Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej logo
Wyszukiwarka
Zmiany w zakresie składu i znakowania soków owocowych

Zmiany w zakresie składu i znakowania soków owocowych

Komisja wskazała, że przekazywanie jasnych informacji, które ułatwiają konsumentom wybór zdrowej i zrównoważonej diety, przyniesie korzyści dla ich zdrowia i jakości życia oraz ograniczy koszty związane ze zdrowiem. Mając na względzie fakt, że konsumenci są coraz bardziej świadomi problemów zdrowotnych związanych ze spożywaniem cukrów, Komisja  dokonała przeglądu przepisów dotyczących stosowania oświadczeń odnośnie do cukrów w sokach owocowych. W wyniku tych prac wprowadzono możliwość stosowania przez producentów na etykietach informacji o obecności w sokach naturalnie występujących cukrów.

Zalecenia zdrowego żywienia i znakowanie produktów spożywczych

Wyniki licznych badań naukowych wskazują, że zdrowie człowieka zależy m.in. od sposobu odżywiania. Światowa Organizacja Zdrowia podaje, że stosowanie zdrowej diety, stanowi jeden z  głównych czynników wpływających na  zapobieganie chorobom niezakaźnym, w tym m.in. chorobom układu sercowo-naczyniowego, nadciśnieniu, cukrzycy oraz chorobom nowotworowym (1). Zgodnie z zaleceniami opracowywanymi przez ekspertów w zakresie zdrowego żywienia, należy dążyć do zwiększania w codziennej diecie udziału błonnika, jak i ograniczania spożycia składników niekorzystnych dla zdrowia, np. tłuszczów nasyconych i cukru (2).

Zgodnie z celami określonymi w komunikacie Komisji Europejski z 2019 r. dotyczącym „Zielonego Ładu”, w 2020 r. Komisja przyjęła komunikat dotyczący strategii „od pola do stołu” na rzecz sprawiedliwego, zdrowego i przyjaznego dla środowiska systemu żywnościowego. Strategia ta ma na celu wprowadzenie środków na rzecz zdrowszego i bardziej zrównoważonego systemu żywnościowego w Unii Europejskiej. Komisja stwierdziła, że przekazywanie jasnych informacji konsumentom przyniesie korzyści dla ich zdrowia i jakości życia oraz ograniczy koszty związane ze zdrowiem. Ponadto celem Komisji jest zachęcanie do zmiany składu środków spożywczych m.in. o wysokiej zawartości cukrów, co również ma ułatwić konsumentom przechodzenie na zdrową i zrównoważoną dietę (3, 4). 

Zmiany w zakresie znakowania soków owocowych

W 2024 r. wprowadzono zmiany w przepisach unijnych dotyczących soków owocowych, tzw. soków 100%. Jako uzasadnienie do tych zmian Komisja podała, że należy dokonać przeglądu przepisów dotyczących stosowania oświadczeń odnośnie do cukrów w sokach owocowych, aby umożliwić konsumentom podejmowanie świadomych decyzji.

Wprowadzone w 2001 r. przepisy unijne ustanawiające zasadnicze wymogi dotyczące produkcji, składu i etykietowania soków owocowych zezwalały na dodawanie do tego typu produktów cukru. W 2012 r. wprowadzono przepisy, zgodnie z którymi cukier nie mógł być dłużej dodawany do soków owocowych. Jednocześnie w celu poinformowania konsumentów o tej zmianie, przepisy te wprowadziły zezwolenie dla branży soków owocowych na stosowanie przez jeden rok na opakowaniach soków owocowych oświadczenia informującego, że żadne soki owocowe nie zawierają dodatku cukrów. Informacja ta miała umożliwić konsumentom natychmiastowe i wyraźne odróżnienie soków owocowych (niezawierających dodanego cukru) od innych, podobnych napojów owocowych, z dodatkiem cukru (5). Jak jednak wskazuje obecnie Komisja, ten krótki okres okazał się niewystarczający, aby skutecznie poinformować konsumentów o wprowadzonych zmianach. Co więcej, po ukończeniu okresu, w którym producenci mogli komunikować brak dodanego cukru w sokach owocowych, nadal istniała prawna możliwość zamieszczania oświadczenia o braku dodatku cukru na produktach typu nektary, czy napoje owocowe, pod warunkiem, że nie dodano do nich ani cukru, ani żadnych substancji słodzących (6). Komisja uznała, że w rezultacie zarówno dla części konsumentów, jak i pracowników medycznych wciąż nie jest jasne, że w przeciwieństwie do nektarów owocowych, soki owocowe nie mogą zawierać dodatku cukrów. Zdaniem Komisji mogło to wprowadzić konsumentów w błąd, ponieważ w przypadku dokonywania wyboru spośród kilku produktów o identycznym lub bardzo podobnym składzie odżywczym – preferowany byłby produkt opatrzony oświadczeniem żywieniowym.

