis T., Wollgast J., Nelsona M., Louro Caldeira S.: Mapping of National School Food Policies across the EU28 plus Norway and Switzerland, JRC Science and Policy Reports, 2014.
- Maluchnik B., Grabowska A.: Posiłki w szkołach w Europie. Raport Polskiego Biura Eurydice, Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji, Warszawa 2016, online: http://eurydice.org.pl/wp-content/uploads/2016/05/meals_raport_PL.pdf.
- Marnując żywność marnujesz planetę. Raport Federacji Polskich Banków Żywności –
Nie marnuję jedzenia 2018, Banki Żywności, online: https://bankizywnosci.pl/wp-content/uploads/2018/10/Przewodnik-do-Raportu_FPBZ_-Nie-marnuj-jedzenia-2018.pdf.
