Kontrast
Centrum Dietetyczne Online
Centrum Dietetyczne Online
Efekty planu Światowej Organizacji Zdrowia na rzecz globalnej eliminacji izomerów trans kwasów tłuszczowych z żywności

Efekty planu Światowej Organizacji Zdrowia na rzecz globalnej eliminacji izomerów trans kwasów tłuszczowych z żywności

Autor | 12.10.2022 | Informacje dla producentów żywności, Informacje ogólne

Plan WHO zakłada usunięcie z żywności tłuszczów częściowo utwardzonych/uwodornionych, ponieważ stanowią one źródło przemysłowo produkowanych izomerów trans kwasów tłuszczowych (industrially produced, i-TFA). Powyższa inicjatywa jest szczególnie istotna z uwagi na fakt, że izomery trans kwasów tłuszczowych wykazują wyłącznie niekorzystne działanie na organizm człowieka. Ich nadmierne spożycie z dietą wiąże się ze zwiększonym ryzykiem wielu chorób m.in. układu krążenia, nowotworowych i  alergicznych. 

Postępy w realizacji celu Światowej Organizacji Zdrowia

W ostatnio opublikowanym raporcie WHO pt. Countdown to 2023: WHO report on global trans fat elimination 2021 („Odliczanie do 2023: Raport WHO na temat globalnej eliminacji tłuszczów trans 2021”) wskazano, że dotychczas 57 krajów wdrożyło przepisy ograniczające zawartość tłuszczów trans w żywności. W ten sposób 3,2 miliarda ludzi, co stanowi 41% światowej populacji, jest chronionych przed szkodliwym działaniem TFA. Spośród nich, w 40 państwach (1,4 miliarda ludzi, 18% światowej populacji) obowiązują polityki oparte na najlepszych praktykach eliminacji szkodliwych tłuszczów trans, tzn. limit i-TFA w produktach spożywczych i/lub zakaz produkcji / stosowania częściowo uwodornionych olejów. Warto zaznaczyć, że część krajów m.in. USA czy Kanada, jeszcze przed opublikowaniem planu WHO, wprowadziło obowiązkowe znakowanie żywności zawartością TFA. W efekcie te państwa odnotowały znaczące obniżenie poziomu TFA w diecie swoich obywateli. Mimo tego na rynku wciąż są obecne produkty o ich wysokiej zawartości. Dlatego też WHO rekomenduje krajom przyjęcie jednej z dwóch wyżej wymienionych opcji polityki najlepszych praktyk. Od niedawna te zasady obowiązują w Unii Europejskiej (zgodnie z Rozporządzeniem Komisji (UE) 2019/649 z dnia 24 kwietnia 2019 r), Turcji, Brazylii, Peru, Singapurze, a w najbliższym czasie będą obejmowały również Indie, Filipiny oraz Paragwaj. W tym miejscu należy zaznaczyć, że liczba krajów które wdrożyły obowiązkowe limity i-TFA lub zakazy dotyczące częściowo uwodornionych olejów wzrosła o 28 państw w latach 2019-2021. Z drugiej strony kraje o największym spożyciu TFA m.in. Egipt, Iran, Meksyk, Azerbejdżan, Ekwador, Pakistan, Republika Korei, czy Australia jeszcze nie wprowadziły podobnych działań, przez co obywatele tych państw są nadal narażeni na szkodliwe działanie izomerów trans kwasów tłuszczowych. 