W związku z powyższym, Komisja podjęła decyzję o wprowadzeniu możliwości dobrowolnego stosowania przez producentów soków stwierdzenia informującego konsumentów, że soki owocowe zawierają wyłącznie naturalnie występujące cukry. Wprowadzenie takiego stwierdzenia dostarcza konsumentom prawdziwych i poprawnych informacji, co jest zgodne z celami polegającymi na informowaniu ich o właściwościach odżywczych produktów, ułatwieniu odróżnienia soków owocowych od nektarów owocowych oraz umożliwieniu konsumentom dokonywania świadomych wyborów. 

Zmiany w zakresie zawartości cukrów naturalnie występujących w sokach owocowych

Mając na względzie postęp techniczny w produkcji i przetwórstwie soków owocowych, który pozwala m.in. całkowicie lub częściowo usunąć cukry naturalnie występujące w sokach owocowych i sokach owocowych z zagęszczonego soku, w celu ułatwienia wprowadzania tych produktów na rynek Unii Europejskiej, na mocy nowych przepisów utworzono nową kategorię soków owocowych, tzn. soki, w których obniżono zawartość naturalnie występujących cukrów, a jednocześnie zachowano inne podstawowe właściwości fizyczne, chemiczne, organoleptyczne i odżywcze. Produkty te otrzymały nazwę: „sok owocowy o obniżonej zawartości cukrów”, „sok owocowy o obniżonej zawartości cukrów z zagęszczonego soku” lub „zagęszczony sok owocowy o obniżonej zawartości cukrów”. Aby ww. produkty mogły zostać w nazwie opatrzone zapisem „o obniżonej zawartości cukrów” zawartość cukru powinna w nich być o co najmniej 30% niższa w porównaniu z ich odpowiednikami, zawierającymi standardową zawartość cukrów. Należy podkreślić, że do tego typu soków również nie wolno dodawać cukru, ani innych składników o właściwościach słodzących, np. słodzików (5).

Potrzeba edukacji konsumentów

Jak wynika z analiz i opracowań Komisji, obecne wzorce konsumpcji żywności nie są zrównoważone z punktu widzenia zdrowia. Spożycie w UE składników, które w diecie należy ograniczać (m.in. cukry i sól) nadal jest zbyt wysokie w odniesieniu do zaleceń, zaś spożycie produktów zalecanych (m.in.  owoce i warzywa) jest zbyt niskie. Aby odpowiedzieć na rosnące zapotrzebowanie ze strony konsumentów i wykorzystać postęp  technologiczny Komisja zezwoliła w 2024 r. na wprowadzenie na rynek soków owocowych o niższej zawartości cukrów, które dla osób dążących do zmniejszania udziału cukru w codziennej diecie, mogą stanowić atrakcyjną alternatywę dla soków o standardowej zawartości cukrów. Jednocześnie, mając na względzie potrzebę dostarczania konsumentom przejrzystych komunikatów, Komisja wprowadziła równolegle możliwość zamieszczania na standardowych sokach owocowych informacji, że zawierają one wyłącznie naturalnie występujące cukry (pochodzące z owoców), co również stanowi istotną informację dla konsumenta, pomagającą mu w dokonywaniu świadomych wyborów żywieniowych.

 

Piśmiennictwo

  1. Advancing the global agenda on prevention and control of noncommunicable diseases 2000 to 2020: looking forwards to 2030. Geneva: World Health Organization; 2023. Licence: CC BY-NC-SA 3.0 IGO.
  2. https://ncez.pzh.gov.pl/abc-zywienia/talerz-zdrowego-zywienia/
  3. KOMUNIKAT KOMISJI DO PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO, RADY EUROPEJSKIEJ, RADY, KOMITETU EKONOMICZNO-SPOŁECZNEGO I KOMITETU REGIONÓW – Europejski Zielony Ład, Bruksela, dnia 11.12.2019 r. COM(2019) 640 final
  4. KOMUNIKAT KOMISJI DO PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO, RADY, EUROPEJSKIEGO KOMITETU EKONOMICZNO-SPOŁECZNEGO I KOMITETU REGIONÓW – Strategia „od pola do stołu” na rzecz sprawiedliwego, zdrowego i przyjaznego dla środowiska systemu żywnościowego, Bruksela, dnia 20.5.2020 r. COM(2020) 381 final
  5. DYREKTYWA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY (UE) 2024/1438 z dnia 14 maja 2024 r. w sprawie zmiany dyrektywy Rady 2001/110/WE odnoszącej się do miodu, dyrektywy Rady 2001/112/WE odnoszącej się do soków owocowych i niektórych podobnych produktów przeznaczonych do spożycia przez ludzi, dyrektywy Rady 2001/113/WE odnoszącej się do dżemów owocowych, galaretek i marmolady oraz słodzonego przecieru z kasztanów przeznaczonych do spożycia przez ludzi oraz dyrektywy Rady 2001/114/WE odnoszącej się do niektórych rodzajów częściowo lub całkowicie odwodnionego mleka konserwowanego przeznaczonego do spożycia przez ludzi
  6. ROZPORZĄDZENIE (WE) NR 1924/2006 PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY z dnia 20 grudnia 2006 r. w sprawie oświadczeń żywieniowych i zdrowotnych dotyczących żywności

