Wpływ diety na rozwój IBS jest nadal badany, jednak wiemy już, że odpowiednia zmiana sposobu żywienia ma znaczenie w poprawie jakości życia osób chorych. Do działań, które warto podjąć należy między innymi stosowanie się do indywidualnie opracowanych zaleceń żywieniowych. Czytaj więcej w 1 części artykułu.

Podstawowa zasada w IBS – kieruj się osobistą tolerancją na produkty spożywcze i obserwuj swoje dolegliwości

Dolegliwości w zespole jelita nadwrażliwego mogą być niespecyficzne i nasilać się w zależności od wielu czynników m.in. poziomu stresu czy jakości diety. Do ogólnych zasad żywienia w zespole jelita nadwrażliwego zalicza się spożywanie regularnych posiłków, a tym samym unikanie długich przerw między nimi. Zaleca się także spożywanie mniejszych objętościowo 4-6 posiłków dziennie. To ważne, aby starać się spożywać je powoli, w spokojnej atmosferze w myśl zasad uważnego jedzenia mindful eating. Należy zwrócić także uwagę na ilość wypijanych płynów w ciągu dnia. W celu poprawy samopoczucia warto dbać o regularne nawadnianie organizmu dostarczając odpowiedniej ilości płynów w zależności od indywidualnego zapotrzebowania (średnio jest to od około 2 do 2,5 litra na dobę). Polecane są niesłodzone napoje – przede wszystkim woda oraz napary ziołowe.

Warto komponować posiłki według indywidualnej tolerancji na poszczególne produkty spożywcze. Należy unikać produktów nasilających dolegliwości. Zalecenia żywieniowe w zespole jelita nadwrażliwego są zależne od obecnego stanu zdrowia pacjenta i dominujących w danej chwili dolegliwości – nie są uniwersalne i jednakowe dla każdej osoby z IBS. Istotny jest rodzaj wybieranych produktów, jak również ich objętość i sposób obróbki technologicznej. Często obserwuje się nasilenie objawów między innymi po:

– warzywach cebulowych np. cebula, czosnek, szczypiorek;
– warzywach kapustnych np. brokuł, kalafior, kapusta;
– produktach zawierających laktozę – mleko, produkty mleczne i gotowe produkty;
– nasionach roślin strączkowych np. soczewica, fasola, soja, ciecierzyca;
– dużych ilościach surowych owoców (dlatego zaleca się ograniczenie do 3 porcji surowych owoców dziennie);
– ostrych przyprawach;
– potrawach tłustych np. smażonych na głębokim tłuszczu, tłustych serach i sosach;
– słodyczach, słonych przekąskach i innych wysokoprzetworzonych produktach gotowych;
– napojach gazowanych, alkoholu;
– mocnej herbacie i kawie (dlatego zaleca się ograniczenie napojów kofeinowych do 3 filiżanek dziennie);

Należy podkreślić, że za nasilenie objawów nie zawsze odpowiadają wszystkie wyżej wymienione, konkretne grupy produktów. Dodatkowo znaczenie ma nie tylko rodzaj, ale także ilość spożywanego produktu na porcję. Może się okazać, że możliwe jest włączenie do diety określonego problematycznego produktu, po zweryfikowaniu, jaka wielkość porcji jest dobrze tolerowana.

Przykłady na Twoim talerzu:

Przykład 1: Zupa cebulowa (1 sztuka cebuli podsmażanej na porcję) – uczucie wzdęcia i bóle brzucha po posiłku.

Przykład 2: Kilka krążków cebuli gotowanej w łagodnych przyprawach jako dodatek do zupy dyniowej – brak uczucia wzdęcia, dobre samopoczucie.

W jaki sposób dopasować dietę indywidualnie?

W pierwszej kolejności warto skonsultować się z dietetykiem. Specjalista pomoże w dostosowaniu diety do obecnego stanu zdrowia i samopoczucia. W przypadku chorób jelit i dolegliwości ze strony układu pokarmowego dietetyk zaleca rozpoczęcie prowadzenia dzienniczka żywieniowego. Metoda bieżącego notowania wszystkich spożywanych potraw, napojów oraz występujących objawów pozwala na zidentyfikowanie produktów, które nasilają dolegliwości IBS. To dobre narzędzie do samoobserwacji i kontroli m.in. porcji i jakości diety.

Co należy notować w dzienniczku?

