Występowanie i rozwój zapalenia tarczycy

Choroba zapalna Hashimoto wzięła swoją nazwę od nazwiska chirurga pochodzącego z Japonii. To właśnie Hakaru Hashimoto na początku XX wieku odkrył nowy typ zapalenia tarczycy. W chorobie tej występuje atrofia, czyli zanik gruczołu tarczowego wywołany nadmierną aktywnością limfocytów. Autoreaktywne limfocyty naciekające tkankę tarczycy powstają, gdy wzrasta stężenie przeciwciał przeciw tyreoglobulinie (anty-TG), czyli glikoproteinie uczestniczącej w powstawaniu trójjodotyroniny (T3) i tyrozyny (T4) oraz przeciwko peroksydazie tarczycowej (anty- TPO) – enzymowi, który jest niezbędny w prawidłowej gospodarce jodem.

Dziś autoimmunologiczne zapalenie tarczycy typu Hashimoto dotyczy wszystkich grup populacyjnych. Chorują na nią osoby w każdym wieku, choć najwięcej zachorowań odnotowuje się w grupie 45-65 lat. Istotna jest również płeć – liczba zachorowań wśród kobiet jest około 10-krotnie większe niż u mężczyzn. Na wystąpienie bądź rozwój choroby zapalnej tarczycy mogą wpływać inne choroby autoimmunizacyjne, m.in. celiakia, anemia złośliwa, cukrzyca typu 1, łuszczyca, reumatoidalne zapalenie stawów czy stwardnienie rozsiane. Duży wpływ mają także przebyte infekcje, czynniki genetyczne, środowiskowe oraz żywieniowe. Szczególny wpływ na rozwój choroby Hashimoto może mieć nadmiar jodu oraz niedobory witaminy D i selenu w organizmie.

Niedobór hormonów tarczycowych oraz osłabienie ich działania na poziomie komórkowym może doprowadzić do spadku tempa metabolizmu oraz zaburzeń gospodarki lipidowej i węglowodanowej, w tym do rozwoju insulinooporności w wątrobie i tkankach obwodowych. Wśród kobiet w wieku rozrodczym choroba Hashimoto może być przyczyną niepłodności, jak również zwiększać ryzyko poronień i przedwczesnych porodów. Ponadto obecność autoprzeciwciał tarczycowych, niezależnie od stężenia hormonów tarczycy, może determinować objawy depresji.

Profilaktyka i leczenie farmakologiczne

Leczenie przyczynowe nie jest stosowane w Hashimoto. Leczenie farmakologiczne zaleca się u chorych z kliniczną postacią choroby, czyli gdy obserwujemy jednoczesne podwyższone stężenie TSH oraz obniżone stężenie T4. Stosuje się wtedy lewotyroksynę, a jej dawka uzależniona jest od stanu czynnościowego gruczołu tarczowego. Niestety choroba Hashimoto na początku występuje w postaci utajonej, bez objawów klinicznych, a jej rozwój wpływa na destrukcję komórek tarczycy. Dopiero z czasem wraz z przewlekłym procesem zapalnym pojawia się pełnoobjawowa postać choroby. Z tego względu bardzo ważna jest dietoprofilaktyka, w tym edukacja żywieniowa oraz zmiana nawyków, które mogą wpływać na wystąpienie i rozwój choroby.

Znaczenie diety na przebieg choroby Hashimoto

Odpowiednio skomponowana dieta może wpłynąć na poprawę zdrowia poprzez wspieranie czynności tarczycy oraz spowolnienie lub zatrzymanie przebiegu procesu zapalnego. Zarówno makro- jak i mikroskładniki diety mają wpływ na działanie hormonów tarczycy, tj. ich syntezę, wydzielanie, przemiany oraz transport we krwi. Dobrze zbilansowany jadłospis również ma znaczenie w optymalnym leczeniu syntetyczną lewotyroksyną oraz może zmniejszać ryzyko chorób będących konsekwencją niedoborów hormonów tarczycy w organizmie, w tym ryzyko rozwoju zaburzeń metabolicznych.

Dietoteriapia

Nie ma jednej, uniwersalnej diety dla wszystkich chorych na Hashimoto. Zalecenia powinny być indywidualnie dostosowane do potrzeb każdej osoby, z uwzględnieniem jej zapotrzebowania energetycznego, wieku, płci, aktywności fizycznej, współwystępujących chorób oraz preferencji żywieniowych i kulturowych. Podstawą do tworzenia zaleceń dietetycznych są zasady prawidłowego żywienia kierowane do osób zdrowych oraz komponowanie posiłków w oparciu o Talerz zdrowego żywienia.

U osób chorych na AZT typu Hashimoto niezwykle ważne jest włączenie do diety produktów bogatych w składniki zapewniające prawidłową syntezę, wydzielanie i działanie hormonów tarczycy oraz produktów o działaniu antyoksydacyjnym i przeciwzapalnym. W niektórych przypadkach konieczne może okazać się jednak ograniczenie przyjmowania, a nawet całkowite wyeliminowanie z jadłospisu produktów zawierających składniki prowadzące do zmniejszenia aktywności tarczycy i wydzielania przez nią hormonów oraz takich, które wykazują działanie prooksydacyjne i prozapalne. Więcej o tych produktach i komponowaniu diety przeczytasz tu: AZT typu Hashimoto – profilaktyka żywieniowa i wsparcie dietą w chorobie, część 2.