 

Zadanie realizowane ze środków Narodowego Programu Zdrowia na lata 2021-2025, finansowane przez Ministra Zdrowia.

8 powodów, dla których warto czytać etykiety

8 powodów, dla których warto czytać etykiety

  1. Sprawdzimy, z czego składa się produkt
    Dowiemy się, co jemy my i nasi najbliżsi. Od tego przecież zależy zarówno nasze, jak i naszych bliskich samopoczucie, chęć do zabawy i pracy oraz zdrowie. Wszyscy chcemy być pełni energii i cieszyć się zdrowiem, dlatego przed włożeniem produktu spożywczego do koszyka sprawdzajmy, co się w nim znajduje. Czy jest się czego obawiać? Czy w składzie znajdziemy jakieś podejrzane składniki? Sprawdźmy, jak czytać skład produktu, żeby wybierać zdrowo
  2. Dowiemy się, ile tłuszczu zawiera produkt.
    Tłuszcz ma dwie strony medalu – są tłuszcze zdrowe i niezdrowe. Który tłuszcz jest lepszy? Jeść go dużo czy mało? Sprawdźmy, jak ocenić, ile i jaki rodzaj tłuszczu zawiera produkt.
  3. Dowiemy się, ile węglowodanów (w tym cukrów) zawiera produkt.
    Spożywając w nadmiernych ilościach węglowodany, możemy pożegnać się ze smukłą sylwetką, a w dłuższym czasie – także ze zdrowiem! O co dokładnie chodzi z tymi cukrami i węglowodanami? Sprawdźmy, których węglowodanów unikać, a które jeść.
  4. Dowiemy się, ile soli zawiera produkt.
    Skąd sól w słodkich produktach? Czy naprawdę wiemy, ile soli jemy? Dzięki etykiecie odpowiemy sobie na pytanie: solić czy nie solić? Sprawdź, ile soli zjadasz całkowicie nieświadomie.
  5. Dowiemy się, ile „kalorii” zawiera produkt
    „Kalorii”, czyli energii – niezbędnej do chodzenia, uczenia się, pracy, śmiechu. Z jakiego jedzenia najlepiej czerpać energię? Jak zrobić, aby „kalorii” nie było ani za dużo, ani za mało? Przecież wiadomo, że przesada jest niezdrowa. Sprawdźmy to.
  6. Dowiemy się, ile powinniśmy jeść poszczególnych składników dla zachowania zdrowia (RWS)
    Na etykiecie znajdziemy dużo cennych informacji. Jednak czasem nie rozumiemy, co się pod nimi kryje. Co na przykład oznacza tajemniczy skrót RWS i jakie to może mieć dla nas znaczenie? Sprawdźmy, w jaki sposób skorzystać z informacji o RWS, żeby jeść zdrowo.
  7. Dowiemy się, czy produkt zawiera substancje uczulające (alergeny).
    Nawet jeśli nie mamy alergii, to warto wiedzieć, co producent chce przekazać, wyróżniając pewne składniki produktu? Sprawdźmy, o jakich alergenach producent musi nas poinformować na opakowaniu.
  8. Sprawdzimy, do kiedy możemy bezpiecznie spożyć produkt.
    Do kiedy jogurt „nie truje”? Dowiemy się, na czym polega istotna różnica między: „Należy spożyć do” a „Najlepiej spożyć przed”? Sprawdźmy, czy każdy produkt po upływie daty ważności nadaje się jedynie do kosza 

 

Kraj i miejsce pochodzenia w etykietowaniu, prezentacji i reklamie żywności

Kraj i miejsce pochodzenia w etykietowaniu, prezentacji i reklamie żywności

Mając na uwadze prawo konsumentów do rzetelnej informacji na temat żywności oraz zapewnienie uczciwych warunków konkurencji przedsiębiorstw spożywczych funkcjonujących na rynku unijnym w ostatnich latach wprowadzono wiele reguł określających zasady i sposób przekazywania konsumentom informacji na temat kraju lub miejsca pochodzenia żywności.