– godziny spożywania posiłków, napojów, przekąsek;
– spożywane porcje jedzenia odmierzane w gramach, mililitrach lub miarach domowych (np. szklanka, łyżka);
– rodzaj i jak najdokładniejszy opis produktów spożywczych np. pieczywo żytnie pełnoziarniste, rogalik z ciasta francuskiego z nadzieniem czekoladowym, makaron ryżowy, baton zbożowy z bakaliami w czekoladzie mlecznej, itp.;

* W przypadku popularnych ogólnodostępnych produktów warto podać nazwę handlową;

– czas spożywania posiłku oraz atmosfera (pośpiech, stres/spokój, relaks);
– sposób obróbki technologicznej np. smażenie, pieczenie, gotowanie;
– zaobserwowane dolegliwości np. ból brzucha, biegunka, zaparcia, zgaga, odbijanie, wzdęcia, a także pora ich wystąpienia i czas trwania;

Postać biegunkowa IBS

U pacjentów, u których przeważającym objawem IBS jest biegunka należy zmodyfikować dietę tak, aby nie przeciążała układu pokarmowego. Dlatego też zaleca się stosowanie diety lekkostrawnej. Istotnym aspektem jest dostosowanie rodzaju oraz ilości spożywanego błonnika pokarmowego. W tym celu należy wykluczyć źródła błonnika nierozpuszczalnego (np. otręby). Poleca się włączyć do jadłospisu produkty zapierające, takie jak oczyszczone produkty zbożowe, czyli m.in. biały ryż, pieczywo oczyszczone, makaron oczyszczony czy drobne kasze np. manna, jęczmienna, a także kakao, napar z czarnych jagód. Należy uwzględnić w diecie gotowane, duszone lub pieczone warzywa i owoce, pozbawione pestek, skórki oraz twardych części. Należy unikać substancji słodzących z końcówką -ol np. ksylitol, mannitol, erytrytol, sorbitol ponieważ mogą one nasilać biegunki. Słodziki te znajdują się między innymi w słodyczach „bez dodatku cukru”, a także w gumach do żucia i napojach typu „zero”. Wskazane jest także zwiększenie podaży płynów, ponieważ utrzymująca się biegunka może prowadzić do odwodnienia organizmu.

Postać zaparciowa IBS

W przypadku IBS z dominującymi zaparciami należy zadbać o odpowiednią podaż frakcji rozpuszczalnej błonnika pokarmowego, z produktów takich jak: warzywa, owoce, babka jajowata czy babka płesznik. Niekiedy sugeruje się dodatkową suplementację frakcją rozpuszczalną błonnika, jednak o jej wdrożeniu powinien zadecydować lekarz. Warto stopniowo włączać do diety większe ilości dobrze tolerowanych produktów zbożowych pełnoziarnistych, warzyw, owoców, orzechów, nasion, pestek. Zwiększanie podaży błonnika powinno wiązać się ze zwiększonym spożyciem płynów, aby składnik ten mógł zadziałać prawidłowo w przewodzie pokarmowym.

Znaczenie diety low-FODMAP

Jeżeli pomimo przestrzegania ogólnych zasad stylu życia i modyfikacji żywienia według indywidualnej tolerancji objawy IBS utrzymują się, należy rozważyć wprowadzenie diety eliminacyjnej. Dalsze postępowanie dietetyczne często obejmuje zastosowanie diety o niskiej zawartości FODMAP, czyli fermentujących oligosacharydów, disacharydów, monosacharydów i polioli. Związki te mogą nasilać objawy zespołu jelita nadwrażliwego poprzez zwiększenie ilości płynu w jelicie cienkim, nadmierną fermentację, przyspieszenie pasażu jelitowego i zwiększenie wydzielania gazów.

Dieta low-FODMAP powinna być prowadzona pod opieką specjalisty, przez okres nie dłuższy niż około 4-6 tygodni, ponieważ zakłada duże restrykcje dietetyczne, a także niekorzystnie wpływa na skład mikroflory jelit.

U pacjentów z IBS nie rekomenduje się natomiast wprowadzania innych nieuzasadnionych klinicznie diet eliminacyjnych, np. bezglutenowej czy opartej na badaniu przeciwciał przeciwko składnikom pokarmowym (testy na nietolerancje pokarmowe). Każda restrykcyjna dieta eliminacyjna może skutkować wystąpieniem niedoborów pokarmowych i niedożywieniem, co ma wpływ na pogorszenie samopoczucia i ogólnego stanu zdrowia.

