Autor dr n. o zdr. Anna Taraszewska | 21.08.2024 | Zasady zdrowego żywienia
Krótko o diecie planetarnej
W 2019 r. w prestiżowym czasopiśmie medycznym The Lancet, grupa ekspertów z różnych dziedzin, w tym z zakresu zdrowia, rolnictwa, nauk politycznych, środowiska i zrównoważonego rozwoju (komisja EAT-Lancet) opublikowała raport, w którym wezwała do pilnej transformacji światowego systemu żywieniowego. Zwrócono w nim uwagę, że obecna globalna produkcja żywności zagraża stabilności klimatu oraz po raz pierwszy przedstawiono założenia wzorca żywienia sprzyjającego nie tylko zdrowiu, ale też lepszej kondycji planety. Dla uproszczenia określono go mianem diety planetarnej.
Zasady diety planetarnej, z założenia opracowanej dla osób ogólnie zdrowych w wieku powyżej 2 lat, uwzględniają duży udział żywności pochodzenia roślinnego (np. warzyw, owoców, pełnoziarnistych produktów zbożowych, nasion roślin strączkowych, orzechów, nienasyconych tłuszczów roślinnych), niski do umiarkowanego udział żywności pochodzenia zwierzęcego oraz niskie spożycie tłuszczów nasyconych, rafinowanych produktów zbożowych i cukru. Eksperci sugerują, że realizacja tego wzorca żywienia wraz z redukcją marnowania żywności i poprawą praktyk rolniczych, mogłoby w sposób zrównoważony pomóc wyżywić rosnącą populację na świecie oraz do 2050 r. ograniczyć emisję gazów cieplarnianych o 50%. Wskazano, że zmiany w diecie zgodne z zasadami diety planetarnej mogą mieć ogromne znaczenie dla uniknięcia degradacji środowiska i oszacowano, że mogą potencjalnie zapobiec ok. 11 milionom przedwczesnych zgonów rocznie.
Więcej na temat diety planetarnej i jej wdrażania w praktyce przeczytasz w artykule „Jak jeść zdrowo i dbać o planetę. Dieta planetarna w praktyce”.
Dieta planetarna a zdrowie
Coraz więcej badań dotyczy wpływu diety planetarnej na zdrowie człowieka, wykazując jej pozytywny wpływ.
Badania prowadzone w dorosłej populacji szwedzkiej potwierdziły, że wśród tych osób, które odżywiały się zgodnie z zasadami diety planetarnej, odnotowano niższe ryzyko śmiertelności z powodu chorób układu krążenia oraz nowotworów odpowiednio o 32% i 24%, a także mniejsze o 25% ryzyko zgonu niezależnie od przyczyny, w porównaniu do osób, które w niewielkim stopniu stosowały się do zasad tej diety.
Uwzględnienie zasad diety planetarnej w codziennym sposobie odżywiania może mieć przełożenie na niższy wskaźnik masy ciała oraz mniejszy obwód talii co wykazano w badaniach dorosłej populacji brazylijskiej. Osoby, które w większym stopniu stosowały się do zasad tej diety miały mniejsze o 24% ryzyko wystąpienia nadmiernej masy ciała oraz o 27% mniejsze ryzyko wystąpienia znacznie zwiększonego obwodu talii w porównaniu do osób, które w mniejszym stopniu przestrzegały jej założeń.
W tej samej populacji wykazano również pozytywny wpływ diety planetarnej na parametry takie jak skurczowe i rozkurczowe ciśnienie krwi, stężenie cholesterolu całkowitego, LDL i nie-HDL. Nie odnotowano natomiast wpływu diety na stężenie triglicerydów, cholesterolu HDL i HOMA-IR (tzw. wskaźnik insulinooporności).
Kolejna korzyść wynikająca ze stosowania zasad diety planetarnej to mniejsze ryzyko rozwoju cukrzycy typu 2. Analiza danych pochodzących z badania populacji szwedzkiej wykazała, że u osób odżywiających się w dużym stopniu zgodnie z tym wzorcem żywienia ryzyko rozwoju choroby było o 18% mniejsze niż u osób, które w niewielkim stopniu stosowały się do zasad diety planetarnej. Dodatkowo odnotowano, że predyspozycje genetyczne nie miały wpływu na obserwowaną zależność.
