Autor mgr Beata Bondyra-Wiśniewska | 19.04.2024 | Alergie i nietolerancje pokarmowe
Czym jest dieta bezglutenowa
Gluten stanowi grupę białek roślinnych, które w największych ilościach występują w ziarnach pszenicy, jęczmienia i żyta. Charakteryzuje się dużą lepkością, elastycznością i sprężystością sprawiając, że wypieki z mąk glutenowych są pulchne. Ze względu na swoje właściwości technologiczne gluten jest również powszechnie stosowany w produkcji żywności jako nośnik aromatów i przypraw oraz substancja stabilizująca, zagęszczająca, emulgująca i wiążąca wodę. Warto pamiętać, że żaden proces obróbki technologicznej zbóż glutenowych, ani rodzaj obróbki termicznej (np. gotowanie, pieczenie) nie jest w stanie pozbawić glutenu niekorzystnego wpływu na osoby chore.
Dieta bezglutenowa polega zatem na całkowitym wyeliminowaniu z diety produktów zawierających pszenicę i jej odmiany (np. orkisz, kamut, samopsza, płaskurka), żyto, jęczmień, pszenżyto, a także zwykły owies ze względu na duże zanieczyszczenie zbożami glutenowymi. Wykluczeniu podlegają również inne produkty powstałe ze zbóż glutenowych, w tym mąki, kasze (np. manna, pęczak, mazurska, perłowa), makarony, płatki, otręby i pieczywo. Gluten jest często dodawany m.in. do wędlin, kiełbas, jogurtów smakowych, deserów mlecznych, gotowych sosów, koncentratów obiadowych, przetworów z nasion roślin strączkowych (np. kotletów sojowych, past kanapkowych), słodyczy, aromatyzowanych herbat, kaw zbożowych, mieszanek przypraw czy alkoholi smakowych.
Dieta bezglutenowa jest obecnie jedynym znanym sposobem leczenia celiakii, ale ma też zastosowanie przy nadwrażliwości na gluten. W zależności od rodzaju choroby i stopnia nasilenia objawów eliminacja glutenu może być okresowa lub polegać na wykluczeniu produktów będących jego głównym źródłem. W przypadku osób chorujących na celiakię konieczne jest jednak zastosowanie ścisłej diety bezglutenowej przez całe życie – spożywanie nawet najmniejszych jego ilości może wywoływać uciążliwe objawy i prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych.
Zanieczyszczenia krzyżowe glutenem
Przestrzeganie ścisłej diety bezglutenowej jest trudne ze względu na wszechobecność w żywności białek glutenowych i częste ich niezamierzone przenoszenie na żywność bezglutenową. Do zanieczyszczeń krzyżowych glutenem może dojść już w zakładzie produkcyjnym, np. na skutek mielenia w tym samym młynie bądź pakowania w tej samej hali produkcyjnej zbóż glutenowych i bezglutenowych. Podobnie w sklepie, kiedy mąka pszenna jest rozsypana na regałach w pobliżu produktów bezglutenowych czy w kuchni, w której są przygotowywane potrawy z glutenem. Wybieranie produktów certyfikowanych, oznaczonych jako bezglutenowe, w połączeniu z dbaniem o higienę przygotowywania posiłków wydaje się być podstawą do przyrządzania potraw bezpiecznych dla osób z celiakią. Z tego względu bardzo ważne jest zorganizowanie swojej kuchni w taki sposób, aby zminimalizować ryzyko zanieczyszczenia produktów i potraw glutenem.
Bezpieczna kuchnia bezglutenowa
Przechowywanie produktów bezglutenowych
Żywność bezglutenową oraz zawierającą gluten należy przechowywać w osobnych szafkach. Jeśli jednak nie ma takiej możliwości, produkty bezglutenowe powinny być ułożone na górnej półce. Taka sama zasada obowiązuje podczas przechowywania w lodówce. Artykuły spożywcze typu mąka, kasze, makarony, pieczywo czy przyprawy warto umieścić w osobnych pojemnikach lub słoikach, najlepiej podpisanych lub odpowiednio oznakowanych (np. innym kolorem pokrywek). Podobnie w przypadku produktów takich jak pasty kanapkowe, serki, musztarda, masło, miód, dżem czy krem orzechowy, z których korzysta pacjent z celiakią – przechowywanie ich w oddzielnych pojemnikach lub zapewnienie oddzielnego produktu pozwoli na uniknięcie przypadkowego zanieczyszczenia okruchami pieczywa glutenowego.