Energia z diety

Przy zbyt wysokiej podaży energii z dietą nasilają się procesy syntezy i wydzielania hormonów tarczycy oraz procesy zapalne, stąd długotrwała dieta o dodatnim bilansie energetycznym i bogata w nasycone kwasy tłuszczowe (NKT) ma działanie prozapalne i może sprzyjać rozwojowi chorób tarczycy. Z drugiej strony znaczne restrykcje kaloryczne, zwłaszcza na poziomie 40% w stosunku do zapotrzebowania, powodują, że procesy syntezy i sekrecji hormonów tarczycy są hamowane, a to z kolei może przyczyniać się do nasilenia zaburzeń i rozwoju choroby Hashimoto. Dlatego dużym zagrożeniem dla zdrowia jest nierozważne i częste odchudzanie się z zastosowaniem bardzo niskokalorycznych diet, głodówek oraz „diet oczyszczających”. Warto, aby redukcja masy ciała była racjonalna – dostosowana do potrzeb i możliwości chorego.

Dla przykładu:

Całkowite zapotrzebowanie energetyczne 40-letniej kobiety o wzroście 170 cm, masie ciała 86 kg oraz o umiarkowanej aktywności fizycznej:

na podstawie wzoru Mifflina, wynosi 2500 kcal.

Deficyt kaloryczny na poziomie 40% wynosi:

0,4 * 2500 kcal = 1000 kcal

2500 kcal – 1000 kcal = 1500 kcal.

Na podstawie obliczeń możemy wnioskować, że u tej kobiety długotrwałe zastosowanie diety o wartości energetycznej poniżej 1500 kcal może zwiększyć ryzyko zapoczątkowania lub rozwinięcia choroby tarczycy. Dlatego bardzo ważna jest świadomość, że zbytnie restrykcje kaloryczne wnoszą duże zagrożenie dla zdrowia.

Zagrożenia wynikające ze stosowania bardzo niskokalorycznych diet odchudzających przeważają nad korzyściami, które pacjent może uzyskać. Dodatkowo dieta o niskiej podaży energii może wpłynąć na spowolnienie podstawowej przemiany materii, która i tak jest już obniżona u osób w stanie hipotyreozy. Paradoksalnie konsekwencją może być wtedy wzrost masy ciała. Ważne zatem, aby w planowaniu diety przy nadmiernej masie ciała stosować umiarkowane deficyty energetyczne nie przekraczające 10-20%. Zamiast dalej zmniejszać energetyczność diety, warto wprowadzić codzienną aktywność fizyczną, która dodatkowo wesprze zmniejszenie masy ciała.

Podsumowanie

Przed modyfikacją sposobu żywienia warto skonsultować się z dietetykiem, który pomoże w zidentyfikowaniu błędów żywieniowych i wprowadzeniu zmian, które pomogą w spowolnieniu procesu zapalnego tarczycy, złagodzeniu dolegliwości wywołanych chorobą oraz wpłyną na poprawę ogólnej jakości życia. W tym celu warto skorzystać z pomocy specjalistów w Centrum Dietetycznym Online: https://cdo.pzh.gov.pl/, gdzie bezpłatnie można uzyskać poradę dietetyka, psychodietetyka oraz specjalisty do spraw aktywności fizycznej.

Piśmiennictwo:

1. Lachowicz K., Stachoń M., Pałkowska-Goździk E., Lange E.: Fizjologiczne aspekty postępowania dietetycznego w chorobie Hashimoto. Kosmos 2019, 68(2), 201-214.
2. Skoczek W., Salamaga Ł., Szymajda W., Zaleski B., Szymczak M., Araszewski M., Brzezińska K., Owecki M.: Autoimmunologiczne choroby tarczycy – przegląd literatury. Postępy Biologii Komórki 2020, 47(2), 119-140.
3. Weetman A. P.: An update on the pathogenesis of Hashimoto’s thyroiditis. J Endocrinol Invest 2021, 44(5), 883-890.
4. Dojs A.: Dietoprofilaktyka i dietoterapia w chorobach autoimmunologicznych ze szczególnym uwzględnieniem schorzeń gruczołu tarczowego, w tym choroby Hashimoto. Acta Salutem Scientiae 2019, 1, 21-26.
5. Hubalewska-Dydejczyk A., Trofimiuk-Müldner M., Ruchała M., Lewiński A., Bednarczuk T., Zgliczyński W., Syrenicz A., Kos-Kudła B., Jarząb B., Gietka-Czernel M., Szczepanek-Parulska E., Krajewska J., Andrysiak-Mamos E., Zygmunt A., Karbownik-Lewińska M., Choroby tarczycy w ciąży: zalecenia postępowania Polskiego Towarzystwa Endokrynologicznego. Endokrynologia Polska, 72, 5/2021.