Wyniki najnowszego badania
W czerwcu 2024 r. opublikowano wyniki największego jak dotąd badania oceniającego wpływ diety planetarnej na zdrowie. Dane do analiz pochodziły od ponad 200 tysięcy dorosłych Amerykanów, którzy brali udział w trzech populacyjnych badaniach dotyczących stanu zdrowia. Na początku badania jego uczestnicy byli wolni od poważnych chorób przewlekłych. Każdy z nich wypełniał kwestionariusze dotyczące sposobu żywienia co 2-4 lata przez okres ponad 30 lat.
W celu oceny przestrzegania założeń diety planetarnej, sposób żywienia uczestników oceniano na podstawie spożycia 15 grup żywności takich jak: produkty zbożowe pełnoziarniste, warzywa bulwiaste i skrobiowe (ziemniaki, maniok jadalny), warzywa (z wyłączeniem ziemniaków i innych warzyw skrobiowych), owoce, mleko i przetwory mleczne, mięso czerwone oraz przetworzone, mięso drobiowe, jaja, ryby i owoce morza, orzechy, soja, pozostałe nasiona roślin strączkowych, tłuszcze dodawane nienasycone (oleje roślinne z wyłączeniem tłuszczów typu trans), tłuszcze dodawane nasycone oraz nienasycone typu trans, cukry dodawane i cukry z soków owocowych.
W badaniu wykazano, że wśród 10% uczestników, którzy najbardziej przestrzegali diety planetarnej, ryzyko przedwczesnej śmierci było o 30% niższe w porównaniu z 10% uczestników, którzy najmniej przestrzegali zasad tej diety. Przestrzeganie zasad diety planetarnej było związane z mniejszym ryzykiem zgonu z powodu chorób układu krążenia o 14%, nowotworów o 10%, chorób układu oddechowego o 47%, chorób neurodegeneracyjnych o 28%. Co ciekawe zaobserwowano również niższe o 38% ryzyko zgonu z powodu chorób zakaźnych, ale tylko u kobiet.
Dane dotyczące stosowania diety planetarnej przeanalizowano również pod kątem wpływu na środowisko. Stwierdzono, że osoby, które najbardziej przestrzegały zasad diety planetarnej, miały znacznie mniejszy wpływ na środowisko biorąc pod uwagę takie parametry jak emisja gazów cieplarnianych, zapotrzebowanie na wodę i nawozy, wykorzystanie gruntów uprawnych, w porównaniu z tymi, którzy najmniej przestrzegali tego wzorca żywieniowego. Odnotowano o 29% niższą emisję gazów cieplarnianych, o 21% mniejsze zapotrzebowanie na nawozy, o 51% mniejsze wykorzystanie gruntów uprawnych oraz o 13% mniejsze zapotrzebowanie na wodę. Jednocześnie zauważono, że wpływ stosowania diety planetarnej na środowisko był podobny jak w przypadku stosowania np. diety DASH.
Podsumowanie
Od wielu lat podkreśla się, że sposób żywienia ze znacznym udziałem produktów pochodzenia roślinnego oraz ograniczeniem produktów o znacznym stopniu przetworzenia wykazuje korzystny wpływ na zdrowie. Dieta planetarna wpisuje się w taki wzorzec żywieniowy. Jest to stosunkowo nowy model żywienia, jednak coraz więcej badań, potwierdza jego pozytywny wpływ na zdrowie, długość życia, a także środowisko i wskazuje, że nasze codzienne wybory mają znaczenie. Jak podkreśla prof. Walter Willet, współprzewodniczący Komisji EAT-Lancet, „Zmiana sposobu w jaki jemy, może pomóc spowolnić proces zmian klimatycznych. A to, co najzdrowsze dla planety, jest także najzdrowsze dla ludzi”.
Piśmiennictwo:
- Willett W., Rockström J., Loken B. et al.: Food in the Anthropocene: the EAT–Lancet Commission on healthy diets from sustainable food systems. Lancet 2019; 393: 447–92
- Stubbendorff A., Sonestedt E., Ramne S. at al.: Development of an EAT-Lancet index and its relation to mortality in a Swedish population. Am. J. Clin. Nutr. 2022; 115(3): 705-716. doi: 10.1093/ajcn/nqab369
- Cacau L.T., Benseñor I.M., Goulart A.C. et al.: Adherence to the Planetary Health Diet Index and Obesity Indicators in the Brazilian Longitudinal Study of Adult Health (ELSA-Brasil). Nutrients 2021; 13: 3691-3702. doi: 10.3390/nu13113691.