Naczynia i przybory kuchenne
Naczynia i przybory kuchenne, z których korzystają wszyscy domownicy powinny być wykonane z materiałów umożliwiających ich dokładne umycie, np. ze szkła lub metalu. Osoba z celiakią nie musi mieć oddzielnego zestawu talerzy czy sztućców – wystarczy po każdym użyciu umyć je w zmywarce lub wodą z płynem, aby skutecznie pozbyć się glutenu. Inaczej sytuacja wygląda w przypadku przyborów wykonanych z drewna (np. łyżek, desek, wałka do ciasta, stolnicy), sitek do przesiewania mąki lub odcedzania makaronu (szczególnie o drobnych oczkach), gofrownicy, tostera, opiekacza lub krajalnicy do chleba. Przyrządy tego typu ciężko dokładnie umyć, dlatego najlepszym rozwiązaniem będzie zaopatrzenie się w oddzielne sztuki przeznaczone wyłącznie do produktów bezglutenowych bądź korzystanie z urządzeń z wymiennymi wkładami (np. gofrownicy, opiekacza do chleba). Je również warto podpisać lub oznaczyć specjalną etykietą. Wskazane jest także przechowywanie ich w oddzielnych szafkach. Jest to szczególnie ważne w przypadku drewnianych desek do krojenia pieczywa, jeśli mamy tendencję do strzepywania pozostałych na nich okruszków, zamiast dokładnego ich mycia. Z kolei używając wspólnego miksera należy dokładnie czyścić jego spód, na którym mogą pozostawać resztki ciasta z glutenem.
Przygotowywanie potraw
Przygotowywanie potraw zawsze należy zaczynać od dań bezglutenowych. W tym celu warto też wyznaczyć oddzielne miejsce w kuchni (np. konkretny blat kuchenny). Ważne jest również odpowiednie zabezpieczenie gotowych potraw i innych produktów bezglutenowych, zanim w kuchni będą przygotowywane dania z glutenem. Można włożyć je do szczelnie zamykanego pudełka lub przykryć folią i odstawić w bezpieczne miejsce. Potrawy bezglutenowe i zawierające gluten powinny być przyrządzane w odrębnych garnkach i naczyniach, a także mieszane oddzielnymi sztućcami. Podobnie, smażenie jednocześnie na tej samej patelni produktów w panierce bezglutenowej i zawierającej gluten powoduje, że takie danie nie będzie bezpieczne dla osoby z celiakią. Tak samo sytuacja wygląda w przypadku korzystania z tacek do grillowania czy blaszek do pieczenia – do potraw bezglutenowych należy przeznaczyć osobne naczynia. Serwowanie dań bezglutenowych i zawierających gluten również powinno odbywać się na oddzielnych talerzach i półmiskach. Podczas organizowania imprez i przyjęć rodzinnych warto zadbać o wyraźne oznaczenie potraw bezpiecznych dla osoby z celiakią. Do nakładania potraw bezglutenowych można użyć sztućców różniących się np. wzorem lub kolorem, aby uniknąć przekładania ich między półmiskami z potrawami.
Odpowiednia higiena
Zarówno przed, jak i w trakcie przygotowywania potraw bezglutenowych należy dokładnie myć ręce. Warto też zadbać o oddzielną gąbkę do mycia naczyń, szmatki do przecierania blatu czy ściereczki do wycierania naczyń, a także regularnie je prać i wymieniać. Ważne jest też zwrócenie uwagi na czystość blatu, ubrania i używanych przyborów kuchennych. Przykładowo, wycierając ręce w fartuch czy ścierkę ubrudzone zwykłą mąką łatwo o przeniesienie glutenu na przygotowywany posiłek bezglutenowy. Dobrze mieć świadomość, że mąka pszenna może unosić się w powietrzu nawet przez kilka godzin od jej użycia, a następnie opadać na blaty, ścierki, fartuch czy niezabezpieczoną żywność. Z tego powodu szczególnie niewskazane jest przygotowywanie potraw z mąki pszennej (np. naleśników, ciast, pierogów, klusek, pieczywa) w tym samym czasie, co dania bezglutenowe lub przed ich przyrządzaniem.