Miejsce pochodzenie w rozumieniu prawa żywnościowego to miejsce, z którego według zamieszczonej informacji pochodzi dana żywność, a które nie stanowi „kraju pochodzenia” – czyli kraju, w którym całkowicie uzyskano dany towar lub też (w przypadku kiedy w jego produkcję zaangażowany jest więcej niż jeden kraj), kraju w którym dany towar został poddany ostatniemu istotnemu, ekonomicznie uzasadnionemu przetwarzaniu lub obróbce, w przedsiębiorstwie przystosowanym do tego celu, co spowodowało wytworzenie nowego produktu lub stanowiło istotny etap wytwarzania (art. 60 rozporządzenia 952/2013).

Co do zasady, obowiązkiem przedsiębiorcy nie jest podanie informacji o kraju lub miejscu pochodzenia w etykietowaniu każdego środka spożywczego jaki jest oferowany na rynku unijnym. Również podanie w etykietowaniu żywności danych identyfikujących podmiot odpowiedzialny za te informacje, w rozumieniu prawa żywnościowego nie powinno być równoznaczne ze wskazaniem kraju lub miejsca pochodzenia danej żywności.

Zasada ogólna, o której muszą pamiętać przedsiębiorcy jest taka, że wskazanie kraju lub miejsca pochodzenia jest obowiązkowe w przypadku gdy zaniechanie ich wskazania mogłoby wprowadzać w błąd konsumenta co do rzeczywistego kraju lub miejsca pochodzenia środka spożywczego, w szczególności gdyby informacje towarzyszące środkowi spożywczemu lub etykieta jako całość mogły sugerować, że dany środek spożywczy pochodzi z innego kraju lub miejsca (art. 26.2 lit. a, rozporządzenia 1169/2011). Powyższa zasada jest stosowana do wszystkich środków spożywczych wprowadzanych na rynek UE. Jednocześnie zasada ta nie jest nadrzędna dla bardziej szczegółowych przepisów, literalnie zobowiązujących do informowania konsumentów o kraju lub miejscu pochodzenia:

  • żywności objętej systemem chronionych nazw pochodzenia lub chronionych oznaczeń geograficznych,
  • nieprzetworzonych produktów rolnych pochodzących z rolnictwa ekologicznego i zawierających je środków spożywczych,
  • mieszanek miodów,
  • świeżego, schłodzonego i zamrożonego mięsa ze świń, z owiec, kóz i drobiu,
  • innych rodzajów żywności, objętych szczególnymi przepisami jakości handlowej (np. mięso wołowe, jaja i mięso drobiowe z krajów trzecich, oliwa z oliwek najwyższej jakości z pierwszego tłoczenia i oliwa z oliwek z pierwszego tłoczenia, banany, produkty rybołówstwa i akwakultury).

 

Niezależnie od unijnego prawa żywnościowego, coraz więcej państw członkowskich tworzy lokalne regulacje w celu doprecyzowania zasad związanych ze stosowaniem wyróżnień dotyczących kraju pochodzenia żywności. W Polsce za sprawą przepisów nowelizujących ustawę o jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych od 1 stycznia 2017 r., również istnieje możliwość stosowania w oznakowaniu środków spożywczych stwierdzenia „Produkt polski”. Oznaczenie to jest dobrowolne i aby stosować je zgodnie z przepisami należy spełnić kryteria dotyczące, pochodzenia składników, procesu produkcji, jak też wymogi techniczne określone dla znaku graficznego (o ile zostanie on użyty wespół lub w zastępstwie zwrotu „Produkt polski”).

Wprowadzenie ujednoliconych kryteriów posługiwania się określeniem „Produkt polski” ma na celu umożliwienie konsumentom wyszukiwania produktów wytworzonych w Polsce z użyciem polskich surowców.

Zgodnie z przepisami oznakowanie żywności nieprzetworzonej (np. produkty podzielone na części, przecięte, pokrojone, pozbawione łusek, zmielone, schłodzone, głęboko zamrożone, rozmrożone, itd.), jako „produkt polski” jest dozwolone jeżeli produkcja podstawowa (np. uprawa, hodowla, zbiory, dojenie a także łowiectwo i rybołówstwo oraz zbieranie runa leśnego), odbyła się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (dalej: „RP”). Dodatkowo w przypadku:

  • mięsa – wymagane jest udokumentowane pochodzenie ze zwierząt urodzonych, hodowanych i poddanych ubojowi na terytorium RP;
  • produktów pochodzenia zwierzęcego innych niż mięso – wymagane jest udokumentowanie, że zostały pozyskane od zwierząt, których chów odbywał się na terytorium RP.