- Cacau L.T., Benseñor I.M., Goulart A.C. et al.: Adherence to the EAT-Lancet sustainable reference diet and cardiometabolic risk profile: cross-sectional results from the ELSA-Brasil cohort study. Eu J. Nutr. 2023; 62:807–817. doi: 10.1007/s00394-022-03032-5.
- Zhang S., Stubbendorff A., Olsson K. et al.: Adherence to the EAT-Lancet diet, genetic susceptibility, and risk of type 2 diabetes in Swedish adults. Metabolism 2023; 141:155401. doi: 10.1016/j.metabol.2023.155401. Epub 2023 Jan 20.
- Bui L.P., Pham T.T., Wang F. et al.: Planetary Health Diet Index and risk of total and cause specific mortality in three prospective cohorts. Am. J. Clin. Nutr. June 10, 2024. doi: 10.1016/j.ajcnut.2024.03.019
- Planetary Health Diet associated with lower risk of premature death, lower environmental impact [dostęp: 20.06.2024]. Dostępny w: https://www.sciencedaily.com/releases/2024/06/240610140239.htm
Autor dr n. med. i n. o zdr. Justyna Malinowska | 12.12.2023 | Zasady zdrowego żywienia
Dlaczego prawidłowa podaż potasu z dietą jest tak ważna dla zdrowia?
Potas jest najważniejszym wewnątrzkomórkowym elektrolitem. Dzięki prawidłowemu stężeniu potasu w komórkach możliwe jest m.in. przekazywanie bodźców nerwowych i skurcz mięśni, stanowiących podstawę funkcjonowania ciała człowieka. Stosowanie diety bogatej w potas jest związane z obniżeniem ciśnienia tętniczego, zmniejszeniem ryzyka udaru, poprawą stanu kości i obniżeniem ryzyka kamicy nerkowej w większym stopniu, niż przyjmowanie suplementów potasu. Może być to podstawą do wysnucia wniosku, że korzyści zdrowotne wynikają nie z samej wyższej dawki potasu, ale ze spożywania produktów będących jego źródłem. Potas to składnik, który powinien być dostarczany codziennie wraz z dietą w ilościach dostosowanych do wieku i stanu fizjologicznego, jak przedstawiono w Tabeli 1.
Tabela 1. Zapotrzebowanie na potas dla populacji polskiej w zależności od wieku oraz stanu fizjologicznego.
| Grupa/wiek |
Potas (mg) |
| Wystarczające spożycie (AI)* |
| Niemowlęta |
| 0 – 6 miesięcy |
400 |
| 7 – 11 miesięcy |
750 |
| Dzieci |
| 1 – 3 lata |
800 |
| 4 – 6 lat |
1100 |
| 7 – 9 lat |
1800 |
| Młodzież |
| 10 – 12 lat |
2400 |
| 13 – 15 lat |
3000 |
| 16 – 18 lat |
3500 |
| Osoby dorosłe |
| > 19 lat |
3500 |
| Kobiety w ciąży |
3500 |
| Kobiety karmiące piersią |
4000 |
Źródło [3]. *Zapotrzebowanie na poziomie wystarczającego spożycia (AI) to wartość określona na podstawie średniego codziennego spożycia przez grupę zdrowych osób.
Diagnostyka stanu odżywienia potasem
Według ekspertów EFSA (z ang. European Food Safety Authority, Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności) nie istnieje biomarker, na podstawie którego można ocenić stan odżywienia potasem. Gospodarka potasu jest kontrolowana jedynie na podstawie jego stężenia w surowicy krwi, które u osób dorosłych powinno wynosić 3,5–5,0 mmol/l.