Ustalenie zasad
Wspólne korzystanie z kuchni wraz z innymi domownikami będzie bezpieczne dla osoby z celiakią jedynie wtedy, kiedy wszyscy będą przestrzegać ustalonych zasad. Ważne jest każdorazowe sprzątanie po przygotowywaniu potraw z glutenem, m.in. ścieranie blatów, dokładne mycie naczyń i przyborów kuchennych (szczególnie wspólnych), a także odkładanie ich na wyznaczone miejsca.
Podsumowanie
Konsekwentne przestrzeganie ścisłej diety bezglutenowej przez osoby z celiakią stanowi jedyną dotychczas znaną, skuteczną metodę leczenia tej choroby. Oprócz właściwego doboru produktów, ważne jest odpowiednie zorganizowanie swojej kuchni, szczególnie jeśli są w niej przygotowywane również posiłki glutenowe. Wszystkie te działania mają na celu zminimalizowanie ryzyka przypadkowego zanieczyszczenia potraw glutenem, a tym samym pozytywnie wpływać na stan zdrowia i jakość życia osoby z celiakią.
Piśmiennictwo:
- Wieser H., Segura V., Ruiz-Carnicer i wsp.: Food safety and cross-contamination of gluten-free products: a narrative review. Nutrients 2021, 13(7): 2244.
- Dittfeld A., Gwizdek K., Parol D. i wsp.: Dieta bezglutenowa – charakterystyka grup docelowych. Postepy Hig Med Dosw (online) 2018, 72: 227-239.
- Zysk W.: Życie bez glutenu. Praktyczny poradnik. Warszawa, 2022.
Autor Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej | 5.04.2024 | Alergie i nietolerancje pokarmowe
Dieta bezglutenowa najczęściej jest stosowana w leczeniu celiakii, nietolerancji glutenu i nieceliakalnej nadwrażliwości na gluten. Nie zaleca się eliminacji glutenu przed postawieniem diagnozy.
Wybrane zalecenia dietetyczne w diecie bezglutenowej:
- Stosuj się do zasad diety bezglutenowej. W przypadku celiakii ścisłe przestrzeganie diety bezglutenowej oraz zachowanie higieny bezglutenowej (np. korzystanie z oddzielnych desek, noży i przyborów kuchennych) jest jedynym sposobem leczenia. Skuteczna eliminacja glutenu wymaga korzystania z żywności bezglutenowej, która według Kodeksu Żywnościowego FAO/WHO (2008) oznacza produkty naturalnie niezawierające glutenu lub takie, z których usunięto gluten i jego zawartość w 1 kg produktu nie przekracza 20 mg. Produkty, które mogłyby zawierać gluten, ale są bezglutenowe powinny posiadać na opakowaniu sformułowanie “bezglutenowy” i mogą być dodatkowo oznaczone znakiem przekreślonego kłosa.
- W przypadku celiakii, przed dokonaniem zakupu żywności, szczegółowo przeanalizuj skład danego produktu oraz upewnij się, że nie zawiera on glutenu. Zwróć szczególną uwagę na zawarte na opakowaniach informacje typu „może zawierać śladowe ilości glutenu”, „może zawierać zboża zawierające gluten”, „w zakładzie pakowane są produkty zawierające gluten” czy „na terenie zakładu stosowany jest gluten”. Kiedy artykuł spożywczy zawiera np. białko roślinne bądź błonnik roślinny niewiadomego pochodzenia i nie masz pewności, czy produkt zawiera gluten, zrezygnuj z jego zakupu.
Chcesz wiedzieć więcej? Pobierz bezpłatny poradnik dietetyczny przygotowany przez ekspertów Centrum Dietetycznego Online. Znajdziesz w nim zalecenia żywieniowe, listę produktów zalecanych i przeciwskazanych w diecie oraz przykładowy jadłospis zalecany w diecie bezglutenowej.
Materiały do pobrania:
Zalecenia i jadłospis w diecie bezglutenowej
Autor dr Anna Taraszewska | 4.12.2019 | Dzieci i młodzież, Dzieci przedszkolne i szkolne
ADHD czyli zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi (ang. attention deficit hyperactivity disorder) jest zaburzeniem neurorozwojowym charakteryzującym się nadmierną ruchliwością, zaburzeniami koncentracji uwagi i nadmierną impulsywnością. Rozpoczyna się z reguły we wczesnym dzieciństwie, a największy stopień nasilenia objawów obserwowany jest między 6 a 9 rokiem życia. W zależności od źródeł i przyjętych kryteriów ADHD może występować u 3–12% dzieci i młodzieży do 18 roku życia oraz u 5% dorosłych. Za przyczyny zaburzenia uważa się czynniki genetyczne oraz środowiskowe. Cały czas kwestią dyskusji jest efektywność stosowania określonych diet w leczeniu zaburzenia. Czy możemy zatem mówić o diecie w ADHD?