Nowy program certyfikacji WHO w zakresie eliminacji tłuszczów trans

Ważną kwestią w raporcie WHO jest zaproponowanie nowego programu certyfikacji (WHO Certification Programme for Trans Fat Elimination). Ma to na celu przyspieszenie prac w zakresie globalnej eliminacji tłuszczów trans. Kraje są zachęcane do składania wniosków i uzyskania wyróżnienia za podjęcie działań na rzecz wyeliminowania i-TFA z krajowych dostaw żywności. Jest to pierwszy w historii program certyfikacji wyróżniający państwa za ich wysiłki na rzecz realizacji planu WHO, a tym samym ochrony ich populacji przed wysokim ryzykiem rozwoju chorób niezakaźnych. Wśród 40 krajów, w których wdrożono politykę najlepszych praktyk, i które mogą spełniać już kryteria certyfikacji jest także Polska. W naszym kraju od 1 kwietnia 2021 r. obowiązuje limit produkowanych przemysłowo TFA w żywności do 2 g na 100 g tłuszczu. Dodatkowo od 2017 roku, w ramach Narodowego Programu Zdrowia, jest prowadzona ogólnodostępna strona internetowa e-Bazy zawartości izomerów trans kwasów tłuszczowych (https://izomery.pzh.gov.pl/), na której można sprawdzić, jaka jest aktualna zawartość TFA w różnych grupach produktów spożywczych dostępnych na polskim rynku.

Podsumowując należy podkreślić znaczący postęp jaki poczyniły kraje w zakresie realizacji planu WHO, czyli całkowitego wyeliminowania tłuszczów trans z globalnych dostaw żywności. W tym obszarze istotne jest również prowadzenie działań edukacyjnych w celu podniesienia świadomości wśród konsumentów nt. występowania izomerów trans kwasów tłuszczowych w żywności. Powyższe inicjatywy stanowią kluczowe elementy realizacji polityki zdrowotnej obejmującej poprawę jakości życia społeczeństwa. W Polsce przykładem takich działań jest właśnie prowadzenie ogólnodostępnej strony internetowej e-Baza Izomerów Trans (pzh.gov.pl).

Piśmiennictwo:

  1. Replace Trans Fat. An action package to eliminate industrially produced trans-fatty acids. WHO/NMH/NHD/18.4
  2. WHO, The Thirteenth General Programme of Work 2019–2023, WHO/PRP/18.1, 2019
  3. EFSA 2018: Scientific and technical assistance on trans fatty acids. doi:10.2903/sp.efsa.2018.EN-1433
  4. WHO, Countdown to 2023: WHO report on global trans fat elimination 2021. Geneva: World Health Organization; 2021
  5. e-Baza izomerów trans kwasów tłuszczowych w środkach spożywczych (https://izomery.pzh.gov.pl/)
  6. Rozporządzenie Komisji (UE) 2019/649 z dnia 24 kwietnia 2019 r. zmieniające załącznik III do rozporządzenia (WE) nr 1925/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady w odniesieniu do izomerów trans kwasów tłuszczowych, innych niż izomery trans kwasów tłuszczowych naturalnie występujące w tłuszczu pochodzenia zwierzęcego (Dz. U. UE L 110)
Izomery trans kwasów tłuszczowych w ciastkach z cukierni sieciowych. Nowe dane w Bazie zawartości izomerów trans kwasów tłuszczowych w żywności (e-Baza)

Izomery trans kwasów tłuszczowych w ciastkach z cukierni sieciowych. Nowe dane w Bazie zawartości izomerów trans kwasów tłuszczowych w żywności (e-Baza)

Autor | 30.09.2022 | Co kryje etykieta

Mając na uwadze powyższe, w ramach realizacji Narodowego Programu Zdrowia, zostały wykonane oznaczenia zawartości izomerów trans kwasów tłuszczowych (TFA) w ciastkach z cukierni sieciowych. Jest to kolejna grupa wyrobów ciastkarskich, po ciastach paczkowanych, ciastach z cukierni sieciowych i ciastkach typu pączki, drożdżówki, dla których w e-Bazie zawartości izomerów trans kwasów tłuszczowych (https://izomery.pzh.gov.pl/) można sprawdzić poziom tych związków. Należy podkreślić, że TFA wykazują wyłącznie niekorzystne działanie na organizm człowieka. Są uznanym czynnikiem ryzyka wielu chorób, w tym układu krążenia, nowotworowych czy alergicznych.

Do badań zawartości TFA wytypowano, jako najbardziej popularne, następujące rodzaje ciastek: WZ-ka, napoleonka/kremówka, tartaletka, bajaderka/trufla, eklerka, muffinka/babeczka, ciastko typu ptysie. Zawartość TFA w porcji produktu (jednym ciastku) przedstawiono w tabeli 1.