 

Oznakowanie żywności przetworzonej, tj. uzyskanej w wyniku przetworzenia produktów nieprzetworzonych, może zawierać informację „Produkt polski”, jeżeli żywność ta została wyprodukowana na terytorium RP i wszystkie jej składniki spełniają powyższe kryteria produktu polskiego nieprzetworzonego lub została wyprodukowana na terytorium RP wyłącznie ze składników spełniających te kryteria. Jeżeli do jej produkcji użyto innych składników to będzie to zgodne z przepisami jedynie wówczas gdy:

  • łączna masa tych składników wynosić będzie nie więcej niż 25% łącznej masy wszystkich składników (w chwili ich użycia do wyprodukowania tego produktu, nie licząc masy wody), oraz
  • nie można było zastąpić tych składników takimi samymi składnikami, które:
  • spełniają kryteria produktów polskich nieprzetworzonych lub
  • zostały wyprodukowane na terytorium RP wyłącznie ze składników spełniających kryteria produktów polskich nieprzetworzonych.

 

W przypadku żywności nieprzetworzonej wątpliwości mogą pojawić się w odniesieniu do produktów pochodzenia zwierzęcego innych niż mięso, które to powinny pochodzić od zwierząt hodowanych w Polsce. O ile przepisy krajowe nie definiują pojęcia „miejsce chowu”, to w poprawnym rozumieniu tego terminu (zależnie od rodzaju, wieku i masy zwierzęcia), w zasadniczej większości przypadków pomocne będzie prawodawstwo unijne. O wiele trudniejszym zadaniem może być stosowanie oznaczenia „Produkt polski” w etykietowaniu żywności przetworzonej, szczególnie tej, w której poza składnikami polskimi użyto innych składników. W takiej sytuacji przedsiębiorca każdorazowo musi ustalić i w miarę możliwości udokumentować, że nie można było zastąpić tych składników takimi samymi składnikami o polskim pochodzeniu.

 

Wymogi techniczne dotyczące znaku graficznego „Produkt polski”

 

 

  1. Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 23 grudnia 2014 r. w sprawie znakowania poszczególnych rodzajów środków spożywczych.
  2. Rozporządzenie Wykonawcze Komisji (UE) nr 1337/2013 z dnia 13 grudnia 2013 r. ustanawiające zasady stosowania rozporządzenia (UE) Nr 1169/2011 Parlamentu Europejskiego i Rady w odniesieniu do wskazania kraju pochodzenia lub miejsca pochodzenia świeżego, schłodzonego i zamrożonego mięsa ze świń, z owiec, kóz i drobiu.
  3. Rozporządzenie (WE) nr 1760/2000 Parlamentu Europejskiego i Rady z 17 lipca 2000 r. ustanawiające system identyfikacji i rejestracji bydła i dotyczące etykietowania mięsa wołowego i produktów z mięsa wołowego oraz uchylające rozporządzenie Rady (WE) nr 820/97.
  4. Rozporządzenie Komisji (WE) nr 1825/2000 z dnia 25 sierpnia 2000 r. określające szczegółowe przepisy stosowania rozporządzenia (WE) nr 1760/2000 Parlamentu Europejskiego i Rady w odniesieniu do etykietowania wołowiny i produktów z wołowiny.
  5. Rozporządzenie Komisji (WE) nr 589/2008 z dnia 23 czerwca 2008 r. ustanawiające szczegółowe zasady wykonywania rozporządzenia Rady (WE) nr 1234/2007 w sprawie norm handlowych w odniesieniu do jaj.
  6. Rozporządzenie Komisji (WE) nr 543/2008 z dnia 16 czerwca 2008 r. wprowadzające szczegółowe przepisy wykonawcze do rozporządzenia Rady (WE) nr 1234/2007 w sprawie niektórych norm handlowych w odniesieniu do mięsa drobiowego.
  7. Rozporządzenie Wykonawcze Komisji (UE) nr 29/2012 z dnia 13 stycznia 2012 r. w sprawie norm handlowych w odniesieniu do oliwy z oliwek.
  8. Rozporządzenie Wykonawcze Komisji (UE) nr 1333/2011 z dnia 19 grudnia 2011 r. ustanawiające normy handlowe dotyczące bananów, zasady weryfikacji zgodności z tymi normami handlowymi i wymogi dotyczące powiadomień w sektorze bananów.
  9. Rozporządzenie Parlamentu Europejsiego i Rady (UE) nr 1379/2013 z dnia 11 grudnia 2013 r. w sprawie wspólnej organizacji rynków produktów rybołówstwa i akwakultury, zmieniające rozporządzenia Rady (WE) nr 1184/2006 i (WE) nr 1224/2009 oraz uchylające rozporządzenie Rady (WE) nr 104/2000.
  10. Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie wzoru znaku graficznego zawierającego informację „Produkt polski”.
„Naturalność” w etykietowaniu i reklamie środków spożywczych