Leczenie ADHD wymaga złożonych metod postępowania dostosowanych do wieku, nasilenia objawów i ewentualnego współwystępowania innych zaburzeń. Do podstawowych metod postępowania terapeutycznego należą psychoedukacja oraz interwencje behawioralne. W przypadku dzieci w wieku przedszkolnym interwencje te zwykle okazują się wystarczające. Ważne, choć zdaniem ekspertów nie pierwszoplanowe miejsce w leczeniu ADHD, zajmuje leczenie objawowe przy pomocy leków.
Dieta Feingolda
To sposób żywienia z ograniczeniem produktów będących źródłem syntetycznych dodatków do żywności, a także salicylanów (występują w żywności naturalnie np. w morelach, jagodach, pomidorach). Podstawą założeń diety była hipoteza amerykańskiego pediatry i alergologa – Dr Feingolda, według której istnieje powiązanie między tymi substancjami a predyspozycjami do ADHD. W badaniach Feingolda, stwierdzono, że po wyeliminowaniu z diety syntetycznych dodatków, ale także pochodnych kwasu acetylosalicylowego, stan ponad połowy badanych dzieci uległ poprawie w zakresie objawów astmy, pokrzywki, problemów z zachowaniem. Problem ten zasygnalizowany w latach 70-tych ubiegłego wieku wciąż jest tematem wielu badań, które jednak dają sprzeczne rezultaty i nie pozwalają jednoznacznie wnioskować o skuteczności tej diety w przypadku ADHD. Pomimo tych danych i biorąc pod uwagę, że ograniczenie spożywania produktów wysokoprzetworzonych, a więc często dostarczających syntetycznych dodatków do żywności, przy prawidłowo zbilansowanej diecie nie niesie ze sobą ryzyka niedoborów pokarmowych, można rozważyć jej stosowanie w praktyce.
Barwniki o potencjalnym wpływie na aktywność i skupienie uwagi u dzieci?
W badaniach McCann i wsp. wykazano, że w pewnych przypadkach nadreaktywności u dzieci sprzyja obecność w pożywieniu barwników takich jak żółcień chinolinowa (E 104), żółcień pomarańczowa FCF (E 110), czerwień koszenilowa ( E 124), czerwień Allura AC (E 129), tartrazyna (E 102) i azorubina (E 122). Skutkiem tych badań było obniżenie przez Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA) dopuszczalnego dziennego spożycia trzech pierwszych wymienionych wyżej barwników oraz konieczność umieszczania na etykietach produktów ostrzeżenia o potencjalnym wpływie na aktywność i skupienie uwagi u dzieci. W badaniach tych posługiwano się jednak terminem „zachowanie nadpobudliwe” obejmującym również drażliwość i zmiany nastroju, co nie jest równoznaczne z objawami ADHD. Tak więc eliminacji z diety barwników syntetycznych nie należy traktować jako panaceum na tę chorobę. Warto natomiast traktować eliminację tych składników jako element racjonalnej diety sprzyjającej zdrowiu ogólnemu (czytajmy etykiety!).
Dieta bezglutenowa?
Nie ma wątpliwości, że dieta bezglutenowa jest konieczna w leczeniu celiakii, alergii na gluten, pszenicę, nadwrażliwości na gluten. Analizowano także powiązania tej diety z ADHD i nie wykazano jednoznacznego związku choroby z celiakią. Zaburzenia koncentracji uwagi bywają nietypowym objawem celiakii i wówczas stosowanie diety bezglutenowej w celu leczenia choroby może zmniejszyć ich nasilenie – jest to jednak niezależne od diagnozy ADHD. Wnioski płynące z tych prac mówią, że wprowadzanie diety bezglutenowej u osób z ADHD nie jest zalecane, za wyjątkiem tych z potwierdzoną celiakią czy nietolerancją glutenu.
Dieta oligoantygenowa?