Tabela nr 1. Przeciętna zawartość izomerów trans kwasów tłuszczowych w gramach (g) w porcji (jednej sztuce) różnych rodzajów ciastek z cukierni sieciowych

Rodzaj ciastek z cukierni sieciowych Przeciętna zawartość izomerów trans kwasów tłuszczowych w porcji produktu (jedno ciastko)
Ciastko typu eklerka 0,20 g
Ciastko typu bajaderka / trufla 0,17 g
Ciastko typu tartaletka 0,15 g
Ciastko typu WZ-ka 0,12 g
Ciastko typu napoleonka / kremówka 0,12 g
Ciastko typu muffinka / babeczka 0,11 g
Ciastko typu ptysie 0,09 g

Przeciętna zawartość TFA w porcji przebadanych ciastek z cukierni sieciowych wahała się w zakresie od 0,09 g do 0,20 g w zależności od rodzaju. Warto przy tym zaznaczyć, że jak pokazano na rycinie 1, ciastka z cukierni sieciowych charakteryzowały się najwyższą przeciętną zawartością TFA w porównaniu do ciastek typu pączki, drożdżówki (0,10 g), ciast z cukierni sieciowych (0,08 g) oraz ciast paczkowanych (0,02 g). Również przeciętna zawartość tłuszczu w badanych produktach była najwyższa w porównaniu do innych wyrobów ciastkarskich.

Rycina 1. Przeciętna zawartość izomerów trans kwasów tłuszczowych oraz tłuszczu w gramach (g) w porcji (jedna sztuka ciastka / jeden kawałek ciasta) różnych rodzajów wyrobów ciastkarskich

Podsumowując należy podkreślić, że izomery trans kwasów tłuszczowych nadal są obecne w żywności. Prowadzone w ramach zadania Narodowego Programu Zdrowia badania nad zawartością TFA w żywności dostarczają aktualne dane nt. obecności tych związków w kolejnych grupach produktów spożywczych (e-Baza TFA). Warto zaznaczyć, że prowadzenie e-Bazy stanowi, zgodnie z planem WHO o akronimie „REPLACE”, element krajowej polityki na rzecz obniżenia poziomu TFA w żywności i diecie.

 

Piśmiennictwo:

  1. WHO, The Thirteenth General Programme of Work 2019–2023, WHO/PRP/18.1, 2019
  2. Replace Trans Fat. An action package to eliminate industrially-produced trans-fatty acids. WHO/NMH/NHD/18.4
  3. EFSA 2018: Scientific and technical assistance on trans fatty acids. doi:10.2903/sp.efsa.2018.EN-1433
  4. Wróblewska T. Analiza rynku piekarniczo-cukierniczego. https://www.szef-kuchni.com.pl/artyku%C5%82y/analiza-rynku-piekarniczo-cukierniczego-2022
  5. GUS, Budżety gospodarstw domowych w 2020 roku. Główny Urząd Statystyczny, Departament Badań Społecznych, pod kierunkiem Piotr Łysoń, Warszawa 2021 r.
  6. e-Baza zawartości izomerów trans kwasów tłuszczowych w środkach spożywczych (e-Baza TFA, https://izomery.pzh.gov.pl/
  7. Mojska H., Jasińska-Melon E., Krygier B. Izomery trans kwasów tłuszczowych w ciastach z cukierni sieciowych. https://ncez.pzh.gov.pl/abc-zywienia/co-kryje-etykieta/izomery-trans-kwasow-tluszczowych-w-ciastach-z-cukierni-sieciowych/
Izomery trans kwasów tłuszczowych w ciastach z cukierni sieciowych

Izomery trans kwasów tłuszczowych w ciastach z cukierni sieciowych

Autor | 8.11.2021 | Co kryje etykieta

Elektroniczna baza zawartości izomerów trans kwasów tłuszczowych (ang. trans fatty acids, TFA) w żywności (e-Baza) została utworzona w 2017 roku w ramach zadania Narodowego Programu Zdrowia finansowanego przez Ministra Zdrowia. e-Baza stanowi jedyne w Polsce ogólnodostępne źródło najnowszych informacji o zawartości TFA w kategoriach, podkategoriach i grupach produktów i jest na bieżąco aktualizowana. Aktualnie zawiera dane na temat 11 różnych kategorii produktów i jest dostępna pod adresem https://izomery.pzh.gov.pl/.