„Naturalność” w etykietowaniu i reklamie środków spożywczych

Unijne oraz krajowe przepisy prawa żywnościowego nie regulują w sposób szczegółowy zagadnienia dotyczącego stosowania określenia „naturalny” w etykietowaniu lub reklamie żywności. Wyjątek stanowią:

  • określenie „naturalny / naturalnie”, które może być stosowane jako informacja uzupełniająca dozwolone oświadczenia żywieniowe określone w załączniku do rozporządzenia 1924/2006,
  • termin „naturalny” w opisie środków aromatyzujących (na zasadach określonych w rozporządzeniu 1334/2008),
  • zwrot „naturalny” i „naturalne” jako element wyrażenia złożonego, będącego nazwą określoną w przepisach dla nielicznych środków spożywczych np. miód naturalny, naturalna woda mineralna, itp.

 

Ze względu na brak szczegółowych uregulowań prawnych inspekcje kontrolujące znakowanie żywności, oceniają poprawność użycia terminu „naturalny” przypadek po przypadku.

Jednym z nowych opracowań (choć niemającym mocy prawnej) jest norma Międzynarodowej Organizacji ds. Standaryzacji z 2016 r. w sprawie definicji i kryteriów technicznych dotyczących składników żywności określanych mianem „naturalnych”, zgodnie ze którą naturalność składników żywności może być rozważana wyłącznie pod warunkiem spełnienia następujących kryteriów:

  • składnik żywności nie może być uzyskany w drodze syntezy chemicznej;
  • składnik żywności musi składać się z surowców pochodzących z roślin, alg, grzybów, zwierząt i/lub mikroorganizmów;
  • w przypadku składników żywności wytworzonych z surowców naturalnych, produkcja powinna ograniczać się wyłącznie do metod fizycznych i/lub enzymatycznych i/lub mikrobiologicznych – składniki żywności mogą pochodzić również z reakcji chemicznych będących nieodłącznymi procesami ww. metod.

Norma ISO dopuszcza możliwość zastosowania innych niż ww. procesów służących np. oczyszczaniu składnika w celu zapewnienia jego zgodności z wymogami dotyczącymi bezpieczeństwa przy czym nie może dojść do zmiany pierwotnej struktury chemicznej danego składnika żywności.

 

Inspekcje krajowe w raportach z kontroli dotyczących np. jakości handlowej żywności podkreślają, że dobrowolne określenia jak np. „naturalny”, „naturalne”, często bywają używane bezzasadnie jako uatrakcyjnienie przekazu marketingowego i nierzadko nie niosą ze sobą żadnej informacji lub wręcz przeciwnie – wprowadzają konsumentów w błąd. Inspektorzy nie mają jednoznacznie przyjętego podejścia w jakich warunkach składnik można uznać za naturalny. Jedynie w przypadku „produktów naturalnych” praktyka inspekcji pokazuje, że powinny to być produkty składające się wyłącznie z naturalnych składników, czyli takich, które są „stworzone przez naturę”, a nie takich które zostały wyprodukowane przez człowieka, lub w których powstanie człowiek ingerował (np. użycie substancji chemicznych zmieniających skład lub wartość odżywczą, użycie nowych procesów lub technologii, itp.).

 

Według przewodnika Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (UOKiK) z 2014 r., „produkt „naturalny” to produkt wytworzony w prosty sposób (w tym poprzez tłoczenie, suszenie, wędzenie, marynowanie itp.), z naturalnych i niskoprzetworzonych składników. Za naturalny można też uznać taki środek spożywczy, który wytworzono wyłącznie ze składników naturalnych niezbędnych do jego wytworzenia, np. sery, masło, jogurt bez dodatków, śmietanka i śmietana, do których wytworzenia użyto tylko mleka oraz niezbędnych w procesach przetwórczych enzymów i kultur drobnoustrojów, lub soli spożywczej (w przypadku sera) i takie produkty nie będą posiadały wykazu składników zgodnie z prawem.