Niedobór i nadmiar potasu w organizmie
Potas jest składnikiem, którego stężenie zależy w największym stopniu od funkcji nerek. U osób zdrowych kontrolują one jego stężenie w taki sposób, że nawet jeśli podaż potasu z dietą przewyższa zapotrzebowanie, nadmiar jest usuwany z moczem i nie stanowi zagrożenia. Wchłanianie potasu w jelitach jest bardzo efektywne i sięga 85-90%, dlatego zaspokojenie zapotrzebowania na potas nie powinno stanowić wyzwania stosując się do zasad zdrowego odżywiania. Z drugiej strony niedostateczna podaż potasu może prowadzić do stopniowego zubożenia jego zasobów w organizmie, ponieważ wydalanie z moczem nie ulega zmniejszeniu wraz z obniżeniem spożycia. Wśród innych przyczyn niedoboru potasu można wymienić nadmierne pocenie się spowodowane aktywnością fizyczną lub wysoką temperaturą otoczenia oraz wzmożoną utratę z moczem w wyniku stosowania leków moczopędnych (np. w ramach farmakoterapii nadciśnienia tętniczego). Obniżone stężenie potasu objawia się:
- zaburzeniami rytmu serca,
- osłabieniem siły mięśniowej,
- upośledzeniem funkcji nerek,
- zaparciami,
- wzrostem ciśnienia tętniczego.
Podwyższone stężenie potasu w surowicy krwi jest zazwyczaj spowodowane nerkowym upośledzeniem jego wydalania. Może ono wynikać m.in. z niewydolności nerek, stosowania niektórych leków czy zaburzeń hormonalnych, w tym niedoboru insuliny. Objawy są niespecyficzne i mogą mieć różny stopień nasilenia, np.:
- spowolnienie rytmu serca,
- apatia,
- osłabienie siły mięśniowej,
- mrowienie ust i kończyn.
Źródła potasu w diecie
Potas jest składnikiem mineralnym występującym bardzo powszechnie w żywności, a największych jego ilości dostarczają nasiona, pestki, orzechy, pełnoziarniste produkty zbożowe, nasiona roślin strączkowych, warzywa, owoce, mięso i ryby (Tabela 2). Jego zawartość w produktach ulega zmniejszeniu na skutek przetwarzania – rozdrabniania, oczyszczania, utrwalania. Z tego powodu zaleca się wybieranie na co dzień żywności świeżej i możliwie najmniej przetworzonej, a w przypadku warzyw i owoców – spożywanie ich na surowo. Jedzenie 400 g warzyw i owoców dziennie przyczynia się do pokrycia zapotrzebowania na potas w ok. 30%. Dostarczenie pozostałych 70% wymaga dbałości o jakość diety, np. wybieranie pełnoziarnistych produktów zbożowych czy włączanie do codziennego jadłospisu orzechów, nasion, pestek i strączków.
Tabela 2. Zawartość potasu w wybranych produktach spożywczych.
Źródło [4].
Przykłady realizacji zapotrzebowania na potas
Dieta tradycyjna (mieszana)
• Płatki owsiane 60 g (6 łyżek)
• Banan 120 g (1 sztuka)
• Mleko 2% tłuszczu 220 ml (1 szklanka)
• Pomidor 170 g (1 sztuka)
• Mięso z piersi indyka, bez skóry 150 g (1 średniej wielkości polędwiczka)
• Brokuły 100 g (ok. 1 garść)
• Kasza jaglana 100 g (około 10 łyżek suchej, przed ugotowaniem)
• Burak 100 g (1 średni)
• Nasiona słonecznika 30 g (3 łyżki)
Dieta roślinna
• Komosa ryżowa 50 g (ok. 5 łyżek suchej kaszy, przed ugotowaniem)
• Suszone morele 15 g (3 sztuki)
• Jabłko 150 g (1 sztuka)
• Napój sojowy 220 ml (1 szklanka)
• Soczewica czerwona 100 g (ok. ½ szklanki suchej, przed ugotowaniem)
• Brokuły 100 g (ok. 1 garść)
• Pomidor 170 g (1 sztuka)
• Cebula 50 g (1/2 sztuki)
• Kasza gryczana 100 g (ok. 10 łyżek suchej, przed ugotowaniem)
• Migdały 30 g (1 garść)[BWB1]
Piśmiennictwo
- Ostrowska L. (red.): Diagnostyka laboratoryjna w dietetyce. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa, 2018.
- Palmer B.F., Clegg D.J.: Achieving the benefits of a high-potassium, paleolithic diet, without the toxicity. Mayo Clin Proc, 2016, 91: 496–508.
- Jarosz M., Rychlik E., Stoś K., Charzewska J.: Normy żywienia dla populacji Polski i ich zastosowanie. Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny, Warszawa, 2020.