Izomery trans kwasów tłuszczowych wykazują wyłącznie niekorzystne działanie na zdrowie człowieka, a ich głównym źródłem w diecie są częściowo utwardzone tłuszcze roślinne. Jak się wydaje TFA poprzez osłabianie wrażliwości komórek na insulinę mogą sprzyjać wzrostowi masy ciała i trzewnej tkanki tłuszczowej, co w konsekwencji prowadzić może do rozwoju otyłości brzusznej.

Wyroby ciastkarskie zawierają znaczne ilości tłuszczu i cukrów prostych, które sprzyjają rozwojowi nadwagi i otyłości. Obecność TFA może być dodatkową przyczyną powstawania ww. zaburzeń stanu zdrowia.

Wyroby ciastkarskie, w tym różne rodzaje ciast to kategoria produktów, które cieszą się dużą popularnością zarówno wśród dzieci i młodzieży, jak i wśród osób dorosłych. Świadczy o tym stosunkowo duży poziom spożycia, przeciętnie 0,78 kg/osobę/miesiąc (Budżety gospodarstw domowych w 2019 r.). Dlatego tak ważne było oznaczenie zawartości TFA w tej kategorii produktów. W latach 2017-2019 zakupiono na terenie Warszawy różne rodzaje ciast w popularnych cukierniach sieciowych.

Łącznie przebadano ciasta następujących rodzajów: ciasto czekoladowe, makowiec, keks, piernik (ciasto) i pierniczki, sernik, tort bezowy, tort czekoladowy. Izomery trans kwasów tłuszczowych były obecne we wszystkich przebadanych próbkach wyrobów ciastkarskich. Przeciętna ich zawartość wynosiła 0,87% wszystkich kwasów tłuszczowych (wt/wt) i wahała się w pojedynczych próbkach produktów w zakresie od 0,09% wt/wt (ciasto czekoladowe, keks, piernik) do 2,96% wt/wt (sernik). W przeliczeniu na 100g produktu najwyższą przeciętną zawartością TFA charakteryzowały się ciasta z rodzaju torty bezowe – 0,38 g/100 g, a w następnej kolejności torty czekoladowe – 0,32 g/100 g oraz ciasta czekoladowe – 0,26 g/100 g. W pozostałych rodzajach ciast przeciętna zawartość TFA nie przekraczała 0,20 g/100 g produktu. Najniższą przeciętną zawartość tłuszczów trans stwierdzono w ciastach z rodzaju makowiec – 0,07 g/100 g produktu.

Warto zwrócić uwagę na fakt, że przeciętna zawartość TFA w grupie przebadanych ciast z cukierni sieciowych była stosunkowo niska i wynosiła 0,19 g/100 g (0,08 g/porcję – jeden kawałek ciasta), jednak w tej grupie zawartość izomerów trans wahała się w szerokich granicach od 0,00 do 0,56 g/100 g. Na duże zróżnicowanie w zawartości TFA w ramach tej samej grupy produktów wpływa rodzaj zastosowanego tłuszczu. Podkreślenia wymaga również fakt, że zawartość TFA w żywności jest zmienna i zależy zarówno od składu produktu, jak warunków prowadzenia procesu technologicznego. Dlatego tak ważne jest stała aktualizacja e-Bazy na podstawie prowadzonych badań analitycznych na temat zawartości TFA w produktach żywnościowych.

Aktualne dane nt. zawartości izomerów trans kwasów tłuszczowych w g/100 g, g/porcję i w g/cały produkt w wybranych produktach z w/w kategorii można sprawdzić na stronie internetowej e-Bazy izomerów trans kwasów tłuszczowych w środkach spożywczych (https://izomery.pzh.gov.pl/). W przypadku omawianej grupy produktów wystarczy z listy rozwijalnej wybrać odpowiednią kategorię produktów spożywczych: Wyroby ciastkarskie, następnie podkategorię Galanteria ciastkarska a na koniec Ciasta z cukierni sieciowych.