Produkty o wysokiej zawartości FODMAP to np.: niektóre warzywa i owoce (czosnek, jabłko, szparagi, suszone owoce), produkty zawierające laktozę, nasiona roślin strączkowych czy słodziki. Dieta low-FODMAP zakłada 3 etapy: etap całkowitej eliminacji produktów o wysokiej zawartości FODMAP, etap stopniowego rozszerzania diety o produkty FODMAP, a na końcu etap zakładający wykluczenie jedynie tych produktów FODMAP, po których wciąż utrzymywały się dolegliwości w etapie 2.

Dieta low-FODMAP może pomóc zmniejszyć lub wyeliminować objawy od strony układu pokarmowego. Może przyczynić się do poprawy jakości życia poprzez zmniejszenie uczucia wzdęcia i dyskomfortu, poprawę rytmu wypróżnień. Nie dzieje się tak jednak u każdego – szacuje się, że pomaga ona około 70% pacjentom z IBS. Wpływ na obniżenie skuteczności tej diety ma między innymi nieuważne jej przestrzeganie w 1 etapie, dlatego powinna być prowadzona pod okiem specjalisty.

Probiotykoterapia

Probiotykoterapia polega na włączeniu suplementacji probiotykami, czyli wybranymi szczepami żywych drobnoustrojów podawanymi w odpowiednich ilościach, które wpływają korzystnie na skład mikrobioty jelit zwiększając udział „dobrych” bakterii jelitowych. Pacjenci z zespołem jelita nadwrażliwego często narażeni są na dysbiozę (zaburzenie ilościowe i/lub jakościowe mikrobioty) jelit, która może być jedną z przyczyn powstawania tej choroby oraz nasilenia jej objawów. Według stanowiska World Gastroenterology Organisation sugeruje się, że niektóre probiotyki (np. szczep Lactobacillus plantarum 299v) podane w odpowiedniej dawce mogą łagodzić objawy i poprawiać jakość życia osób z IBS. Rodzaj probiotyków oraz czas suplementacji powinien być ustalany indywidualnie według wskazań lekarza. Nie należy samodzielnie wdrażać suplementacji.

Dieta w zespole jelita nadwrażliwego powinna być dopasowana indywidualnie, ze szczególnym uwzględnieniem rodzaju i ilości błonnika pokarmowego w diecie oraz eliminacji produktów i potraw wywołujących dolegliwości. Niekiedy pomocna w poprawie jakości życia może być dieta low-FODMAP. Jeśli chorujesz na zespół jelita nadwrażliwego i szukasz pomocy w dostosowaniu diety do Twoich dolegliwości zarejestruj się na platformie Centrum Dietetycznego Online https://cdo.pzh.gov.pl/ . Uzyskasz tam bezpłatną, fachową opiekę specjalistów: dietetyka, psychodietetyka i specjalisty do spraw aktywności fizycznej.

Piśmiennictwo:

1. Adrych K., Rydzewska G.: Rozpoznawanie i leczenie zespołu jelita nadwrażliwego w praktyce lekarza rodzinnego. Varia Medica 2020;4(1):52-59.
2. Moayyedi P., Andrews CN., MacQueen G. i wsp.: Canadian Association of Gastroenterology Clinical Practice Guideline for the Management of Irritable Bowel Syndrome (IBS). Journal of the Canadian Association of Gastroenterology, 2019; 2(1): 6–29. doi: 10.1093/jcag/gwy071
3. Monash University: FODMAP and IBS [online][dostęp: 15.02.2023]. Dostępny w https://www.monashfodmap.com/about-fodmap-and-ibs/
4. Vasant DH., Paine PA., Black CJ. i wsp.: British Society of Gastroenterology guidelines on the management of irritable bowel syndrom. Gut 2021;70:1214–1240. doi:10.1136/gutjnl-2021-324598
5. Bonetto S., Fagoonee S., Battaglia E. i wsp.: Recent advances in the treatment of irritable bowel syndrome. Pol Arch Intern Med. 2021; 131: 709-715. doi:10.20452/pamw.16067
6. Hookway C., Buckner S., Crosland P. i wsp.: Irritable bowel syndrome in adults in primary care: summary of updated NICE guidance. BMJ 2015;350:h701. doi: 10.1136/bmj.h701
7. Guarner F., Sanders M., Szajewska H. i wsp.: World Gastroenterology Organisation practice guideline: Probiotics and prebiotics, World Gastroenterology Organisation, 2023.