Dieta ta nazywana również restrykcyjną dietą eliminacyjną jest zazwyczaj stosowana w celu określenia produktów żywnościowych odpowiedzialnych za reakcje alergiczne lub niekorzystne reakcje behawioralne (związane z zachowaniem). Według jednej z koncepcji, ADHD może mieć związek z rozwojem alergii, stąd też podejmowane są próby leczenia choroby przy pomocy diety z wykluczeniem niektórych pokarmów. Dieta ta polega na eliminacji żywności uważanej za wysoko alergizującą takiej jak mleko i przetwory mleczne, jaja, czekolada, orzechy czy owoce cytrusowe. Dieta ta może przyjmować różne formy w zależności od jej restrykcyjności. Zazwyczaj składa się z dwóch faz. Faza eliminacyjna trwa od 3 do 5 tygodni i polega na całkowitym wykluczeniu pokarmów podejrzewanych o działanie alergizujące. Na tym etapie można spożywać tylko produkty hypoalegizujące, np. wodę, ryż, mięso indyka, jagnięcinę, marchew, sałatę czy gruszki. Zmniejszenie objawów po zastosowaniu diety wskazuje, że któryś z wykluczonych produktów mógł wywoływać objawy. Dlatego w fazie drugiej, która może trwać nawet do osiemnastu miesięcy, pojedynczo i stopniowo wprowadza się wykluczone produkty w celu określenia, który z nich konkretnie mógł wywoływać objawy.
Przegląd badań dotyczących stosowania fazy eliminacyjnej diety oligoantygenowej u dzieci wskazuje na zmniejszenie objawów o ponad 40% u ok. 30% dzieci co jest obiecującym wynikiem. Rozszerzanie diety łączyło się jednak z nawrotem objawów co niestety zmniejsza możliwości jej wykorzystania w praktyce jako sposobu dietetycznego leczenia ADHD. Pozytywne efekty dotyczyły też tylko części dzieci co prawdopodobnie wskazuje na to, że nie u wszystkich była ona skuteczna. Jak podkreślają sami autorzy badań konieczne jest również wydłużenie czasu obserwacji w celu oceny odległych efektów stosowania takiej diety. Należy pamiętać, że dieta ta, jako bardzo restrykcyjna, niesie ze sobą ryzyko niedoborów pokarmowych, na które dzieci będące w fazie wzrostu i rozwoju są niezwykle wrażliwe. Warto też mieć na uwadze, że żywienie stanowi ważny element życia socjalnego. Konieczność przestrzegania tak restrykcyjnego sposobu żywienia może prowadzić, zwłaszcza u dzieci, do poczucia wykluczenia lub problemów z utrzymaniem diety. Wszystkie te elementy, nie eliminują ale ograniczają możliwości zastosowania diety w praktyce klinicznej. Z uwagi na te wszystkie wątpliwości stosowanie takiej diety wymaga współpracy z doświadczonym dietetykiem i kontroli lekarskich.
Podsumowanie
Wyniki badań nie pozwalają jednoznacznie potwierdzić efektywności konkretnego postępowania dietetycznego w leczeniu ADHD. Dlatego wydaje się, że po wykluczeniu alergii pokarmowej lub nadwrażliwości na składniki diety, tym co można polecić jest racjonalny sposób żywienia oparty o produkty jak najmniej przetworzone – dostarczający warzyw i owoców, pełnoziarnistych produktów zbożowych, dobrej jakości produktów białkowych (nasiona roślin strączkowych, chude mięso, ryby, jaja) oraz olejów roślinnych, z ograniczeniem cukru, słodyczy, słodzonych napojów, słonych przekąsek i produktów typu fast food. Nie ma badań potwierdzających, że taki model żywienia pomaga w ADHD ale z pewnością pomoże pokryć zapotrzebowanie na składniki pokarmowe ważne dla prawidłowego wzrostu i rozwoju, sprzyja zdrowiu ogólnemu i utrzymaniu prawidłowej masy ciała.