- Kunachowicz H., Przygoda B., Nadolna I., Iwanow K.: Tabele składu i wartości odżywczej żywności. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa, 2017.
Autor dr n. o zdr. Katarzyna Domosławska-Żylińska | 24.08.2023 | Choroby układu krążenia
Światowa Organizacja Zdrowia zaleca aby wszyscy dorośli, w tym osoby starsze z chorobami przewlekłymi (m.in. z nadciśnieniem tętniczym) podejmowali regularną aktywność fizyczną.
Aktywność fizyczna odnosi się do każdego ruchu, wykonywanego w ramach codziennych czynności, m.in.: prace domowe i ogrodowe, spacery, sport lub zaplanowane ćwiczenia.
Dorośli, w tym osoby starsze z nadciśnieniem tętniczym powinny podejmować w tygodniu:
- co najmniej 150-300 minut aerobowej aktywności fizycznej o umiarkowanej intensywności;
lub co najmniej 75-150 minut aerobowej aktywności fizycznej o dużej intensywności;
lub równoważne połączenie aktywności o umiarkowanej i dużej intensywności.
- przez co najmniej 2 dni ćwiczenia wzmacniające mięśnie o umiarkowanej lub większej intensywności, obejmujące wszystkie główne grupy mięśni.
oraz
- ograniczać czas spędzany w pozycji siedzącej.
W przypadku, gdy spełnienie powyższych zaleceń nie jest możliwe, warto podejmować aktywność fizyczną odpowiadającą własnym możliwościom, po czym stopniowo zwiększać jej intensywność lub/i częstotliwość, aby osiągnąć zalecany poziom. Jednakże przed wdrożeniem planu ćwiczeń dobrze jest skonsultować się z lekarzem, aby uzyskać informacje na temat potencjalnych zagrożeń sercowo-naczyniowych, które mogą wystąpić podczas ćwiczeń.
Korzyści wynikające z regularnej aktywności fizycznej
Aktywność fizyczna przynosi liczne korzyści pacjentom z nadciśnieniem tętniczym, m.in.:
- Pomaga kontrolować masę ciała, obniża ciśnienie krwi i poziom cholesterolu we krwi;
- Zapobiega powikłaniom, takim jak: miażdżyca tętnic, dusznica bolesna, zawał mięśnia sercowego, udar mózgu;
- Poprawia jakość życia zależną od stanu zdrowia;
- Łagodzi stres;
- Zmniejsza progresję choroby;
- Zmniejsza śmiertelność z powodu chorób układu krążenia.
Zalecana aktywność fizyczna w nadciśnieniu tętniczym
Zalecane rodzaje aktywności fizycznej to ćwiczenia aerobowe, obejmujące: spacery, pływanie, jazdę rowerem oraz ćwiczenia wzmacniające mięśnie, w tym: ćwiczenia oporowe, takie jak podnoszenie ciężarów.
Aktywność fizyczna aerobowa
Przykładami aerobowej aktywności fizycznej o umiarkowanej intensywności są szybki marsz, ręczne mycie podłogi, badminton, pływanie lub jazda na rowerze w celach rekreacyjnych.
Odczucia: W trakcie aktywności można mówić, ale trudno jest śpiewać. Oddycha się ciężej niż zwykle.
Przykładami aerobowej aktywności fizycznej o dużej intensywności są: jogging/bieganie, piłka nożna, sztuki walki, koszykówka, tenis ziemny, prace ogrodowe (kopanie łopatą).
Odczucia: Można powiedzieć tylko kilka słów bez zatrzymywania się na złapanie oddechu.
Najnowsze badania wskazują, iż u osób prowadzących siedzący tryb życia dzięki wprowadzeniu aktywności fizycznej nawet o niskiej intensywności odnotowano korzyści kardiometaboliczne, w tym obniżenie ciśnienia tętniczego.
Aktywność fizyczna z obciążeniem
Przykładami ćwiczeń wzmacniających mięśnie są ćwiczenia z hantlami, podnoszenie ciężarków, przysiady, pompki i ćwiczenia z taśmą, piłką lekarską. Ten rodzaj ćwiczeń m.in. zwiększa elastyczność ciała, zmniejsza ryzyko kontuzji, wpływa na podstawową przemianę materii i pomaga kontrolować masę ciała.
