Najnowsze dane epidemiologiczne dotyczące cukrzycy

Obecnie choruje na nią ponad 420 mln ludzi na całym świecie. Wg danych epidemiologicznych w 2017 r. na cukrzycę chorowało co najmniej 2,5 mln Polaków (8%), a spośród wszystkich chorych ok. 20% nie jest świadoma tej choroby, więc łączna liczba chorych na cukrzycę w Polsce przekracza już 3 mln osób.

Szacuje się, że najwięcej choruje osób w przedziale wiekowym 45-64 lat, co stanowi 36% wszystkich  chorych na cukrzycę. Jeśli dynamika wzrostu zachorowań utrzyma się na poziomie 3,7% rocznie, to do roku 2030 będzie chorowało w Polsce 4,2 mln osób, zaś łącznie z chorobami niewykrytymi może to być 5,25 mln.

Wzrost liczby chorych wiąże się ze wzrostem wydatków na leczenie (w 2017 roku  były to wydatki rzędu 6 073 mln zł). Cukrzyca to znaczące obciążenie finansowe dla pacjenta. Średnie roczne dopłaty pacjentów do wszystkich produktów wydawanych w aptece na podstawie recepty lekarskiej w 2017r. wynosiły 1003 zł/osobę (83,5 zł /m-c) z czego niecała połowa stanowiły dopłaty do leków refundowanych.

A przecież prewencja pierwotna, wczesne wykrywanie choroby i prewencja wtórna – dotycząca leczenia powikłań, to czynniki mogące w dużym stopniu ograniczyć wzrost kosztów leczenia w przyszłości.

Cukrzyca i choroby współtowarzyszące

Swoje groźne oblicze cukrzyca odkrywa powoli. Mówi się, że jest to podstępna choroba, gdyż w początkowej fazie może nie dawać żadnych objawów i rozwijać się  w sposób prawie niezauważony. Tymczasem wczesne rozpoczęcie procesu leczenia może przeciwdziałać rozwojowi chorób i powikłań związanych z cukrzycą jak: choroby sercowo-naczyniowe, utrata wzroku, niewydolność nerek czy amputacja dolnej kończyny.

Wbrew obiegowej opinii, że pacjenci z cukrzycą rozpoczynający leczenie insuliną prawie zawsze przybierają na wadze, najczęściej związane jest z nieprawidłowo dobraną dawką insuliny. Jeśli wartości glikemii od momentu rozpoznania choroby jest utrzymana w granicach zbliżonych do wartości prawidłowych, nie następuje znaczący wzrost masy ciała pacjenta.
Zgodnie z wytycznymi PTD z 2020 roku w zakresie leczenia niefarmakologicznego, podkreśla się znaczenie ograniczania podaży węglowodanów w poszczególnych posiłkach i całej diecie, a dzienny deficyt kaloryczny wynoszący 500 – 750 kcal uważa się za bezpieczny.

Nowe metody pomiaru glikemii

Wskaźnikiem rozwoju powikłań cukrzycy jest pomiar wartości hemoglobiny glikowanej (HbA1c), ale parametr ten posiada zasadnicze ograniczenia. Nie uwzględnia zmienności glikemii (uśrednione wszystkie epizody hiperglikemii i hipoglikemii). Nie daje precyzyjnych informacji szczególnie u pacjentów z cukrzycą typu 1, u których zmienność glikemii bywa znacząca, a poziom glukozy w krótkim czasie zmienia się od hiper- do hipoglikemii lub też w odwrotnym kierunku.
Polskie Towarzystwo Diabetologiczne (PTD) określa wartości glikemii dla cukrzycy typu 1 na czczo i przed posiłkami na poziomie 80-110 mg/dl, a 2 godziny po rozpoczęciu posiłku <140 mg/dl.

Samokontrola glikemii jest ważnym elementem, który stanowi integralną część leczenia cukrzycy. Liczba oznaczeń glikemii jest sprawą indywidualną, ale nie powinna wynosić mniej niż 6, a zwykle 8-12 oznaczeń stężenia glukozy we krwi (krew włośniczkowa) na dobę za pomocą glukometru. Ta metoda jest dość uciążliwa i nie zawsze pozwala na poprawną interpretację.