Podsumowując należy podkreślić, że opisane powyżej wyniki zawartości TFA w nowej grupie produktów (ciasta z cukierni sieciowych) i ich upowszechnianie stanowią przykład szeroko prowadzonej aktywności na rzecz obniżenia poziomu w/w związków w żywności i diecie. Ze względu na fakt, że ciasta i wyroby ciastkarskie cieszą się dużą popularnością we wszystkich grupach wiekowych, należy podejmować działania na rzecz obniżania zawartości TFA w tych produktach oraz kontynuować prowadzenie edukacji żywieniowej w zakresie niekorzystnego wpływu izomerów trans kwasów tłuszczowych na zdrowie.

   Zadanie realizowane ze środków Narodowego Programu Zdrowia na lata 2021-2025, finansowane przez Ministra Zdrowia

Uważajmy na szkodliwe tłuszcze trans

Uważajmy na szkodliwe tłuszcze trans

Autor | 13.07.2017 | dla mediów

Przebadano dostępne na rynku produkty do smarowania pieczywa, w tym margaryny i kostki do pieczenia. Wyniki badań przedstawiono na konferencji prasowej 11 lipca, w siedzibie Instytutu, w ramach kampanii „Poznaj się na tłuszczach”.

– Nauka dysponuje dziś mocnymi dowodami na to, że tłuszcze trans spożywane w nadmiarze stanowią czynnik ryzyka rozwoju wielu groźnych chorób – mówił prof. dr hab. Mirosław Jarosz, dyrektor Instytutu Żywności i Żywienia. – Z powodu istotnego zagrożenia dla zdrowia publicznego związanego ze spożyciem tłuszczów trans zbadaliśmy wybrane produkty spożywcze dostępne na polskim rynku w celu ujawnienia, które z nich zawierają tłuszcze trans. Tym samym Instytut Żywności i Żywienia rozpoczął edukację społeczną  na temat szkodliwości tych substancji dla zdrowia człowieka.

– Z punktu widzenia wpływu na zdrowie człowieka o izomerach trans nie można powiedzieć nic dobrego. Istnieją poważne przesłanki do rekomendacji ich całkowitej eliminacji z produktów żywnościowych i diety – powiedziała dr hab. n. farm., profesor nadzw. IŻŻ Hanna Mojska, ekspert kampanii „Poznaj się na tłuszczach”.

Analizie poddano 50 produktów tłuszczowych, które mogły zawierać tłuszcze trans zarówno pochodzenia naturalnego z mleka, jak i przemysłowego. Wśród nich znalazły się: miękkie i twarde margaryny, miksy tłuszczowe oraz masła. Wyniki badania przedstawiła dr inż. Katarzyna Okręglicka z Zakładu Medycyny Społecznej i Zdrowia Publicznego WUM. Wskazała na znaczącą, przekraczającą 2% wszystkich kwasów tłuszczowych, zawartość tłuszczów trans w masłach, podczas gdy w miękkich margarynach kubkowych wynosiła ona od ok. 0,1 do 1,1%, a w miksach tłuszczowych – od ok. 0,2 do 5%. Wśród margaryn – kostek do pieczenia, zawartość izomerów trans wahała się od 0,1 do 22% w zależności od próbki.

Spośród przebadanych produktów margaryny miały najkorzystniejszy dla zdrowia profil kwasów tłuszczowych. Zawierały najwięcej nienasyconych kwasów tłuszczowych, a najmniej nasyconych i izomerów trans. 95% przebadanych próbek zawierało tłuszcze trans na poziomie nie przekraczającym 1%, a tylko jedna przekroczyła go nieznacznie.

– Wyniki badań pokazują, że większość dostępnych w Polsce miękkich margaryn jest produkowana metodami pozwalającymi uzyskać stałą konsystencję tłuszczów bez tworzenia się izomerów trans i utraty cennych nienasyconych kwasów tłuszczowych – mówiła dr inż. Katarzyna Okręglicka z Zakładu Medycyny Społecznej i Zdrowia Publicznego WUM.

