Autor mgr Justyna Kowalska-Bąbik | 27.10.2023 | Zasady zdrowego żywienia
Babka płesznik – co to takiego?
Babka płesznik to polska nazwa Plantago psyllium, rośliny należącej do rodziny babkowatych (Plantago). Co ciekawe, znana jest także pod kilkoma nazwami regionalnymi takimi jak pchlica, płesznic, czy pchle nasienie. Sama nazwa psyllium pochodzi natomiast od greckiego słowa oznaczającego pchłę i odnosi się do rozmiaru oraz kształtu nasion. Pierwotnie babka płesznik pochodziła z zachodniego rejonu Morza Śródziemnego, zachodniej Azji oraz północnej Afryki. Obecnie uprawiana jest m.in. w południowej Francji, Hiszpanii, czy Pakistanie. Jednak zarówno w produkcji, jak i eksporcie babki płesznika dominują Indie. W Polsce uprawiana jest rzadko ponieważ podobne właściwości wykazuje bardziej popularne siemię lniane. Nasiona babki płesznika, a także innych gatunków z rodzaju Plantago, są wykorzystywane jako produkt leczniczy i do produkcji kleistej roślinnej substancji, wykorzystywanej m.in. w produkcji żywności, czy przemyśle kosmetycznym. Najczęściej nasiona pozyskuje się również z babki jajowatej (Plantago ovata) oraz babki piaskowej (Plantago arenaria). Często w badaniach proszek uzyskany w wyniku mielenia nasion roślin babkowatych określa się wspólnym mianem psyllium.
Nasiona babki płesznik zawierają niewielkie ilości białka, a także tłuszcz oraz inne komponenty jak fitosterole czy niektóre składniki mineralne (m.in. wapń i potas). Jednak tym, co cieszy się największym zainteresowaniem w świecie nauki, są właściwości żelujące nasion babki. Odpowiedzialne za nie są zawarte w łusce nasion rozpuszczalne frakcje wielocukrów takich jak ksyloza, ramnoza i arabinoza, umożliwiających tworzenie żelu w kontakcie z wodą. Łuska nasion babki jest doskonałym źródłem rozpuszczalnego błonnika i zawiera go więcej niż na przykład płatki owsiane.
Wpływ na organizm
Psyllium już od setek lat jest szeroko wykorzystywane w medycynie tradycyjnej jako środek wykrztuśny, przeciwkaszlowy, działający antybakteryjnie i moczopędnie. Nasiona roślin babkowatych bywały także stosowane w chorobach reumatycznych oraz dolegliwościach skórnych. Psyllium to jednak przede wszystkim forma błonnika, zwłaszcza jego rozpuszczalnej frakcji. Spożycie błonnika, zarówno rozpuszczalnego, jak i nierozpuszczalnego, ma wiele dobrze udowodnionych korzyści zdrowotnych (Tabela 1).
Tabela 1. Przykłady działania błonnika pokarmowego
| Działanie błonnika nierozpuszczalnego |
Działanie błonnika rozpuszczalnego |
Wpływa na zwiększone wydzielanie:
– śliny
– hormonów przewodu pokarmowego (gastryny)
– soków trawiennych |
Wpływa na:
– zwolnienie wchłaniania glukozy
– regulację gospodarki lipidowej – zmniejszanie stężenia cholesterolu poprzez zwiększone wydalanie tłuszczów, opóźnione wchłanianie trójglicerydów oraz wiązanie kwasów żółciowych |
| Zwiększa objętość treści pokarmowej, pobudza ukrwienie jelit i przez mechaniczne udrożnienie ścian jelita grubego wpływa na jego perystaltykę |
Zwiększa gęstość treści pokarmowej, normalizuje tempo pasażu jelitowego |
| Chroni przed zaparciami |
Skuteczny w leczeniu biegunki |
| Daje uczucie sytości i zmniejsza wartość energetyczną diety |
Jest prebiotykiem i ma zdolność wychwytywania toksycznych związków w jelicie |
Odpowiednie spożycie błonnika jest niezwykle istotne, zwłaszcza u osób borykających się z dolegliwościami takimi jak zaparcia, wzdęcia i bóle brzucha. Niestety często osoby z chorobami jelit źle reagują na obecność w diecie produktów wysokobłonnikowych, zalecanych np. w Talerzu Zdrowego Żywienia, takich jak surowe warzywa i owoce czy pełnoziarniste produkty zbożowe. Duża ilość nierozpuszczalnego błonnika może wręcz prowadzić do nasilenia dolegliwości, zwłaszcza wzdęć i bólu brzucha. Z kolei wykorzystanie błonnika rozpuszczalnego z łuski nasion roślin babkowatych wydaje się bezpieczne i może przynieść ulgę osobom z IBS oraz innymi chorobami jelit czy zaburzeniami czynnościowymi ich pracy. Błonnik rozpuszczalny występuje również naturalnie w produktach spożywczych – najwięcej w nasionach roślin strączkowych oraz niektórych warzywach i owocach. Niestety jednocześnie produkty te są źródłem nierozpuszczalnej frakcji błonnika, a dodatkowo (jak np. nasiona roślin strączkowych) mają właściwości wzdymające. Warto podkreślić, że nawet po wprowadzeniu suplementacji psyllium należy dążyć do tego, aby spożywane w ciągu dnia posiłki dostarczały błonnika w możliwie jak największej ilości.
