Istnieją inne rozpoznania kliniczne (np. nieceliakalna nadwrażliwość na gluten czy alergia na pszenicę), w których dieta ta może przynieść korzyść zdrowotną. Nieceliakalna nadwrażliwość na gluten (NCGS) jest wciąż mało poznaną chorobą. Jej objawy są bardzo podobne do objawów innych chorób glutenozależnych, co dodatkowo utrudnia jednoznaczną diagnostykę. Czym różni się nieceliakalna nadwrażliwość na gluten od celiakii i alergii na pszenicę? Jakie wyróżniamy kryteria rozpoznania? Tego dowiesz się w poniższym artykule.

Celiakia, alergia na pszenicę i nieceliakalna nadwrażliwość na gluten – podobieństwa i różnice

Celiakię, alergię na pszenicę i nieceliakalną nadwrażliwość na gluten łączy poniekąd sposób leczenia, który oparty jest na eliminacji z pożywienia glutenu. Jednak ich patomechanizm jest zupełnie inny. Celiakia jest chorobą autoimmunologiczną występującą u osób genetycznie podatnych z genotypami HLA-DQ2 i/lub HLA-DQ8. W chorobie tej dochodzi do autoimmunologicznej reakcji zapalnej prowadzącej do zaniku kosmków błony śluzowej jelita cienkiego. Pod wpływem glutenu dochodzi do wytwarzania swoistych przeciwciał (przeciwko gliadynie [AGA], przeciwko transglutaminazie tkankowej typu 2 [anty-TG2], przeciwendomyzjalnych [EMA], przeciwko deamidowanym peptydom gliadyny [anty-DGP]). Dotyka ona około 1% populacji na całym świecie. Objawy w przypadku celiakii są zróżnicowane np. ze strony przewodu pokarmowego obserwuje się przewlekłą biegunkę (z utratą masy ciała), wzdęcia, ból brzucha, dyspepsję. Innymi częstymi objawami towarzyszącymi są afty jamy ustnej, zapalenie opryszczkowate skóry, niedokrwistość, przebarwienia zębów lub hipoplazja szkliwa, czy przewlekłe zmęczenie. Alergia na pszenicę z kolei jest zaburzeniem u podłoża, którego leży nadwrażliwość IgE- zależna lub IgE-niezależna. Reakcja IgE-zależna manifestuje się objawami gastroenterologicznymi (np. ból brzucha, wymioty), skórnymi (np. pokrzywka), oddechowymi (np. nieżyt nosa), a w najcięższych przypadkach reakcją anafilaktyczną. W przypadku nieceliakalnej nadwrażliwości na gluten (NCGS, ang. non-celiac gluten sensitivity) obraz kliniczny jest podobny jak w przypadku celiakii, ale nie dochodzi do wzmożonej przepuszczalności błony śluzowej jelita cienkiego. W badaniach stwierdza się brak obecności specyficznych przeciwciał serologicznych charakterystycznych dla celiakii. Typowymi objawami zwykle jest ból brzucha, uporczywe wzdęcia, zmęczenie, niepokój, problemy ze snem, czy biegunka.

Tab.1 Porównanie reakcji na spożycie glutenu w celiakii, NCGS i alergii na pszenicę [opracowane na podstawie dostępnej literatury]

Rozpoznawanie i epidemiologia nieceliakalnej nadwrażliwości na gluten (NCGS)

Rozpoznanie nieceliakalnej nadwrażliwości na gluten opiera się na wykluczeniu celiakii i alergii pokarmowej u pacjenta, u którego występują objawy w wyniku spożywania glutenu. Co ciekawe, NCGS może być zdiagnozowana już od wczesnego dzieciństwa, aż po późną starość, niemniej uważa się, że szczyt zachorowań przypada na 4.–5. dekadę życia. Szacuje się, że nieceliakalna nadwrażliwość na gluten dotyka około 6% populacji i częściej stwierdza się jej występowanie wśród kobiet niż mężczyzn.