Prof. Hanna Mojska zwróciła uwagę na to, że przepisy prawne nie wymagają umieszczania informacji o obecności tłuszczów trans na etykietach produktów spożywczych.

Jak więc możemy sobie radzić w takiej sytuacji? Praktyczne wskazówki przekazała dr n. med. Agnieszka Jarosz z Instytutu Żywności i Żywienia:

– Tłuszcze trans można znaleźć w gotowych wypiekach cukierniczych, słodyczach, niektórych przetworach i daniach gotowych oraz niektórych daniach typu instant, jak zupy w proszku, sosy itp. – mówiła dr Jarosz.  – Czytajmy etykiety. Jeśli w spisie składników znajdziemy informację o obecności olejów roślinnych i tłuszczów roślinnych częściowo utwardzonych lub częściowo uwodornionych, możemy być pewni, że produkt zawiera izomery trans.

– Wybierajmy do pieczenia produkty bez częściowo uwodornionych olejów roślinnych, używajmy do smarowania miękkich margaryn kubkowych i unikajmy wielokrotnego smażenia na tym samym oleju – zalecała dr Agnieszka Jarosz z IŻŻ. – Tylko częściowe uwodornienie/utwardzenie powoduje powstawanie przemysłowych izomerów trans.

Eksperci zwrócili uwagę przede wszystkim na potrzebę wprowadzenia odpowiednich regulacji prawnych, które pozwoliłyby ograniczyć ilość tłuszczów trans w diecie Polaków.

W konferencji wzięło udział 26 dziennikarzy z następujących redakcji: Newsweek, Gazeta Wyborcza, Świat Lekarza/Menager Apteki, Manager Apteki, Na żywo, Olivia, Pani Domu, M jak Mama, Przegląd piekarski i cukierniczy, Przyroda Polska – Natura i Zdrowie, Wirtualna Polska, PAP nauka, PAP zdrowie, Polki.pl, Portal spożywczy, Familie.pl, Radio ESKA,  Radio RMF FM,  Polskie Radio Jedynka, Polskie Radio Trójka, Infostrefa, Newsrm.tv, Blog Agata Berry.

Autorami najnowszych analiz są dr inż. Katarzyna Okręglicka z Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego oraz eksperci Instytutu Żywności i Żywienia – prof. dr n. med. Mirosław Jarosz, dr n. farm. Hanna Mojska, prof. nadzw. IŻŻ, a także dr n. med. Agnieszka Jarosz. Wyniki badań zostały opublikowane w czasopiśmie IŻŻ – „Żywienie Człowieka i Metabolizm” (2017 nr 1, s. 5-17).

Plik PDF z wynikami badań „Produkty do smarowania pieczywa pod lupą ekspertów” można pobrać z linku pod artykułem.

Maksymalna zawartość tłuszczów trans w dziennej racji pokarmowej powinna ograniczać się do 1% dostarczanej z pożywieniem energii. Izomery trans w produktach, które nie przekraczają tej wartości określa się mianem „praktycznie nieobecne”. Zobacz np. SPRAWOZDANIE KOMISJI DLA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY na temat obecności izomerów trans kwasów tłuszczowych w żywności oraz w ogólnej diecie populacji Unii, Bruksela, dnia 3.12.2015 r. COM(2015) 619 final.

Prof. dr hab. Mirosław Jarosz, dyrektor Instytutu Żywności i Żywienia, podczas konferencji prasowej

Dr n. farm. Hanna Mojska, prof. nadzw. IŻŻ, w rozmowie z dziennikarzami radiowymi

Dr n. med. Agnieszka Jarosz z Instytutu Żywności i Żywienia podczas konferencji prasowej

Dr inż. Katarzyna Okręglicka z Zakładu Medycyny Społecznej i Zdrowia Publicznego WUM w rozmowie z dziennikarką Radia Eska

Pliki do pobrania:
produkty-do-smarowania-pieczywa-pod-lupa-ekspertow.pdf

produkty-do-smarowania-pieczywa-pod-lupa-ekspertow.pdf