Obecnie coraz częściej stosuje się u chorych systemy monitorowania glikemii poprzez pomiar glikemii metodą skanowania (flash glucose monitoring) i ciągłe monitorowanie glikemii (continuous glucose monitoring). Nie ma w tym przypadku nakłuwania palca, a pacjent jest podłączony do systemu monitorowania poprzez specjalny sensor przezskórny (pomiar płynu śródtkankowego). Odczyt może być dokonany przez specjalny czytnik lub urządzenie mobilne – np. smartphone. Stały monitoring glikemii daje pacjentowi informację jak należy modyfikować wielkość i rodzaj posiłków, w jakim stopniu aktywność fizyczna wpływa na utrzymanie prawidłowych parametrów .

Żywienie i aktywności fizyczna w cukrzycy

Należy pamiętać, że monitoring glikemii oraz leczenie farmakologiczne bez wprowadzenia zasad zdrowego żywienia i zwiększenia aktywności fizycznej w codziennym życiu nie poprawi samopoczucia i funkcjonowania osoby chorej na cukrzycę.

Zgodnie z najnowszymi zaleceniami Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego w celu zapobiegania lub opóźnienia występowania cukrzycy, korzyści ze zwiększenia aktywności fizycznej odnoszą wszyscy, bez względu na wiek, przy czym najwyższa skuteczność stwierdza się u osób starszych po 60 roku życia. Zasadne jest tu przytoczenie słów Wojciecha Oczko (lekarza króla Stefana Batorego i Zygmunta II Wazy), że „ruch jest w stanie zastąpić prawie każdy lek, ale wszystkie leki razem wzięte nie zastąpią ruchu.”

W cukrzycy najbardziej wskazany jest ruch o małej intensywności przez dłuższy okres czasu (np. spacer, nordic walking).

W najnowszych wytycznych PTD podkreślono, że redukcja masy ciała, która przynosi wymierną poprawę kontroli glikemii powinna wynosić co najmniej 7%,  a wszystkim chorym na cukrzycę z nadwagą lub otyłością zalecana jest kontrola wielkości porcji posiłków. Zamieszczono dodatkową rekomendację dotyczącą spożycia tłuszczów, z preferencją tłuszczu roślinnego, z wyjątkiem tłuszczu palmowego i kokosowego.
Po raz pierwszy zalecono suplementację witaminy B12 u pacjentów leczonych długotrwale metforminą, u których potwierdzony został jej niedobór.

Warto podkreślić, że obecnie nie ma uniwersalnej diety dla wszystkich pacjentów z cukrzycą (jak podaje PTD), a zapotrzebowanie na poszczególne składniki odżywcze: węglowodany, białko, tłuszcz, witaminy, makro i mikro składniki mineralne w codziennej diecie powinno być ustalone indywidualnie z uwzględnieniem wieku pacjenta, jego aktywności fizycznej i obecności powikłań cukrzycowych czy dodatkowych schorzeń. Stąd w aktualnych zaleceniach dotyczących edukacji terapeutycznej chorych na cukrzycę zdefiniowano zespół terapeutyczny, w którego skład wchodzi, lekarz, pielęgniarka, edukator ds. diabetologii, dietetyk, psycholog, który powinien w sposób kompleksowy zająć się pacjentem cukrzycowym.

Literatura:

1. Materiały konferencyjne  „ Diabetologia 2019 – IX edycja Nowości w diagnostyce i leczeniu cukrzycy”  13.11.2019r.
2. Diabetologia (2019) 62:1523-1528
3. „Mam cukrzycę typu 1” Poradnik dla pacjenta i jego rodziny – edycja 4 2018r. pod red. naukową  dr hab. n. med. Agnieszka Szypowska.
4. „Znaczenie nowoczesnych metod monitorowania glikemii i telemedycyny dla poprawy jakości opieki nad pacjentem z cukrzycą – Raport 2019” pod przewodnictwem Rady Naukowej prof. dr hab. n.med. Doroty Zozulińskiej-Ziółkiewicz i prof. dr hab. n.med. Macieja T. Małeckiego,  rekomendowany przez Konsultantów Krajowych w dziedzinie Diabetologii, Endokrynologii i Diabetologii Dziecięcej, Położnictwa i Ginekologii, Perinatologii oraz Zarząd Główny Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego i Polskiego Towarzystwa Endokrynologii i Diabetologii Dziecięcej. Warszawa 2019
5. „Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u chorych na cukrzycę 2020” Stanowisko Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego, Diabetologia Praktyczna  2020 tom 6 nr 1.