Przy podejmowaniu ćwiczeń oporowych należy pamiętać aby właściwie dobrać masę ciężarków, tak aby nie były one zbyt ciężkie. Ciężarek powinien być wystarczająco lekki, aby bez problemu podnieść go co najmniej osiem razy.
W celu uzyskania porady odnośnie dostosowania aktywności fizycznej do indywidualnych potrzeb można skonsultować się z lekarzem, fizjoterapeutą lub specjalistą ds. aktywności fizycznej.
Podejmując aktywność fizyczną warto pamiętać, aby:
- Przed przystąpieniem do ćwiczeń skontrolować ciśnienie. Jeżeli wartości są wyższe niż 200/115 mmHg nie rozpoczynaj ćwiczeń. Ćwiczeń nie należy rozpoczynać także w przypadku ekstremalnych warunków pogodowych.
- Podczas ćwiczeń unikać wstrzymywania oddechu.
- Pić wodę w trakcie ćwiczeń.
- W przypadku pojawienia się bólu w klatce piersiowej, duszności lub znacznego zmęczenia przerwać ćwiczenia.
- Zadbać o stopniowe wyciszenie na koniec ćwiczeń.
Piśmiennictwo:
- Mancia Chairperson G, Kreutz Co-Chair R, Brunström M, et al. ESH Guidelines for the management of arterial hypertension The Task Force for the management of arterial hypertension of the European Society of Hypertension Endorsed by the European Renal Association (ERA) and the International Society of Hypertension (ISH). J Hypertens. 2023 Jun 21. doi: 10.1097/HJH.0000000000003480.
- Wytyczne ESC/ESH dotyczące postępowania w nadciśnieniu tętniczym (2018). Kardiologia Polska 2019; 77, 2: 71–159; DOI: 10.5603/KP.2019.0018
- Wytyczne WHO dotyczące aktywności fizycznej i siedzącego trybu życia – omówienie. WHO guidelines on physical activity and sedentary behaviour: at a glance: WHO/EURO:2021-12040-40953-58211
- Physical activity for patients with hypertension. A noncommunicable disease education manual for primary health care professionals and patients: https://apps.who.int/iris/bitstream/handle/10665/254746/9789290618010-hyp-mod5-eng.pdf?sequence=5&isAllowed=y (dostęp: 6.12.2022)
- Aktywność fizyczna w chorobach przewlekłych. Zalecenia, przeciwwskazania, zasady kwalifikacji: https://perlapro.com.pl/wp-content/uploads/2021/12/poradnik-dla-lekarzy-2018-calosc3.pdf (dostęp: 6.12.2022)
Autor mgr inż. Edyta Pietraś | 30.05.2019 | ABC Żywienia, Fakty i mity
Żywność genetycznie modyfikowana – GMO (nazwa pochodzi od Genetically Modified Organism) budzi wiele kontrowersji. Konsumenci obawiają się jej negatywnego wpływu na organizm ludzki. Z tego względu oczekują, że produkty będą w sposób wyraźny i jednoznaczny oznakowane, czy zastosowane z użyciem technik modyfikacji genetycznej czy nie, tak, aby mogli dokonać świadomego wyboru.
Czy producent musi poinformować o GMO w produkcie?
Odpowiedź brzmi Tak i Nie. Zgodnie z unijnym prawem na etykiecie żywności musi pojawić się informacja, że dany produkt zawiera GMO np. chleb z ziarnami soi modyfikowanej genetycznie. Taki obowiązek również ma producent, którego produkt został wytworzony ze składników, które zawierały GMO, ale produkt końcowy nie posiada GMO np. olej wyprodukowany z rzepaku modyfikowanego genetycznie. Ale – nie musi informować o GMO, jeśli jego produkt zawiera, składa się lub jest wyprodukowany z nie więcej niż 0,9% GMO, pod warunkiem, że wystąpienie genetycznie modyfikowanych organizmów jest przypadkowe lub nieuniknione technologicznie.
A co z żywnością pochodzenia zwierzęcego?
Producenci żywności pochodzenia zwierzęcego tj. mięsa, jaj, mleka i jego pochodnych stosujący w hodowli pasze genetycznie modyfikowane zwolnieni są z obowiązku ich deklarowania na opakowaniu, ponieważ w produkcie końcowym nie występuje genetycznie modyfikowany materiał.
A co z „Bez GMO”?