Czytaj więcej:
Dieta bezglutenowa – jak ją zastosować w leczeniu
Piramida Zdrowego Żywienia i Stylu Życia Dzieci i Młodzieży
- Miernik-Jaeschke M., Namysłowska I.: Zespół nadpobudliwości psychoruchowej (ADHD): https://www.mp.pl/pacjent/pediatria/choroby/psychiatria/78868,zespol-nadpobudliwosci-psychoruchowej-adhd
- Jaeschke R., Stosowanie interwencji dietetycznych lub psychologicznych u dzieci i młodzieży z objawami ADHD. https://www.mp.pl/poz/psychiatria/inne_zaburzenia/91122,stosowanie-interwencji-dietetycznych-lub-psychologicznych-u-dzieci-i-mlodziezy-z-objawami-adhd
- Feingold B.F.: Hyperkinesis and learning disabilities linked to artificial food flavors and colors. Am. J. Nurs., 1975, 75, 797-780
- Bateman B., Warner J.O., Hutchinson E. et al.: The effects of a double blind, placebo controlled, artificial food colourings and benzoate preservative challenge on hyperactivity in a general population sample of preschool children. Arch. Dis. Child., 2004, 89: 506-511
- Feketea G., Tsabour S.: Common food colorants and allergic reactions in children: Myth or reality? Food Chem., 2017, 230: 578-588
- König J.: Food colour additives of synthetic origin. In: Colour Additives for Foods and Beverages. Ed. M. Scotter. Elsevier, Cambridge 2015: 35-60
- Silbergeld E.K., Anderson S.M.: Artificial food colors and childhood behavior. Bull N.Y. Acad. Med., 1982, 58: 275-295
- Pelsser L.M., Frankena K., Toorman J. et al.: Diet and ADHD, Reviewing the Evidence: A Systematic Review of Meta-Analyses of Double-Blind Placebo-Controlled Trials Evaluating the Efficacy of Diet Interventions on the Behavior of Children with ADHD. PLoS ONE 2017,12(1): 0169277
- Gajda-Wyrębek J., Jarecka J., Kuźma K. i wsp.: Bezpieczeństwo barwników stosowanych w produkcji żywności. Przem. Spoż., 2010, 7/8: 52-54
- Kanarek R.B.: Artificial food dyes and attention deficyt hyperactivity disorder. Nutr. Rev., 2011, 69(7): 385-391
- Ertürk E., Wouters S., Imeraj L. et al.: Association of ADHD and Celiac Disease: What Is the Evidence? A Systematic Review of the Literature. J Atten Disord. 2016 Jan 29. pii: 1087054715611493
- Cruchet S., Lucero Y., Cornejo V.: Truths, Myths and Needs of Special Diets: Attention-Deficit/Hyperactivity Disorder, Autism, Non-Celiac Gluten Sensitivity, and Vegetarianism. Ann Nutr Metab. 2016, 68 (Suppl. 1): 43-50
- Pelsser L.M., Frankena K., Toorman J. et al.: Effects of a restricted elimination diet on the behaviour of children with attention-deficit hyperactivity disorder (INCA study): a randomized controlled trial. Lancet 2011, 377:494–503
- Ly V., Bottelier M., Hoekstra P.J. et al.: Elimination diets’ efficacy and mechanisms in attention deficit hyperactivity disorder and autism spectrum disorder. Eur Child Adolesc Psychiatry. 2017, 26:1067–1079
- Nigg J.T., Lewis K., Edinger T. et al.: Meta-analysis of attention-deficit/hyperactivity disorder or attention-deficit/hyperactivity disorder symptoms, restriction diet, and synthetic food color additives. J Am Acad Child Adolesc Psychiatry. 2012, 51:86–97
- Pelsser L.M., Frankena K., Toorman J. et al.: Effects of a restricted elimination diet on the behaviour of children with attention-deficit hyperactivity disorder (INCA study): a randomized controlled trial. Lancet 2011, 377:494–503
- Rytter M.J., Andersen L.B., Houmann T. et al.: Diet in the treatment of ADHD in children – a systematic review of the literaturę. Nord J Psychiatry. 2015, 69 (1): 1-18
Autor dr Anna Wojtasik | 23.07.2019 | ABC Żywienia, Fakty i mity
Choroba Hashimoto – przewlekłe autoimmunologiczne zapalenie tarczycy – jest jedną z najczęściej występujących chorób tarczycy o podłożu autoimmunizacyjnym. Jest to schorzenie, w którym organizm dopuszcza się autoagresji (tworzy stan zapalny) w stosunku do własnej tarczycy. Przewlekłe zapalenie może prowadzić do powolnego niszczenia/zwłóknienia tarczycy i w końcowych stadiach do rozwoju objawów jej niedoczynności, a w konsekwencji mniejszej produkcji hormonów.
Żywienie w chorobie Hashimoto
Głównym celem diety w chorobie Hashimoto jest zadbanie o odpowiednią realizację zapotrzebowania na wszystkie składniki odżywcze, a w szczególności na te, które wykorzystywane są do syntezy hormonów tarczycy. Do składników szczególnie istotnych w przypadku chorób tarczycy zaliczamy:
- jod,
- selen,
- cynk
- żelazo,
- witaminy A, D, witaminy z grupy B,
- wielonienasycone kwasy tłuszczowe.