 

Zatem termin „naturalny /-e” stosowany w odniesieniu do żywności powinien być utożsamiany z nieskomplikowanym procesem wytworzenia i/lub przygotowania tej żywności lub jej składników. Produkt lub składnik naturalny musi charakteryzować się pochodzeniem roślinnym, zwierzęcym, mikrobiologicznym lub mineralnym. Powinien być wolny od dodatku sztucznych substancji chemicznych (nie tylko dodatków, barwników czy aromatów ale także takich substancji jak syntetyczne witaminy czy składniki mineralne).

 

Stosowanie terminu „naturalny /-e” lub podobnych, względem wieloskładnikowych środków spożywczych zawierających wysokoprzetworzone składniki (poza nielicznymi wyjątkami), w większości przypadków wiąże się z ryzykiem zakwestionowania przez inspekcje nawet w sytuacji odwoływania się do naturalności smaku czy zapachu. Dlatego w przypadku takich produktów ocena dopuszczalności użycia terminu „naturalny /-e” powinna być podejmowana po ocenie cech każdego ze składników, które użyto do wytworzenia określonego produktu.

 

Przedsiębiorcy decydujący się na zastosowanie tego typu dobrowolnych informacji na temat żywności, każdorazowo powinni opierać decyzję na indywidualnej ocenie zgodności produktu z przepisami w zakresie rzetelnego informowania konsumentów. Oceniając możliwość wprowadzenia konsumentów w błąd odnośnie naturalnego charakteru żywności lub wybranych jej cech należy uwzględnić cały przekaz jaki otrzymuje konsument czyli: charakterystykę wszystkich jego składników, wszystkie elementy oznakowania w tym elementy graficzne i piktogramy, zastosowane kolory, rozmieszczenie treści, wielkość czcionki, a także to jak dany produkt prezentuje się na tle innych dostępnych na rynku.

  1. ‘Natural’ claims on foods: a review of regulations a pilot study of the views of Australian consumers; Food Australia, 61(9), 2009, 383 -389.
  2. What ‘natural’ really means to consumers – GNT’s; guide to global consumer demands.
  3. ISO: Definitions and technical criteria for food ingredients to be considered as natural. ISO/DIS 19657.
  4. Domowy, tradycyjny, naturalny, bez konserwantów, bez barwników, bez sztucznych słodzików, wolny od GMO: Poradnik dla konsumentów. Warszawa; grudzień 2014 r.
Informacje w etykietowaniu żywności a bezpieczeństwo konsumentów

Informacje w etykietowaniu żywności a bezpieczeństwo konsumentów

 

Jedna z ogólnych zasad dotyczących przekazywania informacji na temat żywności stanowi o potrzebie zapewnienia wysokiego poziomu ochrony zdrowia konsumentów poprzez zapewnienie dostępności informacji umożliwiających im bezpieczne stosowanie żywności (art. 4 ust. 1 lit. b, rozporządzenia 1169/2011).

Powyższe reguła jest określona w przepisach szczególnych, które zobowiązują podmioty odpowiedzialne za informacje na temat żywności do informowania o:

1) cechach składu, które mogą być szkodliwe dla niektórych grup konsumentów,

2) trwałości, właściwym sposobie przechowywania i bezpieczeństwie używania,

3) skutkach zdrowotnych, łącznie z zagrożeniami i konsekwencjami związanymi ze szkodliwym i niebezpiecznym spożywaniem danego środka spożywczego.

 

Cechy składu, które mogą być szkodliwe dla niektórych grup konsumentów

Do tej grupy w szczególności zalicza się informacje dotyczące składników alergennych lub wywołujących reakcje nietolerancji, włącznie z substancjami pomocniczymi które posiadają takie właściwości.

Przykładem innych składników szkodliwych dla niektórych grup konsumentów mogą być np. słodziki takie jak aspartam i acesulfam K (osoby chore na fenyloketonurię), poliole (efekt przeczyszczający u osób z chorobami jelit) lub też lukrecja, kwas glicyryzynowy i jego sól amonowa – w przypadku chorych na nadciśnienie tętnicze krwi.

 

Trwałość, właściwy sposób przechowywania i bezpieczeństwo używania

W tej grupie szczególny nacisk powinien być położony na poinformowanie konsumenta o sposobie oraz dopuszczalnym okresie przechowywania produktów wymagających warunków chłodniczych, w tym również produktów mrożonych.

Istotną dla bezpieczeństwa konsumentów, będzie informacja o tym, jak powinni postępować z produktami nietrwałymi mikrobiologicznie oraz takimi, których termin przydatności do spożycia radykalnie skraca się po otwarciu opakowania.