W badaniach udowodniono również korzystny wpływ suplementacji psyllium u osób z otyłością, zaburzeniami gospodarki węglowodanowej oraz lipidowej, a nawet w przypadku nadciśnienia tętniczego. Badania wykazały, że suplementacja błonnika z nasion roślin babkowatych powodowała:
– większe uczucie sytości i mniejsze uczucie głodu, co przekładało się na niższą wartość energetyczną diety ogółem i w efekcie redukcję masy ciała
– obniżenie stężenia cholesterolu ogółem oraz cholesterolu LDL u osób z ich podwyższonym poziomem
– obniżenie ciśnienia skurczowego krwi
– obniżenie stężenia glukozy we krwi oraz poprawa innych parametrów m.in. insuliny i hemoglobiny glikowanej u osób z cukrzycą typu 2.
Babka płesznik a Zespól Jelita Nadwrażliwego (IBS)
Jak już zostało wspominane wcześniej, wśród pacjentów z IBS oraz innymi chorobami jelit, często zachodzi potrzeba dodatkowej suplementacji błonnika, ponieważ spożycie jego odpowiedniej ilości wraz z dietą może być problematyczne przy jednocześnie występujących dolegliwościach. W poszukiwaniu optymalnego rozwiązania w badaniach sprawdzano m.in. otręby owsiane i pszenne, fruktany z cykorii czy inulinę. Jednak tylko psyllium łączy w sobie kilka właściwości przynoszących szczególne korzyści osobom z problemami jelitowymi. Błonnik uzyskiwany z nasion roślin babkowatych jest jednocześnie długołańcuchowy, średnio lepki, rozpuszczalny w wodzie i mało fermentowany w przewodzie pokarmowym. Fermentacja to naturalny proces przebiegający w jelitach w trakcie trawienia pokarmu, w wyniku którego wytwarzają się m.in. gazy. Spożywanie produktów silnie fermentujących w jelitach może powodować uczucie dyskomfortu, zwłaszcza u osób borykających się z chorobami przewodu pokarmowego. Z tego względu bardzo istotny jest fakt, że psyllium ulega fermentacji w przewodzie pokarmowym w niewielkim stopniu.
Suplementacja łuski nasion babki może być pomocna zarówno w przypadku zaparć, jak i biegunek, a także w zmniejszeniu dolegliwości bólowych. W przypadku zaparć zdolność psyllium do wiązania wody i zatrzymywania jej w jelicie grubym powoduje, że zwiększa się uwodnienie stolca i staje się on bardziej miękki, przez co łatwiejszy do wydalenia. Paradoksalnie również w przypadku biegunek przydaje się ta właściwość błonnika z nasion roślin babkowatych. Dzięki zdolności wiązania wody jej nadmiar jest zatrzymywany w luźnym stolcu, poprawia się jego konsystencja, a to może prowadzić do regulacji rytmu wypróżnień. Większość pacjentów biorących udział w badaniach deklarowała również zmniejszenie dolegliwości takich jak ból brzucha po zastosowaniu suplementacji. Dodatkowo udowodniono także zmniejszenie stanu zapalnego (często występującego u osób z IBS) pod wpływem suplementacji psyllium. Suplementacja błonnika w takiej formie rekomendowana jest u pacjentów z IBS m.in. w oficjalnych wytycznych brytyjskich i amerykańskich, jak również polskich towarzystw gastrologicznych.
Suplementacja – kiedy i jak stosować?
Suplementy na bazie nasion babki płesznik i innych roślin babkowatych uznane są za bezpieczne – praktycznie nie stwarzają ryzyka wystąpienia skutków ubocznych i mogą być stosowane w zasadzie przez każdego, nawet dzieci. Szczególnie zauważalne korzyści z ich stosowania mogą zaobserwować osoby z chorobami przewodu pokarmowego jak IBS, wrzodziejące zapalenie jelita grubego, uchyłkowatość jelit itp. Mimo braku potencjalnych negatywnych skutków suplementacji zawsze warto omówić z lekarzem prowadzącym możliwość jej stosowania.
Właściwości terapeutyczne udowodnione są przede wszystkim dla łusek nasion, dlatego nie zaleca się stosowania całych nasion babki w ramach suplementacji. Łuski nasion babki można kupić w aptekach, sklepach zielarskich i sklepach ze zdrową żywnością, a także przez Internet. Dostępne są one w formie proszku, tabletek, kapsułek. Najkorzystniej pod względem łatwości użycia oraz ceny wydaje się wypadać suplement w formie proszku. Nie ma jednej ustalonej dawki czy schematu suplementacji. W większości badań efekt uzyskiwano przy stosowaniu ilości powyżej 10 gramów na dobę u osób dorosłych. W niektórych badaniach stosowano nawet do 30 gramów na dobę. Efekt terapeutyczny zwiększa się wraz ze wzrostem dawki, jednak obecnie nie zaleca się stosowania dawek powyżej 25 g/dobę. Choć psyllium nie fermentuje w jelitach, rekomenduje się stopniowe wprowadzanie suplementu, a następnie zwiększanie dawki i częstości stosowania w celu uniknięcia dyskomfortu ze strony przewodu pokarmowego. Zaleca się zwiększanie dawki o nie więcej niż 5 gramów tygodniowo. Suplement najkorzystniej przyjmować na około 20 minut przed posiłkiem, docelowo 2-3 razy dziennie. Nie należy zapominać o prawidłowej podaży płynów. Zwykle rekomendacje producentów zakładają użycie szklanki wody (ok. 220 ml) na każdą porcję (ok. 5 g) produktu. Konieczne jest stosowanie suplementacji przez co najmniej kilka, a najlepiej kilkanaście tygodni, by przyniosła ona oczekiwane, korzystne efekty.
Grafika: Najważniejsze wskazówki w suplementacji łuski nasion roślin babkowatych (psyllium)
Podsumowanie
Błonnik uzyskiwany z łuski nasion babki płesznik oraz nasion innych roślin babkowatych może być bezpiecznie stosowany jako suplement u osób z Zespołem Jelita Nadwrażliwego i innymi zaburzeniami pracy jelit. Jego suplementacja w dawce 10-25 g/dobę przez co najmniej kilka tygodni może pomóc skutecznie uregulować rytm wypróżnień i konsystencję stolca (zarówno w przypadku zaparć jak i biegunek), a także zmniejszyć dolegliwości bólowe.
Piśmiennictwo:
1. McRorie J., Gibb R., Sloan K., McKeown N.: Psyllium: The Gel-Forming Nonfermented Isolated Fiber That Delivers Multiple Fiber-Related Health Benefits. Nutrition Today 2021; 56(4): 169-182. doi: 10.1097/NT.0000000000000489.
2. El-Salhy M., Ystad SO, Mazzawi T. and Gundersen D.: Dietary fiber in irritable bowel syndrome (Review). Int. J. Mol. Med. 2017; 40(3): 607-613. doi: 10.3892/ijmm.2017.3072.
3. Garg P.: Inflammation in irritable bowel syndrome (IBS): Role of psyllium fiber supplementation in decreasing inflammation and physiological management of IBS. Turk. J. Gastroenterol. 2021; 32(1): 108-110. doi: 10.5152/tjg.2020.20229.
4. Waseem K. i wsp.: Nutritional and Therapeutic Benefits of Psyllium Husk (Plantago Ovata). Acta Sci. Microbiol. 2021; 4(3): 43-50.
5. Xiao Z, Chen H, Zhang Y i wsp.: The effect of psyllium consumption on weight, body mass index, lipid profile, and glucose metabolism in diabetic patients: A systematic review and dose-response meta-analysis of randomized controlled trials. Phytother. Res. 2020; 34(6): 1237-1247. doi: 10.1002/ptr.6609.
6. Chouinard L.: The Role of Psyllium Fibre Supplementation In Treating Irritable Bowel Syndrome. Can. J. Diet. Pract. Res. 2011; 72 (1): e107-e114. doi: 10.3148/72.1.2011.48.
7. Pietrzak A., Skrzydło-Radomańska B., Mulak A., i wsp.: Guidelines on the management of irritable bowel syndrome. Gastroenterology Rev. 2018; 13(4): 259-288. doi: 10.5114/pg.2018.78343.
8. Lysko M., Baszczyńska P.: Zespół jelita drażliwego – aktualne zasady postępowania. Farm. Pol 2019; 75(1): 8–11. doi: 10.32383/farmpol/116311.
Autor mgr Monika Kaczorek | 24.03.2023 | Choroby układu pokarmowego
Wpływ diety na rozwój IBS jest nadal badany, jednak wiemy już, że odpowiednia zmiana sposobu żywienia ma znaczenie w poprawie jakości życia osób chorych. Do działań, które warto podjąć należy między innymi stosowanie się do indywidualnie opracowanych zaleceń żywieniowych. Czytaj więcej w 1 części artykułu.
Podstawowa zasada w IBS – kieruj się osobistą tolerancją na produkty spożywcze i obserwuj swoje dolegliwości
Dolegliwości w zespole jelita nadwrażliwego mogą być niespecyficzne i nasilać się w zależności od wielu czynników m.in. poziomu stresu czy jakości diety. Do ogólnych zasad żywienia w zespole jelita nadwrażliwego zalicza się spożywanie regularnych posiłków, a tym samym unikanie długich przerw między nimi. Zaleca się także spożywanie mniejszych objętościowo 4-6 posiłków dziennie. To ważne, aby starać się spożywać je powoli, w spokojnej atmosferze w myśl zasad uważnego jedzenia mindful eating. Należy zwrócić także uwagę na ilość wypijanych płynów w ciągu dnia. W celu poprawy samopoczucia warto dbać o regularne nawadnianie organizmu dostarczając odpowiedniej ilości płynów w zależności od indywidualnego zapotrzebowania (średnio jest to od około 2 do 2,5 litra na dobę). Polecane są niesłodzone napoje – przede wszystkim woda oraz napary ziołowe.
Warto komponować posiłki według indywidualnej tolerancji na poszczególne produkty spożywcze. Należy unikać produktów nasilających dolegliwości. Zalecenia żywieniowe w zespole jelita nadwrażliwego są zależne od obecnego stanu zdrowia pacjenta i dominujących w danej chwili dolegliwości – nie są uniwersalne i jednakowe dla każdej osoby z IBS. Istotny jest rodzaj wybieranych produktów, jak również ich objętość i sposób obróbki technologicznej. Często obserwuje się nasilenie objawów między innymi po:
– warzywach cebulowych np. cebula, czosnek, szczypiorek;
– warzywach kapustnych np. brokuł, kalafior, kapusta;
– produktach zawierających laktozę – mleko, produkty mleczne i gotowe produkty;
– nasionach roślin strączkowych np. soczewica, fasola, soja, ciecierzyca;
– dużych ilościach surowych owoców (dlatego zaleca się ograniczenie do 3 porcji surowych owoców dziennie);
– ostrych przyprawach;
– potrawach tłustych np. smażonych na głębokim tłuszczu, tłustych serach i sosach;
– słodyczach, słonych przekąskach i innych wysokoprzetworzonych produktach gotowych;
– napojach gazowanych, alkoholu;
– mocnej herbacie i kawie (dlatego zaleca się ograniczenie napojów kofeinowych do 3 filiżanek dziennie);
Należy podkreślić, że za nasilenie objawów nie zawsze odpowiadają wszystkie wyżej wymienione, konkretne grupy produktów. Dodatkowo znaczenie ma nie tylko rodzaj, ale także ilość spożywanego produktu na porcję. Może się okazać, że możliwe jest włączenie do diety określonego problematycznego produktu, po zweryfikowaniu, jaka wielkość porcji jest dobrze tolerowana.
Przykłady na Twoim talerzu:
Przykład 1: Zupa cebulowa (1 sztuka cebuli podsmażanej na porcję) – uczucie wzdęcia i bóle brzucha po posiłku.
Przykład 2: Kilka krążków cebuli gotowanej w łagodnych przyprawach jako dodatek do zupy dyniowej – brak uczucia wzdęcia, dobre samopoczucie.
W jaki sposób dopasować dietę indywidualnie?
W pierwszej kolejności warto skonsultować się z dietetykiem. Specjalista pomoże w dostosowaniu diety do obecnego stanu zdrowia i samopoczucia. W przypadku chorób jelit i dolegliwości ze strony układu pokarmowego dietetyk zaleca rozpoczęcie prowadzenia dzienniczka żywieniowego. Metoda bieżącego notowania wszystkich spożywanych potraw, napojów oraz występujących objawów pozwala na zidentyfikowanie produktów, które nasilają dolegliwości IBS. To dobre narzędzie do samoobserwacji i kontroli m.in. porcji i jakości diety.
Co należy notować w dzienniczku?
– godziny spożywania posiłków, napojów, przekąsek;
– spożywane porcje jedzenia odmierzane w gramach, mililitrach lub miarach domowych (np. szklanka, łyżka);
– rodzaj i jak najdokładniejszy opis produktów spożywczych np. pieczywo żytnie pełnoziarniste, rogalik z ciasta francuskiego z nadzieniem czekoladowym, makaron ryżowy, baton zbożowy z bakaliami w czekoladzie mlecznej, itp.;
* W przypadku popularnych ogólnodostępnych produktów warto podać nazwę handlową;
– czas spożywania posiłku oraz atmosfera (pośpiech, stres/spokój, relaks);
– sposób obróbki technologicznej np. smażenie, pieczenie, gotowanie;
– zaobserwowane dolegliwości np. ból brzucha, biegunka, zaparcia, zgaga, odbijanie, wzdęcia, a także pora ich wystąpienia i czas trwania;
Postać biegunkowa IBS
U pacjentów, u których przeważającym objawem IBS jest biegunka należy zmodyfikować dietę tak, aby nie przeciążała układu pokarmowego. Dlatego też zaleca się stosowanie diety lekkostrawnej. Istotnym aspektem jest dostosowanie rodzaju oraz ilości spożywanego błonnika pokarmowego. W tym celu należy wykluczyć źródła błonnika nierozpuszczalnego (np. otręby). Poleca się włączyć do jadłospisu produkty zapierające, takie jak oczyszczone produkty zbożowe, czyli m.in. biały ryż, pieczywo oczyszczone, makaron oczyszczony czy drobne kasze np. manna, jęczmienna, a także kakao, napar z czarnych jagód. Należy uwzględnić w diecie gotowane, duszone lub pieczone warzywa i owoce, pozbawione pestek, skórki oraz twardych części. Należy unikać substancji słodzących z końcówką -ol np. ksylitol, mannitol, erytrytol, sorbitol ponieważ mogą one nasilać biegunki. Słodziki te znajdują się między innymi w słodyczach „bez dodatku cukru”, a także w gumach do żucia i napojach typu „zero”. Wskazane jest także zwiększenie podaży płynów, ponieważ utrzymująca się biegunka może prowadzić do odwodnienia organizmu.
Postać zaparciowa IBS
W przypadku IBS z dominującymi zaparciami należy zadbać o odpowiednią podaż frakcji rozpuszczalnej błonnika pokarmowego, z produktów takich jak: warzywa, owoce, babka jajowata czy babka płesznik. Niekiedy sugeruje się dodatkową suplementację frakcją rozpuszczalną błonnika, jednak o jej wdrożeniu powinien zadecydować lekarz. Warto stopniowo włączać do diety większe ilości dobrze tolerowanych produktów zbożowych pełnoziarnistych, warzyw, owoców, orzechów, nasion, pestek. Zwiększanie podaży błonnika powinno wiązać się ze zwiększonym spożyciem płynów, aby składnik ten mógł zadziałać prawidłowo w przewodzie pokarmowym.
Znaczenie diety low-FODMAP
Jeżeli pomimo przestrzegania ogólnych zasad stylu życia i modyfikacji żywienia według indywidualnej tolerancji objawy IBS utrzymują się, należy rozważyć wprowadzenie diety eliminacyjnej. Dalsze postępowanie dietetyczne często obejmuje zastosowanie diety o niskiej zawartości FODMAP, czyli fermentujących oligosacharydów, disacharydów, monosacharydów i polioli. Związki te mogą nasilać objawy zespołu jelita nadwrażliwego poprzez zwiększenie ilości płynu w jelicie cienkim, nadmierną fermentację, przyspieszenie pasażu jelitowego i zwiększenie wydzielania gazów.
Dieta low-FODMAP powinna być prowadzona pod opieką specjalisty, przez okres nie dłuższy niż około 4-6 tygodni, ponieważ zakłada duże restrykcje dietetyczne, a także niekorzystnie wpływa na skład mikroflory jelit.
U pacjentów z IBS nie rekomenduje się natomiast wprowadzania innych nieuzasadnionych klinicznie diet eliminacyjnych, np. bezglutenowej czy opartej na badaniu przeciwciał przeciwko składnikom pokarmowym (testy na nietolerancje pokarmowe). Każda restrykcyjna dieta eliminacyjna może skutkować wystąpieniem niedoborów pokarmowych i niedożywieniem, co ma wpływ na pogorszenie samopoczucia i ogólnego stanu zdrowia.
Produkty o wysokiej zawartości FODMAP to np.: niektóre warzywa i owoce (czosnek, jabłko, szparagi, suszone owoce), produkty zawierające laktozę, nasiona roślin strączkowych czy słodziki. Dieta low-FODMAP zakłada 3 etapy: etap całkowitej eliminacji produktów o wysokiej zawartości FODMAP, etap stopniowego rozszerzania diety o produkty FODMAP, a na końcu etap zakładający wykluczenie jedynie tych produktów FODMAP, po których wciąż utrzymywały się dolegliwości w etapie 2.
Dieta low-FODMAP może pomóc zmniejszyć lub wyeliminować objawy od strony układu pokarmowego. Może przyczynić się do poprawy jakości życia poprzez zmniejszenie uczucia wzdęcia i dyskomfortu, poprawę rytmu wypróżnień. Nie dzieje się tak jednak u każdego – szacuje się, że pomaga ona około 70% pacjentom z IBS. Wpływ na obniżenie skuteczności tej diety ma między innymi nieuważne jej przestrzeganie w 1 etapie, dlatego powinna być prowadzona pod okiem specjalisty.
Probiotykoterapia
Probiotykoterapia polega na włączeniu suplementacji probiotykami, czyli wybranymi szczepami żywych drobnoustrojów podawanymi w odpowiednich ilościach, które wpływają korzystnie na skład mikrobioty jelit zwiększając udział „dobrych” bakterii jelitowych. Pacjenci z zespołem jelita nadwrażliwego często narażeni są na dysbiozę (zaburzenie ilościowe i/lub jakościowe mikrobioty) jelit, która może być jedną z przyczyn powstawania tej choroby oraz nasilenia jej objawów. Według stanowiska World Gastroenterology Organisation sugeruje się, że niektóre probiotyki (np. szczep Lactobacillus plantarum 299v) podane w odpowiedniej dawce mogą łagodzić objawy i poprawiać jakość życia osób z IBS. Rodzaj probiotyków oraz czas suplementacji powinien być ustalany indywidualnie według wskazań lekarza. Nie należy samodzielnie wdrażać suplementacji.
Dieta w zespole jelita nadwrażliwego powinna być dopasowana indywidualnie, ze szczególnym uwzględnieniem rodzaju i ilości błonnika pokarmowego w diecie oraz eliminacji produktów i potraw wywołujących dolegliwości. Niekiedy pomocna w poprawie jakości życia może być dieta low-FODMAP. Jeśli chorujesz na zespół jelita nadwrażliwego i szukasz pomocy w dostosowaniu diety do Twoich dolegliwości zarejestruj się na platformie Centrum Dietetycznego Online https://cdo.pzh.gov.pl/ . Uzyskasz tam bezpłatną, fachową opiekę specjalistów: dietetyka, psychodietetyka i specjalisty do spraw aktywności fizycznej.
Piśmiennictwo:
- Adrych K., Rydzewska G.: Rozpoznawanie i leczenie zespołu jelita nadwrażliwego w praktyce lekarza rodzinnego. Varia Medica 2020;4(1):52-59.
- Moayyedi P., Andrews CN., MacQueen G. i wsp.: Canadian Association of Gastroenterology Clinical Practice Guideline for the Management of Irritable Bowel Syndrome (IBS). Journal of the Canadian Association of Gastroenterology, 2019; 2(1): 6–29. doi: 10.1093/jcag/gwy071
- Monash University: FODMAP and IBS [online][dostęp: 15.02.2023]. Dostępny w https://www.monashfodmap.com/about-fodmap-and-ibs/
- Vasant DH., Paine PA., Black CJ. i wsp.: British Society of Gastroenterology guidelines on the management of irritable bowel syndrom. Gut 2021;70:1214–1240. doi:10.1136/gutjnl-2021-324598
- Bonetto S., Fagoonee S., Battaglia E. i wsp.: Recent advances in the treatment of irritable bowel syndrome. Pol Arch Intern Med. 2021; 131: 709-715. doi:10.20452/pamw.16067
- Hookway C., Buckner S., Crosland P. i wsp.: Irritable bowel syndrome in adults in primary care: summary of updated NICE guidance. BMJ 2015;350:h701. doi: 10.1136/bmj.h701
- Guarner F., Sanders M., Szajewska H. i wsp.: World Gastroenterology Organisation practice guideline: Probiotics and prebiotics, World Gastroenterology Organisation, 2023.
Autor mgr Monika Kaczorek | 31.01.2023 | Choroby układu pokarmowego
Co to jest zespół jelita nadwrażliwego?
Zespół jelita nadwrażliwego (ang. irritable bowel syndrome, IBS) to choroba, która dotyka coraz więcej osób w różnym wieku. IBS uważany jest za jeden z najczęściej występujących zaburzeń żołądkowo-jelitowych. Rozpoznawany jest u blisko 10-15% populacji na całym świecie, co oznacza, że 1 na 7 osób może cierpieć na zespół jelita nadwrażliwego. Na przestrzeni ostatnich lat poczyniono postępy w zrozumieniu patofizjologii tego schorzenia. Zespół jelita nadwrażliwego klasyfikuje się jako zaburzenie osi jelito-mózg z objawami od strony układu pokarmowego. Mechanizm powstawania choroby wciąż nie jest do końca jasny. Podejrzewa się, że choroba może rozwijać się na tle czynników m.in. genetycznych, stresu, zaburzeń mikrobiomu jelit, zaburzeń immunologicznych i innych.
Rozpoznanie i objawy choroby
Diagnostyka w kierunku zespołu jelita nadwrażliwego powinna zawsze przebiegać pod okiem specjalisty. Postępowanie obejmuje przeprowadzenie dokładnego wywiadu z pacjentem i wykonanie szeregu badań diagnostycznych, które wykluczają inne choroby jelit, jak np. nowotwory, choroby zapalne jelit czy celiakię. Do badań diagnostycznych w kierunku chorób jelit zalicza się między innymi: USG jamy brzusznej, kolonoskopię, badanie w kierunku celiakii, badanie kalprotektyny z kału, morfologię i inne.
Lekarz rozpoznaje IBS na podstawie występujących objawów przy jednoczesnym wykluczeniu innych nieprawidłowości funkcjonowania jelit oraz braku objawów alarmujących takich jak nagła utrata masy ciała, anemia czy krew w stolcu. Według Kryteriów Rzymskich IV zespół jelita nadwrażliwego rozpoznaje się, jeżeli u pacjenta występuje nawracający ból brzucha przez co najmniej jeden dzień w tygodniu i pojawia się regularnie przez ostatnie 3 miesiące. Dodatkowo towarzyszą mu co najmniej dwie z poniższych cech:
– ból związany jest z defekacją,
– ból związany jest ze zmianą częstotliwości wypróżnień,
– ból związany jest ze zmianą konsystencji stolca.
Co ważne, objawy spełniające te kryteria powinny wystąpić co najmniej 6 miesięcy przed rozpoznaniem. U osób chorych na IBS występują niecharakterystyczne bóle brzucha o zmiennej lokalizacji, przy towarzyszących wzdęciach, skurczach, parciu na stolec czy uczuciu niepełnego wypróżnienia. Dodatkowo pojawiają się zaparcia bądź biegunka. Objawy poza układem pokarmowym obejmują m.in. bóle głowy, przewlekłe zmęczenie i zaburzenia psychiczne.
Wyróżniono różne rodzaje IBS, które ustalono w zależności od klasyfikacji stolca na podstawie skali bristolskiej. Zespół jelita nadwrażliwego może przybrać postać biegunkową, zaparciową oraz typu mieszanego.
Leczenie i dieta
Leczenie powinno zakładać holistyczne podejście do pacjenta. Ogromną rolę w tym procesie odgrywa dobra, pozbawiona stresu i zbudowana na wzajemnym zaufaniu relacja specjalisty z pacjentem. Należy indywidualnie rozpatrywać sposoby leczenia, w tym zalecenia dietetyczne, w zależności od postaci choroby oraz jej nasilenia.
Sposoby leczenia powinny obejmować zarówno formę farmakologiczną, jak i niefarmakologiczną. Objawy zespołu jelita nadwrażliwego różnią się w zależności od postaci choroby. Terapia lekami dobierana jest indywidualnie w celu złagodzenia dominujących objawów, zarówno tych od strony układu pokarmowego, jak i poza nim np. zaburzeń psychicznych. W ostatnich latach wskazano na istotny wpływ prawidłowego mikrobiomu jelit w leczeniu IBS. Modyfikację jego składu można osiągnąć poprzez wdrożenie odpowiednio dobranej probiotykoterapii szczepami bakterii, które produkują kwas mlekowy oraz drożdżakami.
Szczególnie istotne jest włączenie formy terapii niefarmakologicznej. Holistyczne podejście powinno uwzględniać zalecenia dotyczące zmiany stylu życia, czyli diety, aktywności fizycznej, higieny snu, technik radzenia sobie ze stresem czy zdrowia psychicznego. Jeśli chorujesz na zespół jelita nadwrażliwego i szukasz pomocy w zmianie stylu życia zarejestruj się na platformie Centrum Dietetycznego Online https://cdo.pzh.gov.pl/ . Uzyskasz tam bezpłatną, fachową opiekę specjalistów: dietetyka, psychodietetyka i specjalisty do spraw aktywności fizycznej.
Piśmiennictwo:
- Adrych K., Rydzewska G.: Rozpoznawanie i leczenie zespołu jelita nadwrażliwego w praktyce lekarza rodzinnego. Varia Medica. 2020; 4(1): 52-59.
- Moayyedi P., Andrews CN., MacQueen G. i wsp.: Canadian Association of Gastroenterology Clinical Practice Guideline for the Management of Irritable Bowel Syndrome (IBS). Can. Assoc. Gastroenterol. 2019; 2(1): 6–29. doi: 10.1093/jcag/gwy071.
- Monash University: What is IBS [online][dostęp: 12.01.2023]. Dostępny w https://www.monashfodmap.com/ibs-central/what-is-ibs/
- Vasant DH., Paine PA., Black CJ. i wsp.: British Society of Gastroenterology guidelines on the management of irritable bowel syndrome. 2021; 70(7): 1214–1240. doi:10.1136/gutjnl-2021-324598.
- Bonetto S., Fagoonee S., Battaglia E. i wsp.: Recent advances in the treatment of irritable bowel syndrome. Arch. Intern. Med. 2021; 131(7-8): 709-715. doi:10.20452/pamw.16067.