Odpowiednio zbilansowana dieta może przyczynić się do spowolnienia przebiegu choroby Hashimoto, zmniejszyć ryzyko rozwoju chorób współistniejących oraz w efekcie przyczynić się do utrzymania optymalnego stanu zdrowia i dobrego samopoczucia.
W przypadku autoimmunizacyjnych chorób tarczycy często rekomendowane jest unikanie substancji mogących dodatkowo pobudzać układ odpornościowy do produkcji przeciwciał. Wskazuje się m.in. na korzystny wpływ diety bezglutenowej w przebiegu choroby Hashimoto. Jednak w ostatnich latach zagadnienie eliminacji glutenu jest coraz szerzej dyskutowane, zarówno w aspekcie wpływu diety bezglutenowej w leczeniu chorób tarczycy, jak i zasadności jej stosowania u wszystkich pacjentów z chorobą Hashimoto.
Dieta bezglutenowa – kiedy stosować?
Rygorystyczna dieta bezglutenowa, stosowana do końca życia, jest podstawowym zaleceniem w leczeniu choroby trzewnej (celiakii). U chorych na celiakię częściej niż
w populacji ogólnej występują inne choroby o podłożu autoimmunologicznym, takie jak m.in. cukrzyca typu I, autoimmunizacyjne zapalenie wątroby, zespół Sjögrena, czy autoimmunologiczne zapalenie tarczycy.
Związek między celiakią a chorobą Hashimoto jest dobrze udokumentowany, a współistnienie obu tych chorób zostało wykazane w licznych badaniach. Wskazują one, że pacjenci z chorobą trzewną mają nasilone ryzyko chorób tarczycy rozwijających się na tle autoimmunizacji. I odwrotnie – względnie duży odsetek osób z autoimmunizacyjnym zapaleniem tarczycy choruje na celiakię. Z uwagi na wspólne podłoże choroba Hashimoto i celiakia mogą występować jednocześnie u około 5-9 % pacjentów.
Aktywna celiakia przypuszczalnie nasila chorobę Hashimoto, czego przyczyną mogą być czynniki genetyczne. U chorych z celiakią występują autoprzeciwciała przeciwko transglutaminazie tkankowej. Wskazuje się, że mogą one reagować także z transglutaminazą obecną w tarczycy i w ten sposób odgrywać pewną rolę w patogenezie i rozwoju choroby Hashimoto. Dotyczy to jednak tylko tych przypadków, w których celiakia współistnieje z chorobą Hashimoto.
Czy gluten wpływa na czynność tarczycy?
Przy jednoczesnej obecności celiakii i choroby Hashimoto konieczne jest przejście na dietę bezglutenową, która jest jedyną formą leczenia celiakii. U tych pacjentów całkowita eliminacja glutenu z diety skutkuje nie tylko spadkiem przeciwciał charakterystycznych dla celiakii, ale również tych, które atakują komórki tarczycy.
Nie wykazano natomiast, że spożywanie glutenu może być powodem zwiększonego ryzyka wystąpienia choroby Hashimoto, jak również nie ma wystarczających dowodów naukowych na skuteczność stosowania diety bezglutenowej w leczeniu tej choroby u osób bez wykrytej celiakii. Wyniki badań wskazują, że u tych pacjentów wykluczenie glutenu z jadłospisu nie ma wpływu na czynność tarczycy. Zatem, jeśli osoba chora na Hashimoto nie ma także celiakii, alergii lub nieceliakalnej nadwrażliwości na gluten, nie ma konieczności przechodzenia na dietę bezglutenową.
Niedobory w chorobie Hashimoto
Warto przy tym zaznaczyć, że chorobie Hashimoto często towarzyszą niedobory m.in. białka, witamin antyoksydacyjnych A, C, E, witamin z grupy B, jak również składników mineralnych (selenu, magnezu, cynku, chromu). Z drugiej strony, długotrwałe stosowanie diety bezglutenowej, podobnie jak innych diet eliminacyjnych, w przypadku złego zbilansowania również wiąże się z ryzykiem powstania niedoborów pokarmowych. Ponadto, eliminacja gluten u osób bez wskazań medycznych może mieć niekorzystne następstwa zdrowotne, takie jak hiperglikemia, hiperlipidemia, choroba niedokrwienna serca. Dlatego wprowadzenie diety bezglutenowej należy traktować z dużą ostrożnością i stosować ją wyłącznie u osób ze zdiagnozowaną celiakią lub inną formą nadwrażliwości na gluten.
Wskazane jest prowadzenie przesiewowych badań w kierunku celiakii wśród osób cierpiących na choroby tarczycy o podłożu autoimmunologicznym, ponieważ wczesne wykrycie choroby pozwala na wprowadzenie odpowiedniego leczenia i może zapobiec powikłaniom.
Stanowisko ekspertów POLSPEN
Zasadność stosowania diety bezglutenowej w chorobie Hashimoto została ujęta w opublikowanym w roku 2018 Stanowisku Grupy Ekspertów Sekcji Dietetyki Medycznej Polskiego Towarzystwa Żywienia Pozajelitowego, Dojelitowego i Metabolizmu (POLSPEN).
Dowiedz się więcej:
- Ch’ng C.L., Jones M.K., Kingham J.G.C.: Celiac Disease and Autoimmune Thyroid Disease. Clin. Med. Res. 2007, 3 (5), 184-192.
- Lerner A., Jeremias P., Matthias T.: Gut-thyroid axis and celiac disease. Endocrine Connections 2017, 6, 52-58.
- Ratajczak A.E., Moszak M., Grzymisławski M.: Zalecenia żywieniowe w niedoczynności tarczycy i chorobie Hashimoto. Piel. Zdr. Publ. 2017, 7(4), 305–311.
- Szostak-Węgierek D., Bednarczuk T., Respondek W. i wsp.: Zasadność stosowania diety bezglutenowej w chorobie Hashimoto: stanowisko Grupy Ekspertów Sekcji Dietetyki Medycznej Polskiego Towarzystwa Żywienia Pozajelitowego, Dojelitowego i Metabolizmu (POLSPEN). Postępy Żywienia Klinicznego 2018, 2 (47), 14, 33-47.
- Zakrzewska E., Zegan M., Michota-Katulska E.: Zalecenia dietetyczne w niedoczynności tarczycy przy współwystępowaniu choroby Hashimoto. Bromat. Chem. Toksykol. 2015, 2 (48), 117 – 127.
Autor Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej | 7.05.2019 | Alergie i nietolerancje pokarmowe, Choroba a dieta
Co to jest gluten?
Gluten to mieszanina białek roślinnych występujących w ziarnach zbóż, tj. pszenica, jęczmień i żyto. Ze względu na swoje właściwości jest powszechnie stosowany w produkcji żywności jako substancja wiążąca wodę, emulgująca, stabilizująca oraz nośnik aromatów i przypraw.
Najważniejsze zalecenia dietetyczne w celiakii:
- Stosuj się do zasad diety bezglutenowej.
- Wyklucz z diety wszystkie produkty spożywcze zawierające gluten (nawet śladowe jego ilości).
- Bezpośrednio po rozpoznaniu celiakii stosuj dietę bezglutenową łatwostrawną, w zależności od stopnia uszkodzenia kosmków jelitowych.
- Przed dokonaniem zakupu żywności szczegółowo przeanalizuj skład danego produktu oraz upewnij się, że nie zawiera on glutenu.
- Kiedy artykuł spożywczy zawiera np. białko roślinne bądź błonnik roślinny niewiadomego pochodzenia i nie masz pewności, czy produkt zawiera gluten, zrezygnuj z jego zakupu.
- Nawet jeśli stale kupujesz konkretny produkt i masz pewność, że nie zawiera on glutenu, raz na jakiś czas sprawdź jego skład, ponieważ producenci zmieniają receptury swoich wyrobów.
- Zwróć szczególną uwagę na zawarte na opakowaniach informacje typu „może zawierać śladowe ilości glutenu”, „może zawierać zboża zawierające gluten”, „w zakładzie pakowane są produkty zawierające gluten” czy „na terenie zakładu stosowany jest gluten”. Bezwzględnie unikaj spożywania takiej żywności.
Chcesz wiedzieć więcej? Pobierz bezpłatny poradnik dietetyczny przygotowany przez ekspertów Centrum Dietetycznego Online! Znajdziesz w nim zalecenia żywieniowe, listę produktów zalecanych i przeciwwskazanych w diecie osób chorych oraz przykładowy jadłospis w celiakii.
Materiały do pobrania:
Zalecenia dietetyczne – celiakia
