Do 20 lipca 2016 r. istniała kategoria żywności – „środki spożywcze specjalnego przeznaczenia żywieniowego”, do której kwalifikowane były m.in. produkty zastępujące posiłek, do kontroli masy ciała. W odniesieniu do ww. produktów, w 2012 r. dopuszczono do stosowania dwa oświadczenia zdrowotne, które zostały włączone do wykazu dozwolonych oświadczeń zdrowotnych, zawartego w rozporządzeniu Komisji (UE) nr 432/2012 z dnia 16 maja 2012 r. ustanawiającym wykaz dopuszczonych oświadczeń zdrowotnych dotyczących żywności, innych niż oświadczenia odnoszące się do zmniejszenia ryzyka choroby oraz rozwoju i zdrowia dzieci(z późniejszymi zmianami). Aby oświadczenia te mogły być stosowane, ww. produkty musiały spełniać warunki określone w dyrektywie Komisji 96/8/WE z dnia 26 lutego 1996 r. w sprawie żywności przeznaczonej do użycia w dietach o obniżonej energetyczności (z późniejszymi zmianami).

W związku z wejściem w życie rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 609/2013 z dnia 12 czerwca 2013 r. w sprawie żywności przeznaczonej dla niemowląt i małych dzieci oraz żywności specjalnego przeznaczenia medycznego i środków spożywczych zastępujących całodzienną dietę, do kontroli masy ciała oraz uchylającego dyrektywę (…) Komisji 96/8/WE, (…), które zniosło pojecie środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego, produkty zastępujące posiłek do kontroli masy ciała traktowane są jako żywność ogólnego spożycia i nie podlegają już ww. dyrektywie 96/8/WE. Stąd wynikła konieczność wprowadzenia stosownych zmian w rozporządzeniu (UE) nr 432/2012 w odniesieniu do oświadczeń zdrowotnych dotyczących produktów zastępujących posiłek do kontroli masy ciała.

W związku z powyższym w sierpniu b.r. Komisja Europejska zezwoliła (rozporządzenie Komisji (UE) nr 2016/1413 z dnia 24 sierpnia 2016 r. zmieniające rozporządzenie (UE) nr 432/2012 (…)) na stosowanie dwóch oświadczeń zdrowotnych w odniesieniu do środków spożywczych zastępujących posiłek, do kontroli masy ciała, które zostały włączone do wykazu dopuszczonych oświadczeń zawartych w rozporządzeniu (UE) nr 432/2012 w miejsce dotychczas obowiązujących oświadczeń. Komisja zezwoliła na ich stosowanie w oparciu o pozytywną opinię Europejskiego Urzędu ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA), który stwierdził, że wykazano związek przyczynowo – skutkowy pomiędzy spożywaniem środków spożywczych zastępujących posiłki, do kontroli masy ciała, w zastępstwie regularnych posiłków a utrzymaniem masy ciała po utracie wagi, a także pomiędzy spożywaniem środków spożywczych zastępujących posiłki, do kontroli masy ciała, w zastępstwie regularnych posiłków w dietach o ograniczonej zawartości energetycznej, a spadkiem masy ciała.

Są to następujące oświadczenia:

• Zastąpienie jednego głównego posiłku dziennie w diecie niskokalorycznej środkiem spożywczym zastępującym posiłek, do kontroli masy ciała, pomaga w utrzymaniu masy ciała po jej utracie.
• Zastąpienie dwóch głównych posiłków dziennie w diecie niskokalorycznej środkami spożywczymi zastępującymi posiłek, do kontroli masy ciała, pomaga w utracie wagi.

Warunki stosowania

Stosowanie ww. oświadczeń zdrowotnych dotyczących środków spożywczych zastępujących posiłek, do kontroli masy ciała wymaga spełnienia przez tę żywność odpowiednich wymagań w zakresie wartości energetycznej, zawartości i składu tłuszczu oraz białka, a także zawartości witamin i składników mineralnych. Wymagania te są następujące:

• wartość energetyczna nie może wynosić mniej niż 200 kcal (840 kJ) ani więcej niż 250 kcal (1 046 kJ) na posiłek,
• energia pochodząca z tłuszczów nie może przekraczać 30% całkowitej dostępnej wartości energetycznej produktu. Zawartość kwasu linolowego (w postaci glicerydów) nie może być mniejsza niż 1 g,
• białko zawarte w żywności musi dostarczać nie mniej niż 25 % i nie więcej niż 50 % całkowitej wartości energetycznej produktu. Ponadto, wskaźnik chemiczny białka (najniższy stosunek między ilością każdego niezbędnego aminokwasu w białku badanym, a ilością odpowiadającego mu aminokwasu w białku wzorcowym) musi być równy wskaźnikowi ustalonemu przez Światową Organizację Zdrowia w „Wymaganiach dotyczących wartości energetycznej i białka”(Sprawozdanie ze wspólnego posiedzenia FAO/WHO/UNU. Genewa: Światowa Organizacja Zdrowia, 1985 r. (Seria raportów technicznych WHO, 724)).

Schemat wymagań dotyczących aminokwasów (g/100 g białek)

Jeśli wskaźnik chemiczny białka jest niższy niż 100% wartości białka wzorcowego, minimalne poziomy białka będą odpowiednio podwyższone. W każdym przypadku wskaźnik chemiczny białka musi być przynajmniej równy 80% białka wzorcowego.

We wszystkich przypadkach, aminokwasy mogą być dodawane jedynie w celu poprawienia wartości odżywczej białek i wyłącznie w proporcjach niezbędnych dla osiągnięcia tego celu.

• żywność dostarcza co najmniej 30 % referencyjnych wartości spożycia witamin
  i składników mineralnych (określonych w załączniku XIII do rozporządzenia (UE)
  nr 1169/2011) w każdym posiłku. Wymóg ten nie dotyczy fluorku, chromu, chlorku
  i molibdenu. Dostarczana przez tę żywność ilość sodu w każdym posiłku wynosi co najmniej 172,5 mg, zaś ilość potasu w każdym posiłku wynosi co najmniej 500 mg.

Dodatkowe wymogi

Warunkiem stosowania powyższych oświadczeń jest spełnienie opisanych wyżej warunków, jak również spełnienie dodatkowych wymagań („warunki lub ograniczenia stosowania danej żywności, dodatkowe wyjaśnienia lub ostrzeżenia”), które obligują do podania informacji dla konsumenta o znaczeniu przyjmowania odpowiedniej ilości płynów w ciągu dnia oraz informacji o tym, że produkty są przydatne dla zamierzonego użycia jedynie w ramach diety niskokalorycznej i że inne środki spożywcze powinny być niezbędną częścią takiej diety.

Ponadto, w przypadku zastosowania oświadczenia – „Zastąpienie jednego głównego posiłku dziennie w diecie niskokalorycznej (…)” – wymagane jest podanie następującej informacji dla konsumenta: „Aby wystąpiło deklarowane działanie jeden główny posiłek dziennie należy zastąpić jednym środkiem spożywczym zastępującym posiłek, do kontroli masy ciała”.

Z kolei w przypadku zastosowania oświadczenia – „Zastąpienie dwóch głównych posiłków dziennie w diecie niskokalorycznej (…)” – wymagane jest podanie następującej informacji dla konsumenta: „Aby wystąpiło deklarowane działanie, dwa główne posiłki dziennie należy zastąpić środkami spożywczymi zastępującymi posiłek, do kontroli masy ciała”.

Okres przejściowy

Aby umożliwić podmiotom działającym na rynku spożywczym dostosowanie się do koniecznych zmian w zakresie warunków stosowania oświadczeń zdrowotnych dotyczących środków spożywczych zastępujących posiłek, do kontroli masy ciała, zwłaszcza
w odniesieniu do wartości energetycznej i zawartości witamin i składników mineralnych, przewidziano okres przejściowy. W okresie od dnia 21 lipca 2016 r. do dnia 14 września 2019 r. żywność opatrzona omawianymi oświadczeniami musi spełniać następujące wymagania w zakresie wartości energetycznej i ilości witamin i składników mineralnych:

• wartość energetyczna żywności nie może wynosić mniej niż 200 kcal (840 kJ) i więcej niż 400 kcal (1 680 kJ),
• żywność musi dostarczać w każdym posiłku przynajmniej 30% ilości witamin
  i składników mineralnych określonych w poniższej tabeli:

Ponadto, w okresie przejściowym, ilość potasu dostarczanego przez żywność opatrzoną omawianymi oświadczeniami musi wynosić co najmniej 500 mg w każdym posiłku.