Przepisy zobowiązują w określonych przypadkach do informowania konsumentów również o możliwości spożycia danej żywności wyłącznie po obróbce termicznej (np. niektóre produkty pochodzenia zwierzęcego) czy zakazie ponownego zamrażania po rozmrożeniu.

 

Zagrożenia i konsekwencje związane ze spożyciem określonej żywności

Ta kategoria stanowi chyba najszerszy zbiór informacji, które potencjalnie mogą mieć wpływ na bezpieczne spożywanie żywności. Można tu wyodrębnić zarówno informacje obowiązkowe na mocy obowiązujących już przepisów, jak również treści obowiązkowe zależnie od składu, przeznaczenia lub prezentacji danego produktu.

Informacjami, których przekazanie jest obowiązkowe na mocy obowiązujących już przepisów będą np.:

  • ostrzeżenia – dotyczące żywności, która zawiera sterole roślinne lub kofeinę,
  • komunikat – stosowany w etykietowaniu żywności zawierającej tzw. barwniki z Southampton (E 102, E 104, E 110, E 122, E 124, E 129),
  • ostrzeżenia – o nieprzekraczaniu dziennej porcji (suplementy diety),
  • wskazania – dotyczące potencjalnego zagrożenia dla zdrowia jeżeli określona żywność będzie spożywana przez osoby, u których nie stwierdzono określonej choroby czy zaburzenia stanu zdrowia (etykietowanie żywności specjalnego przeznaczenia medycznego).

 

Kolejna grupa to informacje, które muszą być przekazane konsumentom jeżeli wymaga tego zastosowane przez nas oświadczenie zdrowotne. Jako przykład można wskazać oświadczenia dotyczące:

  • betainy, która przyczynia się do utrzymania prawidłowego metabolizmu homocysteiny jednak spożywana w ilości >4 g dziennie może znacząco zwiększyć poziom cholesterolu,
  • glukomannanu, który pomaga w ramach diety niskokalorycznej w utracie masy ciała jednak spożywany bez odpowiedniej ilości płynu stanowi o ryzyku zadławienia się.

 

Ostatnia grupa ważnych informacji może dotyczyć żywności z dodatkiem witamin i/lub składników mineralnych i/lub niektórych innych substancji. Przykładem mogą być suplementy diety.

Przepisy prawa unijnego nie są zharmonizowane w części dotyczącej maksymalnych poziomów zawartości witamin i składników mineralnych oraz innych substancji dodawanych do suplementów diety w celu odżywczym lub innym fizjologicznym. W prawie krajowym istnieje przepis stanowiący, że maksymalny poziom zawartości tych substancji ma zapewnić, że zwykłe stosowanie suplementu diety zgodnie z informacją zamieszczoną na opakowaniu będzie bezpieczne dla zdrowia i życia człowieka. Ze względu na brak jednoznacznych przepisów ostrzeżenia w etykietowaniu tej grupy środków spożywczych są jednak często pomijane.

 

Obowiązek umieszczenia konkretnego ostrzeżenia w etykietowaniu suplementów diety powinien być rozważony szczególnie w przypadku:

  • wysokiej zawartości składnika odżywczego lub innej substancji na poziomie stwarzającym ryzyko nadmiernego pobrania (np. witamina A, fluor, jod),
  • powszechnej wiedzy o szkodliwości substancji w przypadku niekontrolowanego spożycia (np. hydroksantraceny pochodzenia roślinnego) lub ryzyka negatywnego działania na konkretne grupy konsumentów (np. nagietek lekarski w diecie kobiet w ciąży),
  • ryzyka interakcji z lekami lub składnikami żywności (np. miłorząb japoński, flawonoidy i furanokumaryny soku grejpfrutowego).

 

Prezentowane powyżej informacje nie stanowią zamkniętego wykazu ostrzeżeń. Podmiot odpowiedzialny za informacje na temat żywności powinien w sposób ciągły monitorować przepisy prawa, doniesienia na temat bezpieczeństwa żywności oraz dokumentację (i w miarę możliwości proces produkcyjny) oferowanej żywności.

  1. Rozporządzenie (WE) nr 1924/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 20 grudnia 2006 r. w sprawie oświadczeń żywieniowych i zdrowotnych dotyczących żywności.
  2. Rozporządzenie Komisji (UE) nr 432/2012 z dnia 16 maja 2012 r. ustanawiające wykaz dopuszczonych oświadczeń zdrowotnych dotyczących żywności, innych niż oświadczenia odnoszące się do zmniejszenia ryzyka choroby oraz rozwoju i zdrowia dzieci.
  3. Ustawa z dnia 25 sierpnia 2006 r. o bezpieczeństwie żywności i żywienia.