W związku z brakiem jednoznacznych przepisów, co do znakowania „bez GMO”, „wolny od GMO” poszczególne państwa członkowskie mogą wprowadzić własne regulacje. W roku 2019 polski rząd przyjął projekt ustawy o oznakowaniu produktów wytworzonych bez wykorzystania organizmów genetycznie zmodyfikowanych, jako wolnych od tych organizmów. Projekt reguluje zasady znakowania żywności i pasz, wytworzonych bez wykorzystania organizmów genetycznie zmodyfikowanych. System ma działać na zasadzie dobrowolności, a przepisy mają wejść w życie z dniem 1 stycznia 2020 roku. Zgodnie z ustawą na produkcie po spełnieniu określonych warunków może zostać umieszczone określenie „bez GMO”, a w przypadku produktów pochodzenia zwierzęcego „wyprodukowane bez stosowania GMO”.
Organizacje samorządowe czy grupy producenckie tworzą własne standardy np. Polska Izba Mleka stworzyła standard umożliwiający mleczarniom uzyskanie certyfikatu potwierdzającego produkcję mleka „wolnego od GMO”.
Nie ma na etykiecie nie ma w żywności?
Przypomnijmy, że produkt zawierający, składający się lub wyprodukowany z GMO do 0,9% nie musi być oznakowany i istnieje możliwość, że zawiera przypadkowo bądź w sposób zamierzony, ale nieunikniony technologicznie GMO. Corocznie Główny Inspektorat Sanitarny bada żywność w kierunku obecności organizmów genetycznie zmodyfikowanych. W 2017 roku zbadano 693 próbki żywności, z których zakwestionowało 3 (wafle w polewie). Produkty te zostały zakwestionowane, ponieważ zawartość soi genetycznie zmodyfikowanej przekroczyła 0,9%, co zdyskwalifikowało produkt z uwagi na niewłaściwe oznakowanie.
Jakie uprawy GMO dopuszczono w UE?
Rośliny GMO dopuszczone do produkcji żywności i/lub pasz na terytorium UE to: bawełna, kukurydza, rzepak, soja, buraki cukrowe oraz pyłek z kukurydzy MON810.
Polska w 2013 r. zakazała stosowania materiału siewnego odmian kukurydzy MON810. Ponadto uzasadniając względami bezpieczeństwa dla zdrowia ludzi i środowiska w 2015 r. skorzystała z klauzuli opt-out dyrektywy 2015/412 i wprowadziła zakaz stosowania upraw genetycznie modyfikowanych odmian kukurydzy (odmiany MON810, DAS1507, BT11, BT11xMIR604xGA21, GA21, MIR604, 59122 i 1507×59122).
Jakie uprawy dopuszczono na świecie?
Zgodnie z raportem organizacji ISAAA za rok 2017, GMO uprawiane było w 24 państwach. Najwięcej uprawiało się soi, kukurydzy, bawełny i rzepaku, ale również dopuszczono do upraw: lucernę siewną, jabłka, fasolę, goździki, cykorię, metlicę rozłogową, bakłażana, eukaliptusa, len, melona, papaję, petunię, śliwkę, topolę, ziemniaki, ryż, różę, krokosza barwierskiego, kabaczka, buraka cukrowego, trzcinę cukrową, paprykę słodką, tytoń, pomidory, pszenicę czy soczewicę.
Czy spożywanie GMO jest bezpieczne?
Opinia WHO dotycząca ryzyka zdrowotnego żywności genetycznie modyfikowanej stwierdza, że żywność ta nie jest bardziej niebezpieczna dla zdrowia ludzkiego niż żywność konwencjonalna.
Badania przeprowadzone w Polsce pod kątem bezpieczeństwa stosowania roślin genetycznie modyfikowanych w żywieniu zwierząt nie wykazały negatywnego wpływu tych roślin na ich funkcjonowanie i rozwój. Metaanaliza z 2018 roku, w której wykorzystano wyniki ponad 6 tysięcy badań nad GMO (badania dotyczyły jedynie kukurydzy), prowadzonych przez ostatnie 20 lat, wskazuje, że żywność modyfikowana genetycznie, nie stanowi zagrożenia dla ludzi. Występują nieliczne badania, wykazujące działania niepożądane i szkodliwość GMO. Pomimo tego istnieją wątpliwości, co do założeń doświadczalnych oraz procesu oceny, a co za tym idzie wyciąganych z nich wniosków.