Tab.2 Przykłady najczęstszych objawów klinicznych i ich stopień natężenia u pacjentów z NCGS [opracowane na podstawie dostępnej literatury]

Leczenie dietą nieceliakalnej nadwrażliwości na gluten  

Zastosowanie typowo ścisłej diety w nieceliakalnej nadwrażliwości na gluten, jak to ma miejsce w przypadku celiakii nie jest polecane u wszystkich chorych. Uważa się, że w przypadku NCGS problemem nie jest sam gluten, a inne składniki, które mogą przyczyniać się do objawów jelitowych i pozajelitowych. Gluten to rodzina białek występujących w różnych zbożach takich jak pszenica, żyto, jęczmień, owies. Obejmuje dwa główne białka: gliadynę i gluteninę. W nasionach żyta odpowiednikiem glutenu jest sekalina, a w nasionach jęczmienia hordeina. Białka glutenu charakteryzują się wysoką zawartością proliny i glutaminy (rodzaje aminokwasów) i są odporne na enzymy proteolityczne w przewodzie pokarmowym. U niektórych osób peptydy te mogą przekraczać barierę nabłonkową i aktywować układ odpornościowy, to znaczy wywoływać reakcję alergiczną lub autoimmunologiczną. Inny składnik pszenicy, znany jako białko wiążące aglutyninę i egzorfiny, wydaje się wpływać na układ odpornościowy i powoduje uszkodzenie nabłonka jelitowego. W wymienionych zbożach występują także inhibitory amylazy i trypsyny, a także oligo-, di- i monosacharydy i poliole (FODMAP), które mogą odpowiadać za pojawienie się uciążliwych objawów jelitowych i pozajelitowych.

Aktualne wytyczne mówią, że w celu złagodzenia objawów korzystne jest zastosowanie diety o niskiej zawartości glutenu i/lub low-FODMAP. Zaleca się, aby wszelkich modyfikacji w diecie dokonywać z pomocą lekarza i dietetyka, z uwagi na fakt, że długotrwałe i rygorystyczne stosowanie diety bezglutenowej może doprowadzić do niedoborów żywieniowych.

Podsumowanie

Nieceliakalna nadwrażliwość na gluten (NCGS) wydaje się być coraz częściej rozpoznawalna wśród pacjentów z problemami żołądkowo-jelitowymi. Z uwagi na trudność jej diagnozowania, eksperci cały czas poszukują właściwych i szybkich markerów diagnostycznych. Dieta niskoglutenowa oraz o obniżonej zawartości szybko fermentujących oligo-, di- i monosacharydów oraz polioli, znana jako low-FODMAP uznawana jest szczególnie pomocną w poprawie jakości i komfortu życia pacjentów z NCGS.

Piśmiennictwo:

1. Roszkowska A, Pawlicka M, Mroczek A, Bałabuszek K, Nieradko-Iwanicka B. Non-Celiac Gluten Sensitivity: A Review. Medicina (Kaunas). 2019, 28;55(6):222.
2. Śledziona J i wsp. Nieceliakalna nadwrażliwość na gluten ― aktualny problem w dietetyce, Forum Zaburzeń Metabolicznych 2021;12(2):70-75.
3. Hozyasz KK, Nieceliakalna nadwrażliwość na gluten (NCNG) – choroba ponownie odkryta Family Medicine & Primary Care Review 2016; 18, 1: 79–83.
4. Szajewska H, Szczepanek M, „Celiakia” w Choroby jelita cienkiego (red.), Interna Szczeklika. Kraków, Medycyna Praktyczna, 2022, s. 1071-1075.
5. Nowicka-Jasztal A, Bryl E, Nadwrażliwość na pokarmy — choroba XXI wieku? Forum Medycyny Rodzinnej 2016, tom 10, nr 1, 1–9.
6. Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej, Dieta bezglutenowa https://ncez.pzh.gov.pl/wp-content/uploads/2024/04/zalecenia_dietetycy_dieta-bezglutenowa.pdf [dostęp online: 17